نگاهی به عملکرد مدیریت یک ساله تئاتر شهر
وقتی جسارت و عملگرایی کافي نیست
بابك پرهام
مجموعه تئأترشهر به عنوان مهم‌ترين، بزرگ‌ترين و اصلي‌ترين سالن تئاتر تهران به نوعي قلب تپنده تئاتر است. سياست‌ها و عملكرد اين مجموعه مي‌تواند باعث آسيب به كل بدنه تئاتر يا ارتقای كيفي تئاتر كشور شود.
مديريت اين مجموعه در سال ۱۴۰۲ به عهده سيدمحمد جواد طاهري بوده است و در روزهاي پاياني سال مي‌بايست به آنچه در اين سال صورت گرفته است، پرداخت و انتظار مي‌رود او به بعضي از پرسش‌ها كه به نظر نگارنده مي‌تواند نقطه مبهمي در عملكردش به حساب آيد، پاسخگو باشند.
مجموعه تئاتر شهر در سال ۱۳۴۶ توسط علي سردارافخمي يكي از شاگردان هوشنگ سيحون طراحي شد و ساخت آن 5 سال به طول انجاميد. اين مجموعه در روز شنبه هفتم بهمن ۱۳۵۱ با روي صحنه رفتن نمايش باغ آلبالو نوشته آنتون چخوف و به كارگرداني آربي آوانسيان و با بازي داريوش فرهنگ، سوسن تسليمي، مهدي هاشمي، فريده سپاه‌منصور، فهيمه راستكار و پرويز پورحسيني به عنوان مدرن‌ترين سالن تئاتر تهران افتتاح شد.
يعني هفتم بهمن اين مجموعه 51 ساله شد، بديهي است كه يك ساختمان با چنين قدمتي و البته چنين كاربري بسيار فرسوده شده است و نياز به عمليات عمراني و بازسازي‌هاي مختلفي در اين بنا نياز است، متاسفانه در دوره پاندومي كرونا كه اين مجموعه نيمه تعطيل بود و فرصت مناسبي براي انجام عمليات عمراني به حساب مي‌آمد هيچ كاري انجام نشد و فرصتي چنين طلايي به دليل عدم مديريت از بين رفت. مهم‌ترين مشكلات اين بنا در دو قسمت قابل بررسي است؛ اول مشكلات سازه و دوم مشكلات تاسيسات، مشكل اول در راهروي زيرزمين حد فاصل پشت صحنه سالن قشقايي و پشت صحنه سالن سايه است، راهرويي كه پلاتو تمرين، دفتر اكسسوار و سالن كارگاه نمايش در آن واقع شده است، كف اين راهرو آسيب جدي ديده بود و مي‌بايست ترميم شود كه خوشبختانه در سال گذشته اين امر اجرايي شد. موضوع دوم مشكل فاضلاب و سرويس‌هاي بهداشتي بود. سالن سايه و اتاق‌هاي بازيگران اين سالن سال‌هاست كه دچار بوي نامطبوعي است و احتمالا به دليل مشكل لوله‌كشي فاضلاب است كه هنوز هم اين مشكل پابرجاست ولي سرويس‌هاي بهداشتي بازسازي و ترميم شدند، اينكه سيدجواد طاهري احتمالا توانسته است حمايت مركز هنرهاي نمايشي را براي تأمين بودجه اين عمليات عمراني جلب كند به اندازه عملياتي كردن آن اهميت ندارد و از اين جهت به‌رغم وجود مشكلات عمراني ديگر در بنا در اين موضوع نمره قبولي دريافت مي‌كند.
موضوع دوم كه بايد به آن پرداخته شود نمايش‌هايي است كه در دوره او در اين مجموعه روي صحنه رفته است، مجموعه تئاتر شهر كه در ابتدا تنها براي اجرا در تالار اصلي ساخته شده بود در حال حاضر با 5 تالار فعاليت مي‌كند. سالن اصلي با ظرفيت 579 نفر داراي تمامي تجهيزات لازم براي يك سالن تئاتر شامل: صحنه‌گردان الكتريكي، آسانسور دكور، سيستم آويزهاي بالا رونده براي دكور، دهانه متحرك صحنه، پرده و امكانات سينمايي و دستگاه‌هاي كنترل‌كننده است. ورودي سالن نمايش نيز داراي دو در با پوشش آكوستيك است تا از ورود صداي سالن انتظار به سالن نمايش جلوگيري كند. سالن چهارسو با ظرفيت 124 نفر كه تغيير حجم دكور و صحنه امكان تغيير گنجايش را مي‌دهد. سالن قشقايي با ظرفيت 96 نفر، سالن سايه با ظرفيت 72 نفر، پلاتو اجرا با ظرفيت ۲۶ نفر همچنين مجموعه تئاتر شهر داراي دو سالن ديگر به نام‌هاي تالار كوچك و تالار شماره دو است كه طي چند سال اخير به دليل نياز به تعمير تعطيل شده و تاكنون اقدامي براي بازگشايي‌شان صورت نگرفته است. كافه ترياي سالن اصلي و همچنين كافه ترياي سالن چارسو نيز مي‌تواند ميزبان اجراي نمايش‌ها يا محل برگزاري نمايشنامه خواني باشد كه در سال گذشته چندين اجرا در اين دو كافه برگزار شده و همچنين سالن همايش‌ها نيز چند نمايشنامه‌خواني را برگزار كرده است، گويا مديريت مجموعه تئأترشهر دغدغه درآمد دارد، او تلاش مي‌كند كه از تمام امكانات مجموعه براي درآمدزايي استفاده كند، از حضور چهره‌هاي سينمايي و تلويزيوني محبوب در سالن‌ها تا اجراي مونولوگ سجاد افشاريان در سالن اصلي، به عقيده من اين به خودي خود بد نيست به شرط آنكه اين كسب درآمد منجر به آسيب رسيدن به كيفيت تئاترها نشود. تا جايي كه تئاترشهر به عنوان مولد و متولي تئاتر با كيفيت، بر نمايشنامه، انتخاب عوامل و روند تمرينات گروه تئاتري نظارت داشته باشد و اثر هنري براي اين مجموعه توليد شود هيچ اشكالي بر توليد آثار درآمدزا وجود ندارد ولي اينكه اجرا در تئاترشهر به عنوان جايزه براي گروهي كه در سالن خصوصي گيشه موفقي داشته‌اند از اعتبار و ارزش اين مجموعه مي‌كاهد چه بسا كه بايد برعكس اين موضوع باشد يعني اثري كه در مجموعه تئاترشهر موفق شده است رضايت مخاطبان را به دست بياورد امكان قرارداد‌هاي مشاركتي با سالن‌هاي خصوصي را داشته باشد. درباره سالن‌هاي طبقه منفي يك تئاترشهر، يعني سالن قشقايي، سايه، چهارسو و كارگاه نمايش با حدود جمعا ۳۲۰ نفر ظرفيت تماشاگر با يك حساب سرانگشتي مي‌توان محاسبه كرد كه اجرا در اين سالن‌ها با قيمت‌گذاري بليت عرفي هم براي گروه اجرايي و هم براي مجموعه تئاترشهر با خسارت و زيان همراه است ولي چرا مديران مجموعه تئاترشهر در تمام اين دوران راه‌حلي براي اين مشكل پيدا نكرده‌اند؟ گروه‌هاي اجرايي به دليل اعتبار تئاترشهر و همچنين خدمات رايگان و نوع قرارداد مشاركت ترجيح مي‌دهند با ضررهاي مالي در اين سالن‌ها فعاليت كنند تا در سالن‌هايي با ظرفيت تماشاگر مشابه خصوصي. چون در آن سالن‌ها بدون شك با ضررهاي مالي مواجه مي‌شوند، اما به غير از خسارت مالي گروه اجرايي، هزينه‌هاي اجرا براي خود مجموعه هم در اين سالن‌ها به‌صرفه نيست. بهتر آن است كه آقاي طاهري به عنوان مديري كه نسبت به مديران مجموعه تئاترشهر در سال‌هاي گذشته عملكرد اجرايي بهتري داشته‌اند براي اين موضوع نيز انديشه‌اي بكنند. در موضوع اجراها در يك سال گذشته با نگاه درآمدزايي در كنار اجراهاي موفق مانند بك تو بلك، هيدن، آوينيون و... اجراهايي مانند ترور، شنگرف، يادگار و امثالهم نه موفقيت مالي داشتند و نه توانستند نظر مخاطبان حرفه‌اي و منتقدان را جلب كنند، اميد است در سال جديد با اجراهاي با كيفيت، پرفروش و توليد شده براي تئاترشهر روبه‌رو شويم.
موضوع سوم كه بايد به آن پرداخته شود نقش تئاترشهر در معرفي تئاتر و ترويج هنر تئاتر در جامعه است و همين طور جذب مخاطب وفادار، در اين زمينه با استفاده از نمايش تئاترهاي پرمخاطب موفق بوده است، از سويي ديگر در فضاي مجازي كه مهم‌ترين عامل ارتباطي با نسل جديد است و به دليل مشغله‌ها و ترافيك شهري نيز نسل‌هاي قديمي‌تر هم ارتباطات جمعي و خبرهاي كوتاه را از طريق فضاي مجازي دنبال مي‌كنند خوب عمل كرده است. روابط عمومي تئاترشهر توانسته است با نزديك به 30 هزار نفر دنبال‌كننده مخاطب وفادار تئأترشهر را از اجراها و چند و چون آن مطلع كند، شفاف‌سازي در زمينه فروش و اعلام عمومي ميزان واقعي فروش هر اجرا نيز از عملكردهاي قابل تقدير مجموعه تئاترشهر در سال گذشته بوده است، شايد بتوان گفت بزرگ‌ترين دستاورد مديريتي آقاي طاهري در نمود بيروني همين حضور فعال و برنامه‌ريزي شده در فضاي مجازي بوده است.
موضوع چهارم و تيغ دو لبه عملكرد سيدجواد طاهري به عنوان مديريت مجموعه تئاترشهر، جشنواره هم‌آغاز است. جشنواره‌اي با محدوديت سني براي كساني كه در راه كارگرداني تئاتر جوان هستند و تازه قصد آغاز اين راه را دارند.
اولين مشكل در اين رخداد رقابت مالي است، يعني اگر كارگردان جواني امكانات مالي مطلوبي داشته باشد مي‌تواند از نمايشنامه‌هاي نگارشي يا ترجمه ويژه برخوردار شود و همچنين مي‌تواند از مشاوران و بازيگران مجرب بهره‌مند شود و اين به آن معناست كه اين فرد امكان رزومه‌سازي براي اجرا در يكي از مهم‌ترين سالن‌هاي تئاتري كشور را با تمكن مالي به دست مي‌آورد، از سويي ديگر براي بعضي از همين افراد يا بازيگران جوان‌شان ممكن است اين توهم به وجود آيد كه چون در سالن قشقايي تئاتر شهر اجرا كرده‌اند حالا جزو افراد حرفه‌اي و با سابقه تئاتر هستند و احتمال دارد توقع‌شان بالا برود و در اين صورت ديگر امكان همكاري با گروهاي جوان غيرحرفه‌اي را نخواهند داشت و از سويي ديگر چون بعضي از آنها فقط توهم رزومه و كار حرفه‌اي را به دست آورده‌اند و تجربه كافي در اين زمينه را ندارند، توسط گروه‌ها و كارگردان‌هاي حرفه‌اي جذب نمي‌شوند و باعث مي‌شود سرخورده شده و به‌رغم برخورداري از استعداد نتوانند در فضاي تئاتر فعاليت مستمر داشته باشند، اينكه اين افراد با مشاركت در اجراي گروه‌هاي حرفه‌اي بتوانند آداب و فنون را بهتر بياموزند و مانند سابق بدون پرش به پله‌هاي بالاتر، پله به پله موفقيت را به دست بياورند راه بهتري براي كشف و پرورش استعدادهاي جوان است، يا اگر تئاتر شهر امكان اين را دارد كه متولي جشنواره‌اي باشد بايد با حذف محدوديت سني اجازه بدهد اين استعدادهاي جوان در رقابتي بدون محدوديت با اساتيد و هنرمندان با سابقه رقابت كنند، چرا كه مخاطب تئاتر شهر نياز دارد در طول سال نمايش‌هاي با كيفيت در سالن قشقايي ببيند و بيش از شش ماه اشغال سالن براي هنرمندان جوان و جوياي نام ممكن است مخاطب را دلزده كند و تئاترشهر مخاطب وفادار نمايش‌هاي اين سالن را از دست بدهد.
موضوع پنجم استفاده از فضاي لابي سالن اصلي و محوطه تئاترشهر براي امكان تبليغات محيطي براي جذب مخاطب و همچنين درآمدزايي است. اگر مديريت تئاترشهر بتواند با نصب تلويزيون‌هاي شهري همراه با جذب مخاطب تئاتري براي سالن‌هاي نمايش مجموعه تئاترشهر و اطلاع‌رساني مناسب براي اجراهاي اين مجموعه، تبليغات مربوط نيز منتشر كند مي‌تواند قسمتي از خسارت‌هاي مالي سالن‌ها كوچك‌تر را جبران كند و همچنين امكانات مالي براي عمليات‌هاي عمراني براي ساختمان تئاترشهر و قابليت‌هاي حمايتي از گروه‌هاي جوان‌تر داشته باشد.
موضوع ششم بي‌استفاده ماندن كارگاه دكور است كه سال‌ها پيش تعطيل شد و هيچ وقت دوباره بازگشايي نشد، با توجه به هزينه گزاف دكورها - به‌رغم اينكه دو اجرايي بودن سالن‌ها كيفيت دكورها را تنزل داده است- بازگشايي و راه‌اندازي اين بخش در تئاترشهر مي‌تواند ضمن كمك به گروه‌هايي كه در اين مجموعه توليد اثر مي‌كنند، با ساخت دكور براي گروه‌هايي كه در سالن‌هاي ديگر اجرا مي‌كنند براي مجموعه تئأتر شهر درآمدزا باشد.
موضوع هفتم كه مهم‌ترين موضوع اين يادداشت است، بحث حريم تئاتر شهر است. ساخت حريم تئاتر شهر موافقان و مخالفان بسياري دارد كه هر كدام از جنبه‌اي به اين موضوع پرداخته‌اند. اول اينكه ساختمان تئاتر شهر در زمره ميراث فرهنگي ايران است و از ساختمان‌هاي وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي است. به همين دليل طرح حائل تئاتر شهر بايد به تصويب اين وزارت مي‌رسيد. بعضي از مخالفان نظرشان اين است كه چنين حائلي هنرمندان و مخاطبان تئاتر را محدود مي‌كند. بعضي ديگر از مخالفان معتقدند كه اين موضوع امنيتي كردن تئاتر شهر است و بعضي ديگر بر اين نظر هستند كه از زيبايي مجموعه كاسته خواهد شد. از سويي ديگر موافقان براي اين ايرادات پاسخ‌هايي دارند. بعضي از موافقان نظرشان بر اين است كه حريم تئاتر شهر باعث ايجاد امنيت در برابر دستفروشان و همچنين اوباش خياباني خواهد بود كه در واقع نظري غيرواقعي است؛ چرا كه با از بين رفتن پاركينگ تئاتر شهر در سال‌هاي دور، براي رسيدن به ساختمان اين مجموعه، چه با حائل امنيت و چه بدون حائل امنيت، چاره‌اي به جز عبور از ميان دستفروشان و احيانا اوباش خياباني نيست. چرا كه فقط با محدود كردن اين افراد در كنج پياده‌رو، راهرويي باريك براي رسيدن به ساختمان تئاتر شهر وجود دارد؛ شايد در طرح نهايي كه اجرا مي‌شود اين مشكل به نوعي حل شود؛ كه البته بهترين كار شايد انتقال دستفروشان به نقطه‌اي ديگر است. درباره اشكال از ريخت‌افتادگي ساختمان به گواه جلسه كلنگ‌زني و اسلايدهايي كه از طرح توافق‌شده بين وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي و شهرداري تهران پخش شد طرح حائل تئاتر شهر با بهره‌گيري از المان‌هاي ويژه ساختمان اصلي و پشت‌بام آن است و احتمالا اگر اين طرح اجرا شود، طرح زيبايي خواهد بود و آسيبي به منظره ساختمان اصلي نخواهد زد ولي درباره امنيت و امنيتي شدن به نظر مي‌رسد مقصود تصميم‌گيران و عاملان اين طرح، حفظ امنيت بناي مجموعه از آسيب‌هاي پياپي بوده. آسيب‌هايي شامل برافروختن آتش جنب ديوار پشتي، آسيب زدن به مجسمه‌ها و گم شدن دستگيره‌ها و كاشي‌ها و... اگر اينچنين است اين حائل حريمي براي ساختمان 50 ساله تئاترشهر خواهد بود، اخذ مجوز و رايزني با وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي و شهرداري تهران را مي‌توان دستاورد آقاي طاهري دانست و اميدوارم با توجه به عملگرايي او در سال آينده شاهد ساخت و اتمام اين حريم و بازسازي كامل ساختمان تئاتر شهر باشيم تا مانند ساختمان تالار وحدت قابليت استفاده بهينه از امكانات آن براي هنرمندان و هنردوستان به وجود بيايد.
با بررسي اجمالي از عملكرد سيدمحمدجواد طاهري مي‌توان گفت عملگرا بودن و جسارت او براي پيشبرد آنچه ايمان دارد درست است و حتي قابل تحسين ولي درباره نقصان‌هايي در بازسازي، اجراهايي كه در سطح تئاتر شهر نيستند و برنامه جشنواره هم آغاز نياز به توضيحات خود ايشان است كه اميدوارم در زماني مناسب فرصت دريافت اين توضيحات فراهم شود.
هفتم بهمن امسال مجموعه تئاتر شهر پنجاه و يك ساله شد. بديهي است كه يك ساختمان با چنين كاربري و قدمتي بسيار فرسوده شده است و به عمليات عمراني و بازسازي‌هاي مختلفي در اين بنا نياز است. متاسفانه در دوره پاندومي كرونا كه اين مجموعه نيمه تعطيل بود و فرصت مناسبي براي انجام عمليات عمراني به حساب مي‌آمد هيچ كاري انجام نشد و آن فرصت طلايي به دليل عدم مديريت از بين رفت.
گويا مديريت مجموعه تئاترشهر دغدغه درآمد دارد، او تلاش مي‌كند كه از تمام امكانات مجموعه براي درآمدزايي استفاده كند، از حضور چهره‌هاي سينمايي و تلويزيوني محبوب در سالن‌ها تا اجراي مونولوگ سجاد افشاريان در سالن اصلي، به عقيده من اين به خودي خود بد نيست به شرط آنكه اين كسب درآمد منجر به آسيب رساندن به كيفيت تئاترها نشود.