«اعتماد» تحول مهم ميان مسكو و كي‌يف در درياي سياه را بررسي مي‌كند
چهره جديد جنگ اوكراين
محمدرضا ستاري
يكي از تحولات مهم در جنگ اوكراين زماني بود كه مقر ناوگان دريايي روسيه در درياي سياه واقع در بندر سواستوپول كريمه مورد حمله نيروهاي اوكرايني قرار گرفت. تصاوير منتشر شده حاكي از اين بود كه حمله بسيار دقيق، برق‌آسا و در عين حال مرگبار بوده است؛ به‌طوري كه اوكرايني‌ها در ابتدا مدعي شدند ژنرال ويكتور سوكولوف فرمانده ناوگان روسيه در درياي سياه در اين حملات كشته شده است.
در اين ميان هر چند كه روس‌ها با انتشار تصاوير و ويديوهايي اعلام كردند كه اين خبر كذب است، اما به گفته كارشناسان زنده ماندن يا كشته شدن سوكولوف در اينجا چندان اهميتي ندارد، زيرا ضربه اوكرايني‌ها به روسيه در درياي سياه و نفوذ به عمق استراتژيك اين كشور در كريمه خود حاكي از تغيير چهره جنگ در 19 ماه اخير است. طبق گزارشي كه در اين خصوص روزنامه گاردين منتشر كرده، همزمان با پيشرفت اندك ضد حمله اوكراين و برخورد آنها با سد غيرقابل نفوذ روسيه، گويا معادلات در دريا در حال تغيير پيدا كردن است، زيرا درحالي كه اوكراين فاقد نيروي دريايي است، اكنون درياي سياه را براي ناوگان قدرتمند روسيه بسيار ناامن كرده است. طبق اطلاعات منتشر شده از سوي ماهواره‌ها، اكنون دو ناوچه و سه زيردريايي تهاجمي روسيه بندر سواستوپول را ترك كرده و به مكاني امن‌تر به سمت شرق يعني نووروسيسك حركت كرده‌اند. همچنين شواهد نشان مي‌دهد كه 5 فروند كشتي بزرگ، يك قايق گشتي و شناورهاي موشك‌انداز كوچك نيز در حال پيوستن به آنها هستند. در واقع به گفته برخي ناظران، روسيه به دنبال جدا شدن از سواستوپول و افزايش تمركزش در آبخازيا (به عنوان منطقه مورد مناقشه با گرجستان) است؛ به‌طوري كه يكي از فرماندهان نظامي روسيه در اين منطقه اعلام كرده كه روس‌ها به منظور تقويت قواي دريايي خود به دنبال ساختن يك پايگاه دايمي در منطقه آبخازيا هستند.
وقايعي كه در حدود دو هفته پيش در درياي سياه براي روسيه رخ داده، موجب شده تا مقامات و ناظران غربي چنين موضوعي را يك تحول مهم در خلال جنگ عنوان كنند. به عنوان مثال جيمز هيپي از مقامات ارشد نظامي انگلستان مدعي است ناوگان روسيه در درياي سياه متحمل شكست شده و مجبور است به بنادري پراكنده شود كه نتيجه آن كاهش توان عملياتي براي ادامه جنگ دريايي براي روسيه خواهد بود.
مزيت استراتژيك پهپادها
مساله مهم اين است كه هر چند اوكراين فاقد نيروي دريايي موثر و در عين حال نيروي هوايي كارآمد است، اما به گفته تحليلگران، استفاده از پهپادها و هواپيماهاي بدون سرنشين نقش تعيين‌كننده‌اي براي كي‌يف
به خصوص در حمله اخير به ناوگان روسيه در كريمه و درياي سياه داشته است. در اين ميان منابع خبري اعلام كرده‌اند كه اوكراين در حال ساخت مجموعه‌اي از هواپيماهاي بدون سرنشين و پهپادهاي آبي و خاكي است و حالا به شكل جديدي از جنگ با روسيه روي آورده است. به گفته وزير دفاع اسبق اوكراين، كي‌يف در حالي از پهپادهاي 10 هزار تا 100 هزار دلاري استفاده مي‌كند كه ارزش كشتي‌هاي روسي هدف گرفته شده صدها ميليون دلار است. روشي كه از آن به عنوان جنگ نامتقارن ياد شده و مي‌تواند در آينده هزينه‌هاي زيادي را به روسيه تحميل كند.
آيا روس‌ها عقب‌نشيني كرده‌اند؟
گفتني است پس از الحاق شبه‌جزيره كريمه به روسيه در سال 2014، مسكو تبديل به قدرت برتر در درياي سياه شد. پس از اين ماجرا، روسيه مناطق وسيعي از درياي آزوف و اطراف بندر ماريوپل را براي عبور كشتي‌هاي ممنوع كرده و توانست در روز اول حمله به اوكراين با تصرف جزيره استراتژيك مار، عملا بدون مانع خاصي شهر خرسون را محاصره كند.
اما به ناگهان گويا در دريا ورق براي روس‌ها برگشت؛ چراكه بعد از مدتي اوكرايني‌ها، علاوه بر اينكه توانستند از عمليات فرود آبي- خاكي روس‌ها به بندر اودسا جلوگيري كنند، بلكه با موشك‌هاي كروز نپتون كه از غرب گرفته‌اند، ناو مهم و استراتژيك مسكوا را نيز غرق كردند. پس از اين ماجرا روسيه جزيره مهم مار را ترك كرده و بعد سلسله وقايع مهمي رقم خورد. مانند حمله پهپادي اوكراين به پل كرچ در كريمه و مهم‌تر از آن حمله گسترده به ناوگان دريايي روسيه در درياي سياه كه گفته مي‌شود در اين حملات علاوه بر برخي شناورها، حداقل دو سامانه دفاع هوايي اس- 400 نيز منهدم شده‌اند. حتي برخي رسانه‌ها مدعي هستند كه بر اثر برخورد يك موشك به كارخانه كشتي‌سازي واقع در بندر سواستوپول به يك كشتي و زيردريايي روسي آسيب رسيده است؛ امري كه براي نخستين‌بار است از 1945 به اين سو يعني بعد از پايان جنگ جهاني دوم، روس‌ها يك زيردريايي خود را از دست مي‌دهند. از اين رو كارشناسان معتقدند با توجه به جنگ نامتقارني كه صورت گرفته، نيروي‌هاي روسي، درياي سياه را در قسمت‌هاي غربي براي خود ناامن ديده و به دنبال مناطقي هستند كه از حملات پهپادي و موشكي اوكراين جلوگيري كنند.
واقعيت ميداني چيست؟
البته چنين خبرها و تحليل‌هايي در حالي مطرح مي‌شود كه گويا مقامات رسمي اوكراين ديدگاه واقع‌بينانه‌تري نسبت به تحولات ميداني دارند. به عنوان مثال دميترو پلتنچوك، سخنگوي نيروي دريايي اوكراين تاكيد دارد كه براي شكست روسيه در درياي سياه راه درازي در پيش است؛ زيرا روس‌ها علاوه بر 30 كشتي جنگي و شناورهاي كوچك‌تر، 5 زيردريايي حامل موشك‌هاي كروز را نيز در اين منطقه مستقر كرده‌اند.
همچنين روس‌ها درحالي كريدور عبور غلات از درياي سياه را مسدود كرده‌اند كه همزمان يك نبرد ضداطلاعاتي قدرتمند را نيز در كريمه رهبري مي‌كنند؛ به عنوان مثال روس‌ها مي‌توانند با عمليات بر ضد كشتي‌هايي كه قصد حمل غلات را دارند، چنين موضوعي را به راحتي به اقدامات اوكراين مربوط كنند.
چنين وضعيتي درحالي رقم خورده كه همزمان با ضدحمله اوكراين كه نتايج خاصي را در بر نداشته، بسياري از كارشناسان معتقدند باز پس‌گيري كريمه از روسيه، براي موفقيت اوكرايني‌ها در جنگ ضروري بوده و به عنوان پل پيروزي آنها عمل مي‌كند. به گفته الكساندر خارا، معاون انستيتوي مطالعات استراتژيك درياي سياه كه با گاردين گفت‌وگو كرده، اگر روس‌ها كريمه را حفظ كنند، مي‌توانند كل سرزمين اصلي اوكراين را هدف قرار دهند. از اين رو حالا كه اوكرايني‌ها حملات مرگباري را عليه روسيه در كريمه تدارك ديده‌اند، كارشناسان غربي معتقدند كه با ادامه حمايت‌هاي نظامي از كي‌يف، مي‌توان طي ماه‌هاي آتي، ايده شكست‌ناپذيري روس‌ها در درياي سياه را از بين برد و روي چنين نقطه ضعفي به صورت گسترده‌تري مانور داد.