37 ميليون ايراني در 1402، كمبارشي را تجربه كرده‌اند
مهدي زارع
4 اسفند ۱۴۰۲ رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي گفت: «بي‌هنجاري شديد دمايي و كمبارشي و خشكسالي باعث مي‌شود تنش آبي افزايش يابد و مشكلات بيشتري را براي تامين آب براي صنايع به وجود آورد. از ابتداي زمستان تاكنون به‌طور ميانگين دماي كشور ۹.۸ سلسيوس بوده است اين درحالي است كه دماي ميانگين بلندمدت ۶.۶ سلسيوس ثبت شده است يعني ۳.۲ درجه سلسيوس دماي ميانگين فصل زمستان تا پايان بهمن ماه سال جاري بالاتر از حد نرمال بوده است. گرم‌ترين آبان و آذر كشور را امسال سپري كرديم.» او گفت: «طي زمستان سال جاري بي‌هنجاري دمايي شديدي را تجربه كرده‌ايم. اين وضعيت در دي ماه نيز حاكم بود. طي بهمن ماه كشور به طور متوسط ۳۶ ميلي‌متر بارش دريافت كرد كه از مقدار بلندمدت دو درصد كمتر بود، بنابراين بارش تقريبا در شرايط نرمال ثبت شد. از ابتداي سال آبي جاري تا پايان بهمن ماه ۷۹.۵ ميلي‌متر به طور متوسط بارندگي ثبت شد، اين درحالي است كه ميانگين نرمال آن ۱۲۷ ميلي‌متر است، بنابراين ۳۸درصد نسبت به وضعيت نرمال كمبارشي داشته‌ايم. كمترين بارندگي در استان‌هاي واقع در مركز، جنوب و شرق كشور ثبت شده است، هرمزگان ۷۵درصد، سيستان و بلوچستان ۶۷درصد، فارس ۶۳درصد، يزد ۵۳درصد، قزوين ۳۸درصد، خراسان‌رضوي ۳۶درصد، تهران و البرز ۳۳درصد، لرستان ۳۲درصد و مركزي ۲۷درصد نسبت به نرمال بارش كمتر دريافت كردند.» برآورد مي‌شود كه در استان‌هاي يادشده 37 ميليون نفر از جمعيت حدود 87 ميليون نفري سال 1402 ايران در آن زندگي مي‌كنند. به زبان ديگر حدود 42درصد جمعيت ما در مناطقي از كشور زندگي مي‌كنند كه كمبارشي از 40 تا 75درصد تجربه مي‌كنند. ترك‌خوردگي خاك ناشي از خشكسالي با ظهور تغييرات اقليمي موجب نگراني زيادي است. فرآيند ترك‌خوردگي سرعت تبخير آب منفذي را تسريع مي‌كند، ظرفيت نگهداري آب را كاهش مي‌دهد و خواص هيدروليكي-مكانيكي خاك را كاهش مي‌دهد. اصطكاك پايه و ضخامت لايه دو جنبه مهم هستند كه بر ترك‌خوردگي زيرسطحي اثر مي‌گذارند. ضمنا ضخامت لايه خاك نقش كليدي در كنترل رفتار ترك‌خوردگي خاك دارد. وجود سطح زيرين ناهموار باعث شروع و انتشار ترك‌هاي خشك شدن در هر دو سطح بالا و پايين مي‌شود.
به دليل وجود اين ترك‌ها، اقليم خشكسالي مي‌تواند اثرات منفي بيشتري بر سطح زمين و ساختار خاك داشته باشد. ناديده گرفتن ترك‌هاي زيرسطحي ممكن است به طور قابل‌توجهي اثرهاي منفي ترك بر رفتارهاي هيدروليكي و مكانيكي خاك مانند نفوذ و استحكام را دست‌كم بگيرد. مواد آلي هم بر خواص شيميايي و فيزيكي خاك و هم بر سلامت كلي آن اثر مي‌گذارد. خواص متاثر از مواد آلي عبارتند از: ساختار خاك. ظرفيت نگهداري رطوبت؛ تنوع و فعاليت موجودات خاك، چه آنهايي كه براي توليد محصول مفيد و مضر هستند و
در دسترس بودن مواد مغذي همچنين بر اثرات اصلاح‌كننده‌هاي شيميايي، كودها، آفت‌كش‌ها و علف‌كش‌ها اثر مي‌گذارد. براساس نتايج آمارگيري زراعت در سال آبي
97-1396 از مركز آمار ايران همه 31 استان كشور، در توليد محصولات زراعي سهيم هستند، اراضي زراعي مجموعا 15.5 ميليون هكتار بوده كه 6.2 ميليون هكتار آن (40%) زير كشت آبي و 9.3 ميليون هكتار آن (60%) زير كشت ديم قرار داشته است. زمين‌هاي ديم نه تنها به دليل نامنظم يا ناكافي بودن بارندگي، بلكه به اين دليل كه نسبت‌هاي قابل‌توجهي از بارندگي، تا 40درصد، ممكن است به عنوان رواناب ناپديد شوند، ممكن است بازده محصول پاييني داشته باشند. اين استفاده ضعيف از بارندگي تا حدي نتيجه پديده‌هاي طبيعي (تسكين، شيب، شدت بارندگي)، بلكه ناشي از شيوه‌هاي ناكافي مديريت زمين (يعني سوزاندن بقاياي گياهي، خاك‌ورزي بيش از حد، حذف پرچين‌ها) است كه سطح مواد آلي را با تخريب ساختار خاك، از بين بردن جانوران مفيد خاك و جلوگيري از نفوذ آب كاهش مي‌دهد. با اين حال، آب «از دست رفته» به عنوان رواناب براي يك كشاورز براي ساير مصرف‌كنندگان آب در پايين‌دست از بين نمي‌رود، زيرا براي شارژ مجدد آب زيرزميني و جريان رودخانه استفاده مي‌شود. در جايي كه بارندگي روي سطح خاك فرود مي‌آيد، كسري به خاك نفوذ مي‌كند تا آب خاك را دوباره پر كند يا براي شارژ مجدد آب زيرزميني از آن عبور مي‌كند. بخش ديگري ممكن است در اثر جريان زميني جاري شود و بخش باقيمانده مستقيما از سطوح محافظت نشده خاك و برگ‌هاي گياه به اتمسفر تبخير مي‌شود. فرآيندهاي ذكر شده در بالا در يك لحظه اتفاق نمي‌افتند، اما برخي مثل رواناب‌ها هستند و در جريان يك بارندگي رخ مي‌دهند، درحالي كه برخي ديگر مثل تبخير و تعرق پيوسته هستند. براي به‌حداقل رساندن اثر خشكسالي، خاك بايد آب باراني را كه روي آن مي‌ريزد، جذب كند تا آنجا كه ممكن است آب را براي استفاده در آينده ذخيره كند و به ريشه‌هاي گياه اجازه نفوذ و تكثير بدهد. مشكلات يا محدوديت در يك يا چند مورد از اين شرايط باعث مي‌شود كه رطوبت خاك يكي از عوامل محدود‌كننده اصلي رشد محصول باشد. ظرفيت خاك براي نگهداري و رهاسازي آب به طيف وسيعي از عوامل مانند بافت خاك، ژرفاي خاك، معماري خاك (ساختار فيزيكي شامل منافذ)، محتواي مواد آلي و فعاليت بيولوژيكي بستگي دارد. با اين حال، مديريت مناسب خاك مي‌تواند اين ظرفيت را بهبود بخشد. اقداماتي كه باعث افزايش رطوبت خاك مي‌شود را مي‌توان در سه گروه طبقه‌بندي كرد: برخي نفوذ آب را افزايش مي‌دهند، برخي تبخير خاك را مديريت مي‌كنند و برخي ظرفيت ذخيره رطوبت خاك را افزايش مي‌دهند. هر سه مربوط به مواد آلي خاك هستند. براي ايجاد يك خاك مقاوم به خشكي، شناخت مهم‌ترين عوامل موثر بر رطوبت خاك ضروري است.