عراقي كوچك در دل تهران
مرجان يشايايي
اگر هوس كرده‌ايد در حال و هواي شهرهاي عربي خاورميانه قدمي بزنيد، لازم نيست به سوريه يا عراق بار سفر ببنديد. محله دولت‌آباد عراق كوچكي است در دل پايتخت كشورمان. اين محله در جنوب شرقي تهران، جايي است با خيابان‌كشي‌هاي منظم و خانه‌هاي بسامان و بنا بر اسنادي كه وجود دارد، اولين محله تهران كه در اوايل دهه 50 به فاضلاب شهري مجهز شده. امروز عمده ساكنان آن معاودين عراقي هستند. معاود به معني بازگشت به مكان سابق يا چيزي كه قبلا بوده، به عراقي‌هايي اطلاق مي‌شود كه ريشه‌هاي ايراني داشته‌اند و به همين دليل يك‌بار در سال 1350 با به قدرت رسيدن حزب بعث در عراق و رياست‌جمهوري احمد حسن‌البكر و بار ديگر در سال 1359 بعد از به قدرت رسيدن صدام از عراق رانده و وارد ايران شدند. از همان زمان، به تدريج محله دولت‌آباد شد ماواي اصلي اين افراد. به اين ترتيب، نسل دوم معاودين هم در ايران متولد شده و باليده‌اند، اما هنوز ميراث عربي را با خود حفظ كرده‌اند. ما در شبي حوالي ساعت 10 به خيابان اصلي دولت‌آباد رسيديم. با ورود به محله، فورا به شهرهاي عربي خاورميانه مي‌رويد. مغازه‌هايي كه انواع اجناس عربي را ارايه مي‌كنند؛ حوموسي خريديم كه محصول كشور اردن بود. اعلان مغازه‌ها هم فارسي است و هم عربي و از جالب‌ترين بخش‌هاي ديدار از دولت‌آباد، چشيدن غذاها و دسرهاي عربي است كه شايد خوشمزه‌تر از اينها را در خيابان‌هاي تهران پيدا نكنيد. رستوران‌ها كه ميز و صندلي‌ها را كنار خيابان چيده و با لامپ‌هاي پرنور جلايي به شب محله داده‌اند، بهترين غذاهاي عربي را براي‌تان سرو مي‌كنند. از انواع كباب و كبه و حوموس با كيفيت عالي گرفته تا كنافه و شيريني‌هاي ديگر عربي. ديدن مردان با دشداشه و زنان با سبك خاص بستن روسري عربي در محله دولت‌آباد چيز غريبي نيست. همين‌طور فروشندگان و گردانندگان رستوران‌ها و غذاخوري‌ها كه با هم عربي صحبت مي‌كنند، اما با شما كه رهگذر محله هستيد، به زبان فارسي. تركيب همه اينها شبي و تجربه‌اي متفاوت را براي‌تان رقم مي‌زنند.
در اين ميان عجيب آنكه معاودين عراقي كه تقريبا پيشينه‌اي به اندازه افغان‌ها در ايران دارند، توانسته‌اند كولوني خود را به شكلي برخوردار در دولت‌آباد شكل دهند و در كنار آن، خصوصيات فرهنگي كشور مبدا مانند زبان و نوع لباس پوشيدن و تنوع غذايي را حفظ كنند، درست مانند محله چيني‌ها و ايتاليايي‌ها در شهر نيويورك. حتي دوستي مي‌گفت شيوه عزاداري در ايام محرم در حسينيه‌ها و خيابان‌هاي محله دولت‌آباد متفاوت از ساير مراسم عزاداري در تهران و شهرهاي ديگر است. بسياري از معاودين با گذشت چندين دهه از راندن‌شان به ايران، هنوز وضعيت اقامتي مشخصي ندارند و در واقع شهروند ايران به حساب نمي‌آيند، پس چه دليلي دارد كه افغانستاني‌ها جز شهر مشهد، در تهران يا شهرهاي ديگري كه جمعيتي قابل توجه از افغان‌ها، بسيار بيشتر از معاودين عراقي، را در داخل خود اسكان داده و با وجود داشتن زبان مشترك كه از مهم‌ترين سرمايه‌هاي نمادين براي نزديك شدن به جامعه مقصد است، هنوز محله‌اي از هموطنان خود را شكل نداده‌اند و شما نمي‌توانيد محله افغان با خصوصيات يك محله در شهرهاي ايران پيدا كنيد، همين‌طور كه نمي‌توانيد رستوراني با غذاهاي افغان در شهرهاي ما بيابيد. دليل آن حتما ريشه در مسائل فرهنگي و اجتماعي و اقتصادي دارد كه پيدا كردن‌شان به زيست بهتر ايراني‌ها با مهاجراني كمك مي‌كند كه به هر دليل از سرزمين خود كنده و حالا در كنار ما زندگي مي‌كنند.