با كلاهبرداري‌هاي سايبري مهم و پرتكرار چه كنيم؟
اميرحسين صفدري
در ابتداي بحث بايد بگويم كه سايبر در لغت به معني غيرواقعي و مجازي است؛ و فعاليت‌هاي سايبري يا همان رايانه‌اي به زبان ساده يعني: مجموعه‌اي از ارتباطات دروني انسان‌ها از طريق كامپيوتر و دستگاه‌هاي مخابراتي كه بدون در نظر گرفتن جغرافياي فيزيكي آن انجام مي‌شود. اين روزها فعاليت‌هاي رايانه‌اي جزو اصلي و جدا نشدني از زندگي افراد در جهان محسوب مي‌شود، و بديهي است كه با پيشرفت روز افزون دانش فناوري اطلاعات و پا گذاشتن اينترنت به زندگي بشر از اينگونه فعاليت‌ها سوءاستفاده‌هايي هم بشود، كه قطعا آسيب‌هايي را هم به دنبال خواهد داشت. در ايران جرايم رايانه‌اي جرم انگاري شده است و قانوني تحت عنوان قانون جرايم رايانه‌اي در سال 1388 تصويب شده كه امروزه نياز به اصلاح آن شديدا احساس مي‌شود. به‌طور كلي جرايم سايبري را مي‌توان به سه دسته تقسيم كرد، دسته اول: جرايمي است كه رايانه و تجهيزات جانبي آن موضوع جرم واقع مي‌شود مانند سرقت، تخريب و نظاير آن؛ دسته دوم: جرايمي است كه در آن رايانه به عنوان ابزار و وسيله توسط مجرم براي ارتكاب به جرم از آن استفاده مي‌شود؛ و دسته سوم: جرايمي است كه مي‌توان آنها را جرايم محض رايانه‌اي ناميد. به عنوان يك پژوهشگر علم حقوق بايد بگويم كه اين روزها با افزايش روز افزون كاربران فضاي مجازي در جهان و كشور ما متاسفانه در جامعه شاهد اين هستيم كه آمار كلاهبرداري‌ها در فضاي مجازي يا همان سايبري افزايش چشمگيري داشته است و اين افراد كلاهبردار و سودجو از طريق روش‌هاي مختلف و زيركانه خود به بهانه‌هاي واهي و پوچ، مردم را فريب مي‌دهند و آنها را قرباني كلاهبرداري اينترنتي مي‌كنند كه نمونه‌هاي پر تكرار و مهم اين نوع از كلاهبرداري‌ها شامل اين موارد است.
1- كلاهبرداري به بهانه دريافت جايزه در برنامه‌ها
يكي از پر تكرار‌ترين روش كلاهبرداري كه از زمان‌هاي خيلي دور هم وجود داشته و امروزه هم در فضاي مجازي افزايش زيادي پيدا كرده است كلاهبرداري به بهانه برنده شدن در بانك، قرعه كشي برنامه‌هاي راديويي و تلوزيوني، كمك هزينه سفر به كربلا، مشهد، خريد ارزان‌قيمت وسايل، دريافت اينترنت رايگان، دريافت شارژ رايگان، دريافت وام و تسهيلات بانكي با سود كم، دريافت سود سهام عدالت و... است. به عنوان مثال اين افراد سودجو معمولا وقتي با شما تماس مي‌گيرند طوري با شما صحبت مي‌كنند كه شما ترغيب به همكاري با آنها شويد و اين افراد سودجو اصولا از شما مي‌خواهند كه اطلاعات كارت بانكي خود را جهت دريافت جايزه خود به آنها بدهيد يا اينكه از شما مي‌خواهند تا شما پاي دستگاه عابر بانك برويد و يك سري كارها را انجام بدهيد، يا از حساب خود موجودي دريافت كنيد، يا تاريخ انقضاي كارت بانكي خود را بگويید، يا رمزي كه براي شما ارسال شده است را به آنها بدهيد، يا رمز دوم خود را بدهيد، يا مشخصات هويتي خود را بگويد، يا cvv2 كارت بانكي خود را اعلام كنيد تا ثبت نام شما را انجام بدهند و پول را براي شما واريز كنند. در اين حالت شما بايد آگاه باشيد و بدانيد كه به هيچ عنوان اين اطلاعات خصوصي و شخصي خود را به هيچ فردي نبايد بدهيد و نبايد از پشت تلفن به كسي اعتماد كنيد چرا كه هويت آن فرد از پشت تلفن اصلا مشخص نيست. پس آگاه باشيد چنانچه هر شخصي بخواهد براي شما پولي واريز كند كه اين پول اعم از جايزه باشد يا پاداش يا هر پول ديگري، شما فقط شماره كارت يا شماره حساب خود را بايد اعلام كنيد. هيچ اطلاعات ديگري از حساب بانكي خود يا اطلاعات هويتي خود مثل: تاريخ تولد، شماره ملي، شماره شناسنامه و... به آن شخص را ندهيد يا اگر از شما خواست تا پاي دستگاه خودپرداز برويد هرگز به حرف آن فرد گوش ندهيد يا اگر كدي براي شما ارسال شد را به آن فرد هرگز ندهيد چرا كه ممكن است از همين روش به ظاهر ساده به سرعت حساب بانكي شما را خالي كنند و شما قرباني كلاهبرداري اينترنتي شويد. نكته مهم ديگر در اين خصوص اين است كه ممكن است اين افراد سودجو و كلاهبردار از طريق فضاي مجازي مثل اينستاگرام، واتساپ، تلگرام، روبيكا، ايتا و... به شما زنگ بزنند يا پيام بدهند تا شما را ترغيب كنند براي انجام كاري پس آگاه باشيد كه ارگان‌هاي معتبر و دولتي و رسمي با شما به اين صورت و از طريق فضاي مجازي به اين شكل ارتباط بر‌قرار نمي‌كنند يا پيامي ارسال نمي‌كنند و اين مسله براي شما زنگ خطري باشد تا به حرفهاي آن افراد شك كنيد و بررسي‌هاي لازم را انجام بدهيد تا قرباني كلاهبرداري رايانه‌اي نشويد.
2- كلاهبرداري به بهانه مشاهده ابلاغيه الكترونيكي دادگاه
كلاهبرداري به بهانه ارسال ابلاغيه‌هاي جعلي و واهي دادگستري اين روزها رواج زيادي پيدا كرده است به اين صورت كه متاسفانه مجرمان سايبري با ارسال پيامك و با جعل تارنما‌هايي مشابه تارنماي ثبت‌نام الكترونيك قوه قضاييه كه عدل ايران مي‌باشد از كاربران فضاي مجازي كلاهبرداري مي‌كنند كه اين پيامك‌ها حاوي مطالبي مانند: مشاهده ابلاغيه، حكم جلب شما صادره شده است، عليه شما شكواييه ثبت شده است، براي شما اظهارنامه قانوني صادر شده است، پرونده شما به دادسرا ارجاع شده است و... مي‌آيد. متاسفانه مردم با ديدن چنين متني ناخداگاه دچار استرس مي‌شوند و از سر كنجكاوي يا همان استرس زياد بر روي لينك يا آن نرم افزار مورد نظري كه از طريق پيامك يا از طريق فضاي مجازي ارسال شده است كليك مي‌كنند كه در اين مرحله اين مجرمان خطرناك شما را به يك درگاه اينترنتي پرداخت وجه متصل مي‌كنند و از شما مي‌خواهند كه براي مشاهده ابلاغيه مورد نظر وجهي پرداخت كنيد و شما هم با وارد كردن اطلاعات حساب بانكي خود در آن درگاه پرداخت، قرباني كلاهبرداري اينترنتي به روش فيشينگ مي‌شويد. نكته خيلي مهم در خصوص مواجهه با پيامك‌هاي جعلي اينچنيني اين است كه شما بايد بدانيد و آگاه باشيد كه تمامي پيامك‌هاي دريافتي از سوي قوه قضاييه فقط و فقط با سرشماره (adliran) است و هرگز با سرشماره شخصي يا در فضاي مجازي مثل: تلگرام يا واتساپ ارسال نمي‌شود و پيامك‌هاي ارسالي توسط قوه قضاييه فاقد لينك الكترونيكي جهت پرداخت مي‌باشد و شما براي مشاهده ابلاغيه خود در سامانه ثنا اصلا نيازي نيست هيچ پولي پرداخت كنيد. مراقب باشيد تا قرباني كلاهبرداري اينترنتي نشويد.
3- كلاهبرداري به واسطه رسيد‌هاي بانكي جعلي
متاسفانه اين روزها به كمك هوش مصنوعي و برخي از نرم‌افزارها به راحتي مي‌توان از ديگران كلاهبرداري كرد يكي از اين نرم افزار‌هاي معروف نرم افزاري است تحت عنوان رسيد‌ساز كه در اكثر مواقع كاسبان را قرباني كلاهبرداري مي‌كند به اين صورت كه اين نرم‌افزار تقلبي و جعلي اقدام به ساخت رسيد بانكي جعلي مي‌كند كه عينا شبيه به رسيد‌هاي واقعي است، در صورتي كه آن رسيد كاملا جعلي است و تشخيص جعلي بودن آن كمي سخت مي‌باشد اما اگر هوشيار باشيد به راحتي مي‌توانيد تشخيص بدهيد. بهتر است وقتي فردي كه به شما بدهكار است يا از شما خريد مي‌كند و مي‌خواهد اينترنتي يا همان آنلاين پول را براي شما واريز كند و رسيد واريزي را به شما نشان داد، شما بايد ابتدا به موجودي حساب خود نگاه كنيد و در صورتي كه وجهي به حساب شما واريز شده بود به آن رسيد اعتماد كنيد، و اين حرف‌ها كه ممكن است سامانه پيامكي بانك مشكل داشته باشد يا شايد پيامك واريزي با كمي تاخير بيايد و حرف‌هايي از اين دست را هرگز قبول نكنيد چرا كه اگر تعارف كنيد يا بدون شناخت از طرف مقابل به او اعتماد كنيد ممكن است قرباني كلاهبرداري شويد.
4- سرقت اطلاعات كارت‌هاي بانكي به روش اسكيمر
متاسفانه جرم اسكيمر هم امروزه رواج زيادي پيدا كرده است و شايد بتوانيم تحت شرايطي اسكيمر را هم يك نوع از سرقت‌هاي اينترنتي محسوب كنيم چرا كه در جرم اسكيمر مجرم يك قطعه‌اي را به دستگاه‌هاي عابربانك يا كارت‌خوان متصل مي‌كند كه اين قطعه اقدام به كپي اطلاعات كارت بانكي شما مي‌كند، كه به اين كار اسكيمينگ گفته مي‌شود. به زبان ساده‌تر اسكيمينگ يعني كپي غيرقانوني اطلاعات كارت بانكي شما بر روي يك كارت بانكي ديگر كه از اين طريق مجرمان مي‌توانند حساب بانكي شما را خالي كنند. معمولا در اسكيمر سارقان دو روش را جهت دست‌يابي به اطلاعات كارت‌هاي بانكي شما استفاده مي‌كنند، در روش اول اين سارقان حرفهاي دوربيني را در كنار جايي كه شما كارت خود را وارد دستگاه مي‌كنيد قرار مي‌دهند تا از اين طريق رمز كارت شما را به دست بياورند، و در روش دوم سارقان بر روي كيبورد اصلي عابربانك‌ها، يك كيبورد ديگر نصب مي‌كنند كه اين كيبورد جعلي عين كيبورد اصلي مي‌باشد، به‌طوري كه اين كيبورد جعلي وظيفه دارد تمامي اطلاعاتي كه شما وارد مي‌كنيد را ذخيره كند و از اين طريق مجرمان حساب بانكي شما را خالي مي‌كنند. بي‌شك اسكيمر يك تهديد بسيار خطرناك و جدي براي مردم در جامعه امروزي مي‌باشد چرا كه امروزه افراد از پول نقد خيلي كم استفاده مي‌كنند و بيشتر از كارت‌هاي بانكي براي خريد استفاده مي‌كنند كه همين مساله هم باعث افزايش جرايم رايانه‌اي به روش‌هاي مختلف شده است. مردم عزيز آگاه باشيد و در هنگام استفاده از عابربانك‌ها و كارتخوان‌هاي مراكز خريد، فروشگاه‌ها، مغازه‌هايي كه نمي‌شناسيد، خريد از دست‌فروش‌ها و... حواستان باشد كه به روش اسكيمر اطلاعات كارت‌هاي بانكي شما به سرقت نرود و حتما موقع كارت كشيدن دقت كنيد جلو خودتان كارت كشيده شود و رمز را هم خودتان وارد كنيد تا قرباني جرايم سايبري نشويد.
نويسنده و پژوهشگر در علم حقوق