در نشست بهبود زيستگاه‌هاي شهري مطرح شد
سه واژه طلايي در مقابله با حوادث طبيعي: پيش‌بيني، پيشگيري، پاس‌نگري
دومين نشست از مجموعه نشست‌هاي نگرشي براي بهبود زيستگاه‌هاي شهري با موضوع آموزه‌هاي اساسي براي آمادگي در مقابله با حوادث طبيعي با تمركز بر ذهنيت، برنامه‌ريزي و عملكرد با سخنراني دكتر علي كيافر، استاد دانشگاه كاليفرنيا به دعوت نويد خواجه‌حسيني فعال حوزه شهري و همراه جمعي از كنشگران و كارشناسان معمار، شهرساز و فعالان محيط‌زيست در كنار حمايت انجمن مهندسين پيشگام راهبرد شهرساز استان خوزستان و خانه معمار اهواز در فضاي مجازي برگزار شد. در ابتداي اين نشست نويد خواجه‌حسيني، عضو باشگاه پژوهشگران و نخبگان جوان با اشاره به ساخت و سازه‌هاي بي‌رويه در شهرهاي كشور اظهار داشت: «متاسفانه 16 شهرستان استان تهران در هم تنيده شده و وضعيت گسل‌هاي ويرانگر و ايمني سازه متناسب با اين شرايط، لحاظ نمي‌شود.» وي افزود: «به علت غفلت يا عدم آگاهي شهرداري‌ها در سطح كشور، تخلفات ساختماني تحت لواي كميسيون ماده 100 در حال وقوع است و اين امر در آينده و به ويژه در زمان بروز حوادث سبب بحران‌هاي فاجعه‌بار خواهد شد.» خواجه‌حسيني با اشاره به عدم توجه وزارت راه و شهرسازي به ظرفيت‌هاي اكولوژيكي و جغرافيايي مناطق ضمن انتقاد از افزايش تعداد شهرهاي جديد كشور در اطراف تهران تصريح كرد: «در بسياري از ساخت و سازها، ساختمان‌ها ناپايدار هستند و پي مناسب ساختماني براي آن لحاظ نمي‌شود تا آنجا كه در يكي از شهرهاي جديد خوزستان كليپي رسانه‌اي شد كه نسبت به تكرار وقوع حادثه متروپل هشدار مي‌دهد.» اين فعال حوزه شهري همچنين نسبت به ساخت و سازها روي روددره‌ها و حريم رودخانه به‌شدت انتقاد كرد و گفت: «در ايران تقريبا هر 15سال يك‌بار ترسالي در كشور رخ مي‌دهد. متاسفانه ديد ما به آينده نيست و فقط لحظه موجود را مدنظر قرار مي‌دهيم. در نمونه عيني شهرداري اهواز در حال تعرض به حريم رودخانه كارون به بهانه افزايش باند عبور خودرو جهت حل بحران ترافيك است.» سخنران و مهمان اين رويداد، دكتر علي كيافر استاد دانشگاه كاليفرنيا بود كه به سبب تدوين برنامه آمادگي و انجام عمليات مقابله با سوانح و طراحي، مديريت و پياده‌سازي آن در نظام آموزش و پرورش كاليفرنيا از سوي سازمان ايالتي «مديريت خدمات اضطراري» دريافت‌كننده تقدير و برنده جايزه شد. او با اشاره به اهميت موضوع اين نشست مجازي اظهار داشت: «اصول آمادگي براي مقابله با حوادث طبيعي شامل سه كلمه پيش‌بيني، پيشگيري و پاس‌نگري است كه آمادگي و انجام توامان آنها سبب مي‌شود كه خسارات جاني در زمان حادثه و به ويژه بعد از آن به حداقل برسد.» دكتر كيافر با اشاره به حوادث طبيعي و گوناگون در ايران از گذشته تا به امروز تصريح كرد: «چه در بحث زلزله و چه سيلاب يا هر حادثه طبيعي ديگر بايد آمادگي لازم براي مواجهه با آن را داشت، چراكه اين‌گونه حوادث اتفاق مي‌افتند، هر چند ناگهان و بي‌خبر. ساده‌لوحي و مسووليت‌ناپذيري است كه خوشبين باشيم كه ممكن است اين‌گونه حوادث طبيعي و بسياري حوادث مشابه آنها پيش نيايند. آنها در ايران‌زمين قطعا اتفاق خواهند افتاد. تنها شايد در ميزان و شدت آنها تفاوت‌هايي وجود داشته باشد.» او با اشاره به واژه شهرسازي گفت: «در زبان لاتين و علمي واژه‌اي به اسم شهرسازي وجود ندارد و تماما تاكيد بر برنامه‌ريزي شهري و منطقه‌اي است، چراكه امر برنامه‌ريزي براي كشورهاي توسعه يافته بسيار حائز اهميت بوده و هست.» اين متخصص سرشناس در حوزه‌هاي شهري
با اشاره مجدد به اهميت امر برنامه‌ريزي در مقابل سوانح اظهار داشت: در زمان وقوع حادثه، معمولا تلفات انساني كمتر از بعد از رخداد آن است؛ قبل از بروز سوانح بايد بررسي كرد كه وضعيت خدمات، به ويژه خدمات ضروري پزشكي، بعد از بروز حادثه چگونه است؟ آيا محل‌هايي براي زندگي موقت حادثه‌ديدگان فراهم است؟ از نظر بحث دسترسي شهروندان به آب و غذا بايد چه تمهيداتي درنظر گرفت؟ دكتر كيافر ضمن تاكيد بر حفاظت از گروه‌هاي آسيب‌پذير در زمان بحران افزود: «يكي از دغدغه‌هاي جدي برنامه‌ريزان شهري، حفاظت از كودكان و نوجوانان‌مان است. از اين رو در ايالات‌متحده تعدادي از مدارس را زيرمجموعه يك بخش قرار مي‌دهند و هر بخش نيز زيرمجموعه بخشي بزرگ‌تر مي‌شود تا در صورت بروز حوادث مدرسه مشخص كه امكانات و خدمات لازم جهت رسيدگي به مصدومان از قبل تعيين شده و به ارايه خدمات به آسيب‌ديدگان اقدام كند.» اين پيشكسوت مديريت‌هاي كلان آموزشي در ايالات‌متحده با اشاره به تعيين محدوده‌هاي خاص عملكردي خدمات گفت: «روي نقشه با رنگ‌هاي مخصوص و مورد توافق متخصصان شهري و امدادي هر مدرسه‌اي كه به عنوان پايگاه امدادرساني مشخص مي‌شود، نوع خدمات آن نيز به اطلاع شهروندان مي‌رسد تا در زمان بروز حوادث شهروندان مطلع باشند كه كدام مدرسه معين در كدام ناحيه يا منطقه چه خدماتي به آسيب‌ديدگان ارايه مي‌كند.» كيافر همچنين اظهار داشت: «در كنار درب ورودي مدرسه‌هاي معين براي امدادرساني، سرايدار يا شخصي كه از قبل به عنوان راهنماي مصدومان تعيين شده، در زمان وقوع حادثه آسيب‌ديدگان را راهنمايي مي‌كند و خدمات هر بخش با رنگ، پرچم و نماد خاصي مشخص شده تا در اسرع‌وقت و بدون سردرگمي امر خطير امدادرساني انجام شود. همين امر در مراكز درماني هم پياده‌سازي مي‌شود و يك نفر در مراكز درماني مسوول ارتباط با مراكز آموزشي و مدارس است تا از روند امدارساني و ميزان خسارات اطلاع يافته و آن را دراختيار شهرداري و مراكز درمانگاهي يا ديگر مراجع ذي‌صلاح اطلاع‌رساني كند.» او با اشاره به وقوع حوادثي چون زلزله حتي پاندمي مانند كرونا افزود: «تقريبا هر ده سال يك زلزله ويرانگر در ايران رخ داده است، مي‌دانيم ايران روي خط زلزله است. در ويروس جهاني كرونا نيز حدود 35سال پيش جهان اين ويروس را پيش‌بيني كرده بود، اما نسبت به راهبرد مقابله با آن تصميمي اتخاذ نشد و همين امر سبب تلفات شديد در سطح جهان شد.» او در ادامه تصريح كرد: «آمادگي براي سوانح از اساسي‌ترين راه‌هاي مقابله با افزايش تلفات است و در اين امر تعيين كدهاي ساختماني از نظر بحث ايمني حائر اهميت است، چراكه هيچ ساختماني در برابر درجاتي از زلزله ايمني كامل ندارد و اساسا واژه‌اي به نام ساختمان ضد زلزله نادرست و ناآگاهانه است.» دكتر علي كيافر با اشاره به لزوم مقاوم‌سازي ساختمان اظهار داشت: «در صورت مقاوم‌سازي كامل يك ساختمان اگر آمادگي قبلي وجود نداشته باشد، باز فاجعه به بار مي‌آيد، چراكه مثلا نحوه چيدمان و ايمن‌سازي وسايلي كه قابليت پرت شدن دارند و مهار آنها واقعا حياتي است.» او برنامه‌ريزي و تمرين‌هاي مانورهاي پيش از زلزله را در مقام عمل واجب دانست و افزود: «انجام تمرين سبب مي‌شود تا در وقوع زمان حادثه سردرگمي‌هايي كه ناشي از اتفاق است، كاهش يافته و در سريع‌ترين زمان ممكن بهترين اقدام كه شامل بستن شيرگاز و نحوه خروج ايمن از ساختمان و راهيابي به اماكن مطمئن و دور از خطر و بسياري نكات ديگر هست، انجام شود. در همين راستا به صورت مرتب با اطلاع اولياي دانش‌آموزان و مسوولان مدارس و اطلاع به دانش‌آموزان مانورهايي به جهت آمادگي انجام مي‌شود.» اين كارشناس و مولف مقالات و كتب تخصصي معماري و شهرسازي ضمن بيان نحوه امدادرساني به مصدومان اظهار داشت: «در وهله نخست معمولا تعدادي فوت خواهند كرد كه در ابتدا به سراغ اينها نبايد رفت، چراكه سرعت امدادرساني به مصدوماني كه مي‌توان آنها را از خطرهاي جدي و حتي مرگ نجات داد، كاهش مي‌يابد. از اين جهت بايد متناسب با وضعيت اورژانسي هر مصدوم به وضعيت آن رسيدگي شود.» دكتر كيافر درباره سيستم مركزي عمليات اظهار داشت: «هر مركز عمليات داراي يك فرمانده عمليات است كه در پيشبرد نحوه كيفيت مديريتي مقابله با حوادث اقدام مي‌كند.» در اين نشست دكتر گيتي اعتماد، استاد و فعال حوزه شهري نيز با تاكيد بر امر روان‌درماني پس از وقوع حادثه اظهار داشت: «رسيدگي به اشخاصي كه به سبب فوت عزيز يا بستگان خود، آسيب ديده‌اند نيز مانند رسيدگي به امداد جسماني حائز اهميت است. در حادثه بم اين امر خطير بسيار احساس مي‌شد.» دكتر لادن خواجه‌حسيني، فعال حوزه محيط‌زيست نيز با اشاره به خطرات فرونشست در كشور اظهار داشت: «طبق تحقيقاتي كه اخيرا توسط مركز تحقيقاتي ژئوفيزيك منتشر شده، 48درصد از كل كشور ايران تحت فرونشست سالانه قرار دارد كه ميزان آن حداقل 5 ميلي‌متر سنجش شده است. رتبه بعدي را اندونزي با 44درصد و رتبه سوم را پاكستان با 42 به خود اختصاص مي‌دهد كه بخش عظيمي از اين فرونشست‌ها به دليل استفاده بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني بوده و اين موضوع سبب بروز زلزله‌هاي القايي مي‌شود.» اين مدرس محيط‌زيست گفت: «از سوي ديگر با توجه به اينكه جنگ آينده، نزاع بر سر آب است، اهميت مديريت منابع آبي كشور بسيار حائزاهميت است. كشورهايي مانند عربستان كه در همسايگي ما به‌سر مي‌برد، از هم‌اكنون دست به كار شده و بزرگ‌ترين و مدرن‌ترين تاسيسات آب شيرين‌كن منطقه را راه‌اندازي كرده و اخيرا هم قراردادي به ارزش 2/7 ميليارد دلار با
BNP Paribas امضا كرده تا 9 مركز بزرگ ديگر در كرانه درياي سرخ راه‌اندازي كند. به نظر مي‌رسد تجربه كشورهاي پيشرو در مديريت منابع آب و بهبود الگوي كشاورزي مي‌تواند راهنماي موثري جهت مديريت منابع آبي باشد. براي مثال كشور هلند كه در اين زمينه داراي مديريت خيره‌كننده‌اي است و از عجايب دنياي مدرن هست، با مساحت 41 هزار كيلومتر مربع (چيزي در حدود يك چهارم وسعت ايران) با تكنولوژي فوق‌العاده كشاورزي و صنعتي، دومين كشور صادركننده مواد غذايي بعد از امريكا به حساب مي‌آيد. لازم به ذكر است هلند در عين حال 90درصد مصارف آب خود را كاهش داده و استفاده از سموم دفع آفات را نيز به ميزان بسيار بالايي كم كرده است.» اين فعال محيط‌زيست با اشاره به پيشنهاد حل بحران آبي و خشكسالي ايران اظهار داشت: «براي نجات ايران از خشكسالي كافي است از الگوي توسعه كشورهايي كه در اين امر موفق بوده‌اند استفاده شود و در كنار آن سياست‌گذاري صحيح و اصولي، دانش، اراده، سرمايه‌گذاري و حمايت مردمي بسيار مهم است.» در بخش ديگر، دكتر علي كيافر با تاييد استفاده از تجارب مفيد ساير كشورهاي توسعه‌يافته در علوم تخصصي ايران اظهار داشت: «ايالت كاليفرنيا يكي از قدرت‌هاي برتر اقتصادي در ايالات متحده محسوب مي‌شود. اين ايالت به تنهايي به عنوان چهارمين يا پنجمين اقتصاد برتر دنيا شناخته مي‌شود. نرخ توليد ناخالص داخلي اين ايالت به تنهايي از اكثر كشورهاي جهان بيشتر است و گردشگري و كشاورزي، دو صنعت برتر از ميان صنايع موجود در اين ايالت به شمار مي‌روند.» اين مولف كتب و مقالات تخصصي شهري در ايالات‌متحده عنوان كرد: «آب و هواي بخش‌هاي مركزي ايالت كاليفرنيا براي كشاورزي بسيار مستعد است. امروزه توليد پسته مرغوب در بخش مركزي كاليفرنيا باعث شده تا گوي رقابت از ايران گرفته شود و جزو رتبه‌هاي بالاي صادركننده اين محصول پرطرفدار باشد. اين ايالت همچنان بيش از ۷۰درصد مركبات ايالات‌متحده را فراهم مي‌كند.»