محمدرضا ستاري
قطار كودتا در آفريقا در هشتمين ايستگاه خود اين‌بار به گابن رسيد تا خانواده بونگو را پس از 56 سال از قدرت بركنار كند. صبح ديروز 10 نفر از نظاميان گابن واقع در غرب آفريقا با حضور در تلويزيون ملي اين كشور ضمن بي‌اعتبار دانستن نتايج انتخابات رياست‌جمهوري، دولت، پارلمان و ساير نهادهاي اين كشور را منحل و اعلام كودتا كردند. در بيانيه‌اي كه از سوي نظاميان از تلويزيون قرائت شده، آنها اعلام كردند كه به نام مردم گابن تصميم به پايان دادن حكومت فعلي گرفته‌ايم تا از صلح دفاع كنيم.
به گزارش يورونيوز، اين كودتا پس از آن انجام شد كه مركز انتخابات گابن روز چهارشنبه اعلام كرد كه علي بونگو، رييس‌جمهوري كنوني اين كشور با كسب ۶۴.۲۷درصد آرا براي سومين‌بار پيروز انتخابات رياست‌جمهوري شده است. علي بونگو نخستين‌بار در سال ۲۰۰۹ ميلادي جانشين عمر بونگو، پدرش و رييس‌جمهوري پيشين گابن شد. خانواده بونگو ۵۶ سال است كه در اين كشور بر مسند قدرت قرار دارند و مخالفان خواستار تغيير در حاكميت اين كشور غني از منابع نفت و شكلات اما فقير هستند.
علي بونگو رييس‌جمهوري بركنار شده گابن كه اكنون گفته مي‌شود در حصر خانگي به‌سر مي‌برد، در سال 2009 و پس از مرگ عمر بونگو جانشين پدرش شده و ثروت و قدرت افسانه‌اي او را به ارث برد. طبق گزارشي كه الجزيره منتشر كرده، درآمدهاي نفتي دولت گابن در سال گذشته در حدود 2 ميليارد دلار برآورد مي‌شود؛ اين درحالي است كه بيش از 30درصد از جمعيت يك ميليون و هفتصد هزار نفري گابن با روزي 2 دلار زندگي مي‌كنند. همچنين سبك زندگي پسر مانند پدرش بسيار مجلل بود؛ اما از منابع طبيعي سرشار گابن مانند چوب، منگنز، نفت و اورانيوم اين كشور سهمي به جمعيت اندك گابن نمي‌رسيد. نكته جالب اين است كه علي بونگو در سال 1989 و در 30 سالگي به عنوان وزير خارجه انتخاب شد و پس از آن نيز به سرپرستي وزارت دفاع رسيد؛ در اين ميان پدرش همواره سعي داشت اينچنين القا كند كه پسرش نه به واسطه روابط خانوادگي، بلكه به دليل شايستگي‌هاي خودش مناصب دولتي را دراختيار گرفته است.
از سوي ديگر هر چند كه علي بونگو از سال 2016 و از زماني كه براي دومين‌بار به رياست‌جمهوري رسيد، درگيري‌هاي شديد و خونيني را براي حفظ قدرت پشت سر گذاشت، اما هيچ‌گاه نتوانست مانند پدرش با مشت آهنين بر گابن حكومت كند. او اگرچه تلاش كرد تا با بركناري برخي مقامات قديمي و جايگزين كردن آنها با جوانان نشان دهد كه راه متفاوتي از پدر در پيش گرفته، اما هيچ‌گاه از زير سايه او بيرون نيامد. حتي برخي كارشناسان معتقدند كه بونگوي پسر كه در فرانسه تحصيل كرده، هيچ يك از زبان‌هاي محلي گابن را فرا نگرفت و اين امر به نقطه ضعفي اساسي براي وي تبديل شده بود.
يك ناظر ديپلماتيك مي‌گويد: بونگو يكسري از مقامات قديمي را كنار گذاشت و نسل جواني را جايگزين آنها كرد -او مي‌خواست روح پدرش را محو و كنترل خود را اعمال كند. اما براي مخالفانش، بونگو سخت و فاقد جذابيت و مهارت‌هاي ارتباطي پدرش بود. او در برخي مدارس عالي برازاويل تحصيل كرد و به تحصيل حقوق در فرانسه، قدرت استعماري سابق ادامه داد، اما هيچ يك از زبان‌هاي محلي گابن را ياد نگرفت - اين يك نقطه ضعف بزرگ بود.
روند كودتا
از شنبه گذشته، سطح تنش‌ها در اين كشور در بحبوحه هراس از ناآرامي‌ها پس از برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري و پارلماني بالا رفته بود. عدم حضور ناظران بين‌المللي، تعليق فعاليت برخي رسانه‌هاي خارجي، قطعي اينترنت و اعمال منع آمد و شد شبانه در سراسر كشور هم بر نگراني‌ها درمورد شفافيت انتخابات افزود. با اين حال ديروز 10 نفر از نظاميان كه خود را نماينده نيروهاي نظامي و امنيتي معرفي كرده‌اند با حضور در شبكه تلويزيوني گابن 24 ضمن لغو نتايج انتخابات، مرزهاي كشور را بسته و نهادهاي حكومتي از جمله دولت، سنا، پارلمان، دادگاه قانون اساسي و مركز انتخابات را منحل كردند.
البته لازم به ذكر است كه در سال 2019 نيز كه علي بونگو براي مداواي بيماري قلبي خود به مراكش رفته بود، يك كودتاي نظامي تحت عنوان شوراي احياي ملي عليه او صورت گرفته بود؛ اما پس از مدت كوتاهي دولت مركزي توانسته بود كودتا را خنثي كرده و دوباره قدرت را به دست بگيرد. مشابه چنين روندي در نيجر كه چند هفته قبل دستخوش كودتا شد نيز رخ داده است. يعني در سال 2020 يك كودتاي نافرجام عليه محمد بازوم صورت گرفت ولي ماه گذشته كودتاي ديگر به رهبري ژنرال چياني باعث سقوط دولت بازوم شد.
خروج پي در پي كشورها از زير نفوذ فرانسه
با كودتايي كه ديروز در گابن صورت گرفته، هشتمين كودتا از سال 2020 در مركز و غرب آفريقا رقم خورده است. پيش از اين كشورهايي نظير چاد، گينه، بوركينافاسو، مالي و نيجر نيز دستخوش كودتا شده‌اند. در اين رابطه نكته مهم اين است كه اغلب كشورهايي كه در آنها كودتا صورت گرفته مانند نيجر، مالي و گابن از متحدان مهم غرب در آفريقا محسوب شده و روابطي نزديك با فرانسه داشتند؛ اما حالا وقوع كودتا در گابن به نظر مي‌رسد كه كشوري ديگر در اين منطقه از مدار فرانسه خارج شده است.
يعني در شرايطي كه به واسطه وقوع كودتا در نيجر اكنون چند هفته است كه تحولات منطقه به صورت بحراني رقم خورده و فرانسه به همراه اتحاديه كشورهاي غرب آفريقا تهديد به حمله نظامي به اين كشور كرده‌اند، نظاميان گابن نيز با بركنار كردن علي بونگو به عنوان يكي از متحدان كليدي فرانسه، روند فاصله گرفتن از غرب را تكميل كرده‌اند. لازم به ذكر است كه گابن از زمان استقلالش مانند نيجر در 1960، همواره زير نفوذ فرانسه قرار داشته و در دهه 1960 اصلي‌ترين منبع تامين اورانيوم اين كشور بوده است.
همچنين پس از استقلال الجزاير، فرانسوي‌ها احتياج مبرمي به منابع نفت گابن پيدا كردند و آمارها نشان مي‌دهد علاوه بر اينكه حدود 10 هزار فرانسوي در اين كشور ساكن هستند، نيروهاي نظامي پاريس به خصوص نيروي دريايي هم در گابن پايگاه دارند. به همين جهت در حالي كه نيروهاي امريكايي و فرانسوي به واسطه كودتا از بوركينافاسو و مالي اخراج شده‌اند به نظر مي‌رسد كه چنين فرآيندي براي آنها در گابن نيز تكرار شود. امري كه به گفته ناظران به نزديكي نظاميان كودتاگر در مالي، بوركينافاسو، آفريقاي مركزي و چاد به روسيه به نظر مي‌رسد كه يك جنگ نيابتي و ژئوپليتيكي مهم ميان روسيه و غرب در دل آفريقا در حال جريان است. حتي تحولات به گونه‌اي به صورت پيچيده در غرب و مركز آفريقا در حال رقم خوردن است كه روز گذشته شاهد بوديم وزارت خارجه چين هم خواستار آن شد كه همه طرف‌ها در گابن امنيت علي بونگو را تضمين و از صلح و ثبات ملي حمايت كنند.
كودتاچيان به 56 سال حكومت خاندان بونگو خاتمه دادند
فرانسه بعد از مالي، بوركينافاسو و نيجر، نفوذ خود در گابن را نيز از دست مي‌دهد
يك‌بار پيش از اين و در سال 2019، علي بونگو شاهد بروز كودتا عليه خودش بود
بونگوي پسر پس از 42 سال در سال 2009 جانشين پدرش شد
نظاميان ضمن لغو نتايج انتخابات، نهادهاي حكومتي را نيز منحل كردند