مخاطب شناسي لازمه تعليم و تربيت اثربخش
علي اصغر فاني
سازمان تعليم و تربيت رسمي با ماموريت رشد و ارتقای سطح تربيتي فرزندان، تربيت اجتماعي و سياسي و همچنين تامين زيرساخت منابع انساني، تربيت اعتقادي، زيباشناختي و علمي و بدني تاسيس شده است. آموزش و پرورش در 170 سالي كه از تشكيل آن مي‌گذرد – صرف‌نظر از ميزان توفيق آن- كم و بيش ماموريت فوق را دنبال كرده است. اگر اثربخشي را شاخصي براي ميزان رسيدن به هدف تعريف كنيم، بايد بگوييم اثربخشي اين سازمان پهن‌پيكر به عواملي از قبيل شناخت صحيح مخاطب، استفاده از روش‌هاي مناسب، هدف‌گذاري هوشمندانه، تعادل در برنامه درسي و محتواي آموزشي، مربيان توانمند و با انگيزه و... بستگي دارد. در اين يادداشت به دو عامل «مخاطب‌شناسي» و «معلمان» اشاره‌اي خواهيم داشت. اگر سازمان بزرگ آموزش و پرورش مخاطبين خود (دانش‌آموزان) را نشناسد و معلمين از توان و انگيزه لازم براي مواجه شدن با دانش‌آموزان برخوردار نباشند، راه به جايي نخواهيم برد.
نسل‌شناسي: گروهي از افراد يك جامعه را كه هم‌سن هستند و چالش‌هاي مشابه، هيجان‌ها و شادي مشابهي را به اشتراك مي‌گذارند را نسل مي‌ناميم.
بر مبناي سال تولد افراد، مي‌توان نسل‌ها را به طبقات زير تقسيم كرد:
1- نسل خاموش: متولدين 1324 به قبل: اين نسل سنت‌گرا معتقد به تقدير و سرنوشت، ناكام و محتاط، غيرماجراجو و گوشه‌گير است.
2- نسل انفجار جمعيت: متولدين (1347-1325): اين نسل كاملا رقابتي براي خود اهداف افراطي تعيين مي‌كنند و تلاش مي‌كنند به آن برسند، سختكوش و ارزش‌هاي كاري‌شان بر زندگي شخصي غلبه دارد.
3- نسل X : متولدين (1355-1348) تعادل بين كار و زندگي/ حفظ تعادل كار و زندگي، سخت‌كوشي، توجه به زندگي شخصي خانواده شاد.
4- نسل Y: متولدين (1372-1356) خوش‌بين، اجتماعي، داراي عزت نفس، در دوران تكنولوژي و عصر رايانه.
5- نسل Z : (1389-1373) مهربان، دلسوز، روشنفكر، شوخ طبع، چند كار را همزمان انجام مي‌دهند.
و نسل آلفا (1405-1390): همزمان با حضور آي‌پد، اينستاگرام و انواع اپليكيشن متولد شدند.
به انتخاب خود، اهميت زيادي مي‌دهند. به دليل بازي‌هاي ديجيتالي، مهارت‌هاي بصري و توانايي‌هاي شناختي بالايي و هماهنگي دست و چشم آنها بالا است.
ويژگي‌هاي نسل آلفا:
- بدن‌گرا بوده، پرهيجان، مشتاق‌اند كه سوالات خود را مطرح كنند.
- استراتژيك فكر مي‌كنند.
- خلاق هستند.
- درك فناورانه عميقي دارند.
- از تفكر قياسي براي نتيجه‌گيري استفاده مي‌كنند.
سخن با اوليا: نسل آلفا با هنجارهاي خاص خودش در راه است. اميرالمومنين(ع) مي‌فرمايند: فرزندان خود را براي دوره زماني خودشان تربيت كنيد. اوليا تلاش كنند ضمن درك حالات فرزندان نسبت به اتخاذ رويه‌ها و روش صحيح با فرزندان در تعامل باشند.
سخن با آموزش و پرورش: وزارت آموزش و پرورش تلاش كند خود را براي مواجهه با نسل آلفا آماده كند. هنجارها، ارزش‌ها، روش‌ها و رويه‌ها، اهداف، چينش مبلمان كلاس، ارزشیابي، برنامه درسي و... بايد از نو تعريف شود. غفلت از اين آينده‌نگري خسارات جبران‌ناپذيري به آموزش و پرورش وارد خواهد كرد.
همكاران فرهنگي عزيز در برنامه درسي، طرح درس، روش‌هاي ارزشيابي، روش‌هاي تعامل با دانش‌آموزان، شخصي‌سازي برنامه‌ها، تسلط بر فناوري كه زبان نسل آلفاست، يادگيري تعاملي، نفوذ اجتماعي، مهارت‌هاي رهبري، خلاقيت، ايده‌پردازي و... خود را آماده كنند.