71 سال چالش سازماندهي كاهش ريسك زلزله در ايران

در 23 بهمن 1331 زمين‌لرزه طرود در 140 كيلومتري جنوب شاهرود به بزرگاي 6.5 در بخش مركزي ايران در حاشيه دشت كوير (كوير نمك بزرگ) رخ داد كه بر اثر آن 930 نفر كشته شدند. بررسي اين زلزله توسط استاد ارمني-ايراني ستراك ابداليان انجام شد كه اولين پژوهش روي يك زمين‌لرزه در ايران پس از وقوع آن بود و اول بار براساس چنين پژوهشي مقاله‌اي نيز منتشر شد. 
5 سال پس از طرود، پيشرفت‌هايي در زمينه مطالعات زمين‌شناسي زلزله با تاسيس موسسه ژئوفيزيك در دانشگاه تهران در سال 1336 به عنوان موسسه پايش و گزارشگر فعاليت‌هاي لرزه‌اي ايران تاسيس شد.  دو زمين‌لرزه مهم در سال 1336 يكي زمين‌لرزه 12 تير 1336 سنگچال جنوب آمل با بزرگاي 6.8 و تلفات بيش از 1100 نفر و دومي زمين‌لرزه ۲۲ آذر ۱۳۳۶ فارسينج كرمانشاه با بزرگاي 7.1 و تلفات بيش از 1100 نفر بود. بلافاصله پس از اين دو زمين‌لرزه يكي از اولين اقدامات قانوني كه در ايران در راستاي كاهش سوانح انجام شد، تاسيس سازمان دفاع غيرنظامي در زمستان 1336 بود. اين سازمان زيرنظر وزارت كشور فعاليت مي‌كرد و تحت حمايت نيروهاي ارتش و انجمن شير و خورشيد سرخ ايران بود. سازمان دفاع غيرنظامي كشور، در روز ۲۵ بهمن ماه ۱۳۳۶ بنياد نهاده شد. اين سازمان با هدف جلب مشاركت مردم سراسر كشور براي پدافند از كشور تاسيس شد و گفته شد همان‌طور كه ارتش به منظور دفاع از حدود و ثغور كشور به وجود آمده، سازمان دفاع غيرنظامي كشور نيز كه وظيفه آن آماده ساختن مردم براي مواجهه با اوضاع و شرايط استثنايي و مواقع اضطرار است، بايد تجهيز شود. 

در قانون راجع به تشكيل سازمان دفاع غيرنظامي، مصوب ۱۸ آذر ۱۳۳۷ مجلس شوراي ملي و ۱۸ بهمن ۱۳۳۷ مجلس سنا آمده بود: ماده ۱ - به منظور حفظ جان و مال افراد كشور از تعرضات هوايي و حوادث طبيعي و سوانح غيرمترقبه و تقليل اثرات آن و همچنين تقويت روحي ‌و ايجاد علائق و همكاري متقابل بين افراد در مواقع غيرعادي و اضطراري سازماني به نام سازمان دفاع غيرنظامي كشور وابسته به وزارت كشور تاسيس مي‌گردد كه در هر حال تحت‌نظر مستقيم استاندار يا فرماندار انجام وظيفه مي‌نمايد. 
زمين‌لرزه 10 شهريور 1341 بوئين‌زهرا با بزرگاي 7.0 در منطقه جنوب قزوين، رخ داد. بيش از 12 هزار نفر كشته شدند، نزديك به 30 هزار نفر مجروح شدند، بوئين‌زهرا و 91 روستاي اطراف ويران شدند. طي چند روز پس از فاجعه زلزله بوئين‌زهرا، بنا به درخواست نهادهاي دولتي ايران، سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي ملل متحد (يونسكو) دو هيات به منظور بررسي زلزله بوئين‌زهرا به ايران اعزام كرد. مطالعه جنبه‌هاي مهندسي زلزله بوئين‌زهرا آغازي براي مطالعه زمين‌لرزه‌هاي بزرگ در ايران بود. همچنين در سال 1341 سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات معدني ايران براساس پروژه صندوق ويژه برنامه توسعه سازمان ملل متحد در تهران تاسيس شد. اين سازمان با كمك‌هاي مالي سازمان ملل متحد و دولت شروع به بررسي سامان يافته زمين‌شناسي در تمام نقاط ايران كرد، به نحوي كه تا سال 1357 نقشه‌هاي به مقياس 250 هزارم ايران تهيه شد گرچه كه تكميل انتشار همه اين نقشه‌ها با پايان سال‌هاي دهه 60 شمسي طول كشيد. پس از زلزله 1341 بوئين‌زهرا، يونسكو سميناري بين‌المللي را در دانشگاه تهران برگزار كرد و در اين سمينار مقدماتي درباره تدوين آيين‌نامه ساختماني زلزله در ايران بحث شد. پيش‌نويس اين آيين‌نامه از سوي شادروان مهندس علي‌اكبر معين‌فر در سال 1343 در سازمان برنامه و بودجه تهيه شد. در زمين‌لرزه دشت بياض با بزرگاي 7.1 در 9-6-1347، در منطقه‌اي دشت بياض و دشت خضري در شمال بيرجند بيش از 10 هزار نفر جان باختند و بيش از 160 روستا يا ويران شدند يا آسيب ديدند.
زمين‌لرزه بعدي در قسمت غربي گسل دشت بياض و تقريبا 20 ساعت پس از زلزله دشت بياض در 10 شهريور 1347 با بزرگاي 6.8 در فردوس و همچنين 3 روز بعد، دو پس‌لرزه به ترتيب با بزرگاي 6.3 و 5.5 در منطقه فردوس و بسياري از روستاهاي ديگر تقريبا ويران شد و بيش از 750 نفر جان باختند. 
پس از اين دو زمين‌لرزه اولين آيين‌نامه ملي ساختماني ايران براي طراحي ساختمان‌هاي مقاوم در برابر ايران، معروف به استاندارد ايران ISIRI (موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران)، آيين‌نامه استاندارد 519، در سال 1348 تصويب و اجرا شد. پس از زلزله 1347 دشت بياض، سازمان امداد و نجات شير و خورشيد سرخ به منظور انجام واكنش اضطراري سوانح طبيعي در ايران تاسيس شد. 
پس از دشت بياض 1347 دومين تيم پژوهشي به عنوان ماموريت يونسكو به ايران اعزام شد. سازمان نقشه‌برداري كشور براي اولين‌بار پس از وقوع زلزله در ايران، عكس‌هاي هوايي در مقياس 1:7500 براي مناطق زلزله‌زده تهيه كرد. پس از دشت بياض 1347 بررسي سامان‌يافته زمين‌لرزه ازسوي تيم‌هاي پژوهشي مفصلا انجام شد. 
پروژه مشترك تحقيقات لرزه‌خيزي ايران بين دفتر فني سازمان برنامه و بودجه با مسووليت زنده‌ياد مهندس علي‌اكبر معين‌فر و دانشگاه امپريال كالج لندن و با مسوولان زنده‌ياد پروفسور نيكلاس آمبراسيز آغاز شد. 
مهندس معين‌فر در سال 1353 اولين شبكه شتاب‌نگاري زلزله‌هاي ايران را زيرنظر سازمان برنامه و بودجه تاسيس كرد. در سال 1355، تصاوير ماهواره‌اي با پوشش سراسري ايران منتشر شد. 
در زمين‌لرزه 21 فروردين 1351 قير و كارزين در استان فارس با بزرگاي 6.9 با 5 هزار كشته و 1710 مجروح در 50 روستا گزارش شد. پس از زلزله كارزين قير، نقش سازمان پدافند غيرنظامي ايران در مديريت ريسك سوانح در ايران افزايش يافت، پس از انقلاب اسلامي در سال 1357 سازمان پدافند غيرعامل منحل شد و وظايف آن به سازمان بسيج مستضعفين واگذار شد.