ولاديمير پوتين در جريان سفري نادر راهي خاورميانه شد
خيز مسكو براي ترميم زخم‌هاي كارتل نفتي
احسان لطيفي
همزمان با تداوم درگيري‌ها در اوكراين و تلاش كي‌يف براي دريافت كمك‌هاي نظامي بيشتر از غرب، ولاديمير پوتين عازم خاورميانه شد تا با سران كشورهاي عربي در مورد كاهش صادرات نفت مذاكره كند. به گفته كرملين، روابط دوجانبه مسكو با كشورهاي عرب حاشيه خليج‌فارس، موضوع نفت و امور بين‌المللي ازجمله موضوعاتي است كه در دستور كار مذاكرات پوتين با رهبران رياض و ابوظبي قرار دارد.
سفري غيرمنتظره
به نوشته نيويورك تايمز، اين سفر بخشي از ديدارهاي ديپلماتيكي است كه رهبر روسيه در اين هفته انجام خواهد داد. پوتين روز پنجشنبه نيز ميزبان ابراهيم رييسي در مسكو خواهد بود. از زمان آغاز حمله اين كشور به اوكراين در فوريه ۲۰۲۲، پوتين تنها به چين، ايران و كشورهاي شوروي سابق سفر كرده است. ديميتري پسكوف، سخنگوي دولت روسيه در نشست خبري روز سه‌شنبه به خبرنگاران گفت كه برنامه سفر رهبر روسيه شامل ديداري يك‌روزه از امارات و عربستان خواهد بود. درحالي كه سفر پوتين به طور غيرمنتظره اعلام شد، اوكراين تلاش دارد تا در ميان نشانه‌هايي از كاهش حمايت غربي‌ها از كي‌يف، كمك متحدان خود براي دفاع در برابر روسيه را تقويت كند. ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور قرار بود روز سه‌شنبه در سناي امريكا سخنراني كرده تا بر ضرورت حفظ حمايت مالي و نظامي امريكا تاكيد كند؛ اما در آخرين لحظه جلسه را لغو كرد.
يك تير، دو نشان
از سوي ديگر، سفر پوتين در پس‌زمينه جنگ اسراييل و حماس انجام خواهد شد؛ جنگي كه در پس‌زمينه اهداف ژئوپليتيكي پوتين باعث شده كه تمركز و توجه رهبران غربي از جنگ اوكراين دور شود. همچنين باتوجه به محبوبيت آرمان فلسطين در جامعه جهاني، فرصتي دراختيار پوتين قرار گرفته تا بتواند با حمايت از فلسطينيان، چهره جهاني خود را تطهير كند. اگرچه او حمله ۷ اكتبر حماس را يك اقدام تروريستي خواند، اما همچنين جنگ خود در اوكراين را به مقاومت فلسطين تشبيه كرد و مدعي شد كه هر دو نبرد نشان‌دهنده مبارزه عليه سلطه نخبگان غربي هستند. پسكوف گفت كه پوتين قصد دارد با سفر به خاورميانه، در مورد جنگ بين اسراييل و حماس و همچنين اقدامات مشترك براي هماهنگ كردن كاهش توليد جهاني نفت براي اطمينان از ثبات قيمت‌ها گفت‌وگو كند. يوري اوشاكوف، دستيار سياست خارجي پوتين نيز سفر ديپلماتيك رهبر روسيه به خاورميانه را «شليكي متمركز» خواند و گفت كه جنگ روسيه در اوكراين نيز در دستور كار گفت‌وگوها خواهد بود. به گزارش اينترفكس، خبرگزاري روسي، اوشاكوف گفت: «اين اجتناب‌ناپذير است. شركاي ما بايد به ارزيابي‌هاي ولاديمير پوتين درباره چگونگي وضعيت گوش دهند.»
بستر‌سازي براي صلح
عربستان سعودي تلاش كرده در قامت ميانجي در جنگ اوكراين عمل كند. سعودي‌ها حدود ۴۰ كشور را براي كنفرانس صلح ماه آگوست دعوت كرده بودند كه به تبادل موفقيت‌آميز زندانيان در سال گذشته كه شامل شهروندان امريكايي و بريتانيايي نيز مي‌شد، كمك كرد. گروهي از ناظران مي‌گويند كه به واسطه كاهش حمايت غرب از اوكراين و اعتراف مقام‌هاي كي‌يف به عدم پيشرفت در فرآيند جنگ، اين احتمال وجود دارد تا روسيه جهت پايان دادن به مناقشه موجود، زمينه را براي رايزني‌هاي صلح هموار كند. ايزوستيا، روزنامه طرفدار كرملين به نقل از يك منبع بلندپايه روسي در روز سه‌شنبه گزارش داد كه اين كشور با انجام مذاكرات با اوكراين در يك كشور اروپايي مانند مجارستان مخالفت نخواهد كرد. گريگوري ياولينسكي، سياستمدار قديمي روس كه در ماه اكتبر با پوتين ملاقات داشت، در مصاحبه‌اي گفت كه او پيشنهاد كرده در چنين مذاكراتي واسطه شود. زلنسكي كه قول داده اوكراين براي آزادسازي سرزمين‌هاي خود به جنگ ادامه دهد، هفته گذشته در مصاحبه‌اي به آسوشيتدپرس گفت كه هنوز فشاري از سوي متحدان براي مذاكره با روسيه احساس نمي‌كند؛ اگرچه «هميشه صداهايي شنيده مي‌شود.» ميخاييلو پودولياك، مشاور ارشد زلنسكي آخرين پيشنهادها مبني بر اينكه روسيه مايل به مذاكره است را رد كرده و آن را تلاشي براي «مكث در عمليات جنگي» براي «آماده‌سازي مراحل بعدي حمله» دانست.
چند صدايي در اوپك پلاس
يك كانال تلگرامي روس كه اولين‌بار روز دوشنبه از سفر پوتين به خاورميانه خبر داد، در اين باره نوشت كه رييس‌جمهور روسيه ابتدا به امارات متحده عربي رفته و سپس، با محمد بن سلمان، وليعهد سعودي ديدار خواهد كرد. اوشاكوف اذعان كرد كه كرملين مذاكرات با شاهزاده بن سلمان را «بسيار مهم» مي‌داند. تلاش‌هاي مشترك براي توليد نفت كه از طريق گروه توليدكنندگان نفت اوپك پلاس هماهنگ مي‌شود، در طول سال‌ها به توسعه روابط قوي بين روسيه و عربستان سعودي و شخص پوتين و شاهزاده محمد كمك كرده است. با اين حال، سال جاري شاهد اصطكاك بين دو كشور بوده‌ايم. عربستان در تلاش براي كاهش توليد نفت و افزايش قيمت‌ها توانسته كه اوپك پلاس را با خود همراه كند. رياض تلاش داشته تا مسكو را جهت انجام اقدامات كاهشي بيشتر متقاعد كند. درحالي كه پادشاهي سعودي به طور داوطلبانه توليد نفت خود را به ميزان يك ميليون بشكه در روز كاسته، روسيه تنها كاهش مختصري در صادرات خود اعمال كرده، بدون اينكه توليد نفت خود را كم كند. شاهزاده عبدالعزيز بن سلمان، وزير انرژي عربستان و برادر ناتني شاهزاده محمد روز دوشنبه در مصاحبه با بلومبرگ گفت: «ما تلاش خود را كرديم.» اما او تاكيد كرد كه همچنان اعتماد زيادي بين دو كشور در موضوع توليد و صادرات نفت وجود دارد. او گفت: «من صادقانه معتقدم كه روس‌ها تمام اقدامات خود را طبق قواعد انجام مي‌دهند.»
حاشيه‌هاي يك نشست
قرار بود نشست ماه نوامبر سازمان كشورهاي صادركننده نفت و شركاي آن (اوپك پلاس) بدون حاشيه برگزار شود. در عوض، تاريخ اجلاس ابتدا از بيست و ششم به عقب انداخته شد و سپس قرار شد كه به صورت آنلاين برگزار شود. اين مساله اختلاف بين توليدكنندگان بزرگ كارتل و خرده‌فروشان را آشكار كرد. پس از موافقت با كاهش توليد در نشست ماه ژوئن، كشورهاي آفريقاي غربي اوپك از اينكه روسيه و عربستان سعودي، رهبران بالفعل اين اتحاديه، مي‌خواهند توليد را بيش از اين كاهش دهند، ناراضي بودند تا جايي كه ديامانتينو آزودو، وزير نفت آنگولا قصد داشت اين جلسه را به طور كامل تحريم كند. همان‌طور كه اكونوميست پيش‌تر نوشته بود، سرانجام اعضاي اوپك پلاس قرار گذاشتند تا به صورت آنلاين تشكيل جلسه دهند. گزارش شده كه اعضا در حال آماده‌سازي پيشنهادهايي براي چندين دوره كاهش توليد نفت تا سال ۲۰۲۴ هستند. اين مساله نشان‌دهنده گسترش استراتژي است كه از اكتبر سال گذشته در حال اجرا است. براساس اين استراتژي، اعضاي اوپك تلاش مي‌كنند با محدود كردن عرضه، در برابر فشار نزولي قيمت‌ها مقاومت كنند. عربستان‌سعودي و روسيه با كاهش يك ميليون بشكه در روز به صورت مشترك و ۳۰۰ هزار بشكه در روز به صورت جداگانه، پيشرو هستند. مابقي اعضاي اوپك پلاس نيز مجموعا ۳.۷ ميليون بشكه ديگر در صادرات خود كاهش داده‌اند. با اين حال، از زمان اعلام اين استراتژي، قيمت نفت برنت حدود ۱۵درصد كاهش يافته است. در حال حاضر، نفت بشكه‌اي ۸۳ دلار قيمت داشته و طي پنج هفته گذشته نيز كاهش يافته است. شلم‌شورباي ماه نوامبر مشكلاتي كه اوپك پلاس با آنها مواجه است را آشكار كرد. كاهش اخير قيمت نفت منعكس‌كننده پايين‌آمدن تقاضاي جهاني است كه تحت تاثير نگراني‌ها از اقتصاد چين و همچنين كاهش ريسك ژئوپليتيكي رخ داده است. تعداد كمي از اعضا انتظار دارند كه جنگ غزه به يك درگيري منطقه‌اي گسترده تبديل شود. در عين حال، ساير توليدكنندگان ازجمله امريكا، برزيل و گويان، توليد خود را افزايش داده و كاهش توليد اوپك پلاس را جبران كرده‌اند.
استراتژي شكست‌خورده
با اين حال، كاهش قيمت نفت همچنين نشان مي‌دهد كه اوپك پلاس تلاش دارد تا محدوده قيمتي كنوني را حفظ كند. در سال ۲۰۱۶ و با ورود ده عضو جديد، كارتل اوپك به اوپك پلاس تبديل شد و حتي قصد دارد تا كشورهاي بيشتري را جذب خود كند. همان‌طور كه اكنون مشخص است، سازمان بزرگ‌تر نتيجه‌اي جز تعارض منافع نخواهد داشت. وزير آنگولا كه قصد تحريم نشست حضوري را داشت، در نشست ماه ژوئن نيز با همتاي گابني خود جلسه را ترك كرد. ظاهرا اين دو وزير به كاهش سهميه‌ها معترض بودند. ديگران نيز نگرانند كه كاهش توليد به سرمايه‌گذاري‌ها در اكتشاف آسيب برساند. اگرچه آنگولا از حد توليد معين‌شده فراتر نمي‌رود، اما ساير كشورها اين‌قدر خوش‌رفتار نيستند. براي مثال، عراق ۱۸۰ هزار بشكه در روز بيشتر از حد مجاز توليد مي‌كند. ايران و ونزوئلا نيز به دليل تحريم‌ها مشمول سقف توليد اوپك نيستند. مكزيك از قبول سهميه‌ها خودداري كرد. علي‌رغم عضويت در اوپك پلاس، تمام اين كشورها اخيرا نفت بيشتري فروخته و مشتاقانه در حال تصاحب سهم بازار روسيه و عربستان‌سعودي هستند. همان‌طور كه آلبرتو بهار از صندوق بين‌المللي پول و رابرت ريتز از دانشگاه كمبريج نوشته‌اند، آخرين باري كه اين گروه با وضعيت مشابهي روبه‌رو شد، در سال ۲۰۱۴ بود. در آن زمان، مقامات اوپك استراتژي متفاوتي را پيش گرفته بودند. آنها تلاش داشتند تا براي كاهش قيمت نفت، عرضه را افزايش دهند. همان‌طور كه در نشست نوامبر ۹ سال پيش اوپك اعلام شد، هدف آنها تصاحب سهم بازار و بيرون راندن رقباي امريكايي بود. اما تفاوت آن زمان با اكنون اين است كه دفعه پيش، تحريك تقاضا نيازي به نظم و انضباط اعضاي اوپك نداشت؛ آنها مي‌توانستند هرقدر كه مي‌خواهند، نفت توليد و صادر كنند. چنين رويكردي ديگر امكان‌پذير نيست. استراتژي تصاحب سهم بازار اوپك در سال ۲۰۱۴، به منظم شدن توليدكنندگان نفت امريكا كمك كرد و آنها را به سمت كارآمدي و در نتيجه، مقاومت در برابر فشارهاي آتي سوق داد. بانك جي پي مورگان چيس تخمين زده كه از سال ۲۰۱۴ تاكنون، هزينه صادرات نفت از خاك امريكا بيش از يك‌سوم كاهش يافته است. توليدكنندگان امريكايي روش‌هاي حفاري جديدي يافته‌اند كه شكاف‌هاي بيشتري توليد كرده و استخراج نفت را تسهيل مي‌كند. چاه‌هاي نفت جديد عميق‌تر بوده و عمر و ذخاير بيشتري خواهند داشت. رياض مشتاق است استراتژي فعلي اوپك پلاس موفق شود. به گفته صندوق بين‌المللي پول، عربستان براي تراز كردن بودجه خود، قيمت هر بشكه نفت را
۸۵ دلار درنظر گرفته است. اما با احتساب هزينه‌هاي صندوق ثروت دولتي، مجبور است نفت را با قيمت بيشتري بفروشد. در همين حال، روسيه براي تامين هزينه جنگ خود در اوكراين، به درآمدهاي نفتي نياز دارد. به تعويق انداختن جلسه اوپك پلاس تا ۳۰ نوامبر كمكي به
هيچ يك از اين دو كشور نكرد. اكنون هر دو اميدوارند شانس به آنها روي بياورد.