همزمان با برگزاري نشست شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مطرح شد
خط و نشان ترویيكاي اروپا و امريكا براي ايران
احسان پناه‌بر| رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي در بيانيه‌اي خطاب به شوراي حكام آژانس ادعا كرد كه ذخاير اورانيوم غني شده ايران همچنان در حال افزايش است. در متن اين بيانيه ادعايي آمده است كه «ذخاير اورانيوم غني شده ايران همچنان در حال افزايش است، هرچند سطح اورانيوم غني شده تا 60درصد اندكي كاهش يافته است.» گروسي مدعي شد كه آژانس در حال حاضر فاقد آگاهي معتبر در قبال جزييات توليد و موجودي سانتريفيوژها، روتورها و بيلوز (قطعات مياني لوله‌هاي روتور)، آب سنگين و كارخانه تغليظ سنگ اورانيوم در ايران است. مديركل آژانس ادعا كرد كه «از زماني كه ايران به‌طور موقت پروتكل الحاقي خود را متوقف كرده است، سه سال مي‌گذرد.»
در 16 ژانويه 2016، برنامه هسته‌اي ايران باعث امضاي توافق برجام بين ايران و گروه 1+5 (امريكا، روسيه، چين، بريتانيا، فرانسه و آلمان) شد. با اين حال، در 8 مه2018، ايالات‌متحده خروج خود از برجام بين ايران و گروه 1+5 را اعلام و از نوامبر 2018 تحريم‌هاي جديدي عليه ايران اعمال كرد. طي دوره گذشته، تحريم‌ها بر صادرات نفت ايران و بيش از ۷۰۰ بانك، شركت و شخص اعمال شده است و منجر به مسدود شدن دارايي‌هاي ايران در خارج از كشور شده است. مجلس ايران در اواخر سال 2020 با استناد به اجرا نشدن برجام كه بين ايران و شش كشور امضا شد و اعمال تحريم‌ها عليه ايران، تصميم به اجراي برنامه راهبردي مقابله با تحريم‌ها گرفت. بر اساس مصوبه مجلس، ايران از 23 فوريه اجراي مراحل تكميلي و پروتكل الحاقي پيش بيني شده در توافق هسته‌اي را به حالت تعليق درآورد. درنتيجه، طبق ادعاي آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي، سازوكار نظارت اين نهاد بر برنامه هسته‌اي ايران بين 20 تا 30 درصد كاهش يافت.
ادعاي تازه آژانس
آژانس انرژي هسته‌اي در گزارش‌هاي پيشين خود، پس از خروج ايالات‌متحده از برجام در سال 2018، مدعي شده است كه حتي در صورت ازسرگيري كامل اجراي تعهدات هسته‌اي ايران تحت برجام، آژانس نمي‌تواند در ارتباط با توليدات جدي و موجودي فعلي سانتريفيوژها، روتورها و بيلوز (قطعات مياني لوله‌هاي روتور)، آب سنگين و كارخانه تغليظ سنگ اورانيوم (UOC) در برنامه هسته‌اي ايران دوباره برقرار كند. آژانس مدعي است كه بايد خط پايه جديدي در رابطه با چنين توليد و موجودي ايجاد كند. بنابراين، به منظور تلاش براي پركردن خلأهاي موجود در آگاهي خود و دسترسي به سايت‌هاي هسته‌اي ايران براي ارايه گزارش خود، به جاي قطعنامه و تهديد، بايد به توسعه هماهنگي‌هاي ويژه با ايران ادامه دهد. عدم صدور هر گونه قطعنامه در نشست فصلي اخير اين نهاد حاكي از اميد به ديپلماسي و رسيدن به درك و تعامل با تهران ارزيابي مي‌شود. با اين حال، آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي در جديدترين گزارش خود مدعي است كه «آژانس تداوم دانش در قبال با توليد و موجودي سانتريفيوژها، روتورها و بيلوز (قطعات مياني لوله‌هاي روتور)، آب سنگين و كارخانه تغليظ سنگ اورانيوم (UOC) را از دست داده است. ايران فعاليت‌هاي ساخت، مونتاژ و آزمايش‌هاي مكانيكي سانتريفيوژ را افزايش داده است كه برجام را نقض كرده و نظارت آژانس را متوقف كرده است.» اين نهاد در ادامه ادعايش آورد، براي نزديك به سه سال بدون هيچ نظارتي، آژانس نمي‌تواند از كل سانتريفيوژهايي كه ايران توليد كرده است، اطمينان حاصل كند. اين نهاد اكنون مدعي است كه توانايي آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي در تشخيص انحراف مواد، تجهيزات و ساير قابليت‌هاي هسته‌اي به تاسيسات اعلام‌نشده به‌شدت كاهش يافته است.
گزارش فصلي آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي مورخ 26 فوريه 2024 در راستاي راستي‌آزمايي و نظارت آن بر برنامه هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران در پرتو قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل متحد (2015)، از جمله پايبندي ايران به برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) است. اين گزارش مدعي است كه ايران از آخرين گزارش آژانس در نوامبر 2023 به دليل افزايش ذخاير اورانيوم غني شده و افزايش ظرفيت غني‌سازي اورانيوم، قادر است اورانيوم را در آستانه گريز هسته‌اي و با سرعتي بالاتر توليد كند. ذخاير اورانيوم غني شده ايران و ظرفيت سانتريفيوژ آن به ميزان (25 كيلوگرم) در مجموع براي آستانه گريز هسته‌اي كافي است.به ادعاي اين نهاد پادماني با تجربه فزاينده غني‌سازي ايران و استفاده از تنها بخشي از ذخاير اورانيوم 60درصد غني‌شده (HEU)، ايران مي‌تواند اولين مقدار 25 كيلوگرم آستانه گريز هسته‌اي خود را در كمتر از 7 روز توليد كند. بازه زماني كوتاه ناشي از سناريويي است كه در آن ايران چهار آبشار سانتريفيوژ پيشرفته را به اين كار اختصاص مي‌دهد و از سنجش بيلوز (قطعات مياني لوله‌هاي روتور) بالاتري استفاده مي‌كند كه باعث تسهيل و تسريع در قرار گرفتن در آستانه گريز هسته‌اي مي‌شود. اما براي انجام اين كار نياز به خوراك 60 درصدي بيشتري دارد. اين گزارش همچنين ادعا مي‌كند كه اگر ايران دسترسي بازرسان را به تاخير بيندازد، تشخيص سريع اين مقوله براي آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي دشوار خواهد بود.
در بخش ديگري از گزارش آژانس در مورد برنامه هسته‌اي ايران آمده است كه ايران به توليد ذخاير اورانيوم 60درصد غني‌شده (HEU) از خوراك اورانيوم 5 درصد با غناي پايين (LEU) در دو جفت آبشار سانتريفيوژ پيشرفته به هم پيوسته در كارخانه آزمايشي غني‌سازي سوخت (PFEP) و كارخانه غني‌سازي سوخت فردو (FFEP) ادامه داده است. جفت دوم شامل آبشار سانتريفيوژ IR-6 است كه براي تغيير عمليات به راحتي قابل تغيير است. اين گزارش همچنين بر آن است كه اين آبشار در مراحل بالاتر و نه در مراحل پايين‌تر غني‌سازي در حالت عملياتي اعلام‌نشده از سوي آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي در ژانويه 2023 غني‌سازي مي‌شد، پس از آن آژانس وجود نزديك به 84درصد ذرات HEU را در نقطه نمونه‌برداري محصول آبشار تشخيص داد. طبق اعادي گزارش آژانس، در حالي كه ايران به‌طور موقت پيكربندي دو آبشار IR-6 را در تابستان 2023 معكوس كرد، ايران از دسامبر 2023 مجددا از همين پيكربندي استفاده مي‌كند. بخش ديگري از گزارش آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي به مسائل فني مي‌پردازد. اين بخش از گزارش مدعي است جزييات گزارش‌شده قبلي، از جمله ميزان ذخاير اورانيوم 20 درصدي غني‌شده و ذخاير اورانيوم 60 درصد غني‌شده (HEU) را نگهداري مي‌كند كه ايران در كارخانه توليد صفحات سوخت اصفهان (FPFP)، كه ايران در آن توانايي توليد فلز اورانيوم غني‌شده را دارد، حذف كرده است. بر اساس گزارش‌هاي قبلي، ايران اكثريت اين سهام را در اصفهان ذخيره مي‌كرده است. آژانس مدعي است كه ذخيره‌سازي بسياري از مواد حساس به اشاعه در كارخانه توليد صفحات سوخت اصفهان، كه ممكن است به اندازه نطنز و فردو تحت نظارت كامل نباشد، نيازمند پادمان‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي براي شناسايي و جلوگيري از انحراف به يك نيروگاه مخفي غني‌سازي است. براي مثال، بايد حضور بازرس و نظارت دوربين از راه دور افزايش يابد. اين گزارش ايران را متهم مي‌كند كه اقداماتش در اين زمينه نيز نقض برجام است و بنابراين آژانس بايد در مورد محل نگهداري اين ذخاير و پادمان‌هاي مربوطه گزارش دهد.
اتهامات تروئيكاي اروپا
به گزارش يورونيوز، ديپلمات‌هاي غربي مدعي شده‌اند كه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در حال رسيدن به «استان‌هاي جديد» است، زيرا اين كشور به غني‌سازي اورانيوم ادامه مي‌دهد. آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي نيز در همين رابطه اعلام كرد كه كاهش جزيي ذخاير اورانيوم 60درصدي ايران نبايد «اميد كاذب» ايجاد كند، زيرا به زودي تهران مي‌تواند آن را جايگزين كند. در بيانيه بريتانيا، فرانسه و آلمان به هيات ناظر آژانس آمده است كه ايران سانتريفيوژهاي پيشرفته‌تري نصب كرده و «زمينه‌اي را براي گسترش بيشتر» توانايي خود در غني‌سازي اورانيوم فراهم كرده است. در بيانيه آمده است كه ذخاير كلي اين كشور 30 درصد افزايش يافته است، اگرچه به نظر مي‌رسد ايران مقداري از ذخاير 60درصدي اورانيوم خود را به 20درصد كاهش داده است. اين بيانيه مي‌افزايد كه دليل اين امر مشخص نيست. به ادعاي آژانس، اورانيوم 60درصد خلوص گامي كوتاه براي گذر از آستانه هسته‌اي و رسيدن به خلوص سطح 90درصدي است. از نظر فني، سطح 3 تا 5درصد براي نيروگاه‌هاي هسته‌اي غيرنظامي عادي است و آژانس ايران را متهم مي‌كند كه مي‌تواند از آستانه گذر هسته‌اي عبور كند. ايران تلاش براي ساخت سلاح هسته‌اي را انكار مي‌كند. تهران ديگر به محدوديت‌هاي مربوط به غني‌سازي اورانيوم كه طبق توافق سال 2015 با قدرت‌هاي جهاني در باب آنها توافق كرده بود، همان توافقي كه ايالات‌متحده در سال 2018 آن را كنار گذاشت، پايبند نيست. در اين بيانيه كه آلمان به نمايندگي از سه قدرت اروپايي آن را تهيه كرده، ادعا شده است كه «ايران فعاليت‌هاي هسته‌اي خود را به آستانه‌هاي جديدي رسانده است كه براي كشوري كه برنامه تسليحات هسته‌اي ندارد، بي‌سابقه است.» اين بيانيه مي‌افزايد كه «كاهش جزيي اخير ذخاير اورانيوم غني‌شده تا 60درصد نبايد ما را به اميدهاي واهي و نتيجه‌گيري‌هاي اشتباه هدايت كند.» ايالات‌متحده نيز در بيانيه‌اي به شوراي حكام اعلام كرد كه واشنگتن باور دارد كه جهان به نقطه‌اي رسيده است كه ايالات‌متحده و جامعه بين‌المللي بايد به شكلي جدي‌تر رويكرد جديدي در مورد چگونگي پاسخگو كردن تهران در قبال برنامه هسته‌اي خود اعمال كند. اين بيانيه ايران را به اقدامات تنبيهي تهديد كرد و اظهار داشت كه واشنگتن و غرب نمي‌توانند اجازه دهند تهران به الگوي رفتاري فعلي‌اش ادامه دهد. ايران همواره طرح چنين اتهاماتي را غير سازنده مي‌داند و مي‌گويد اهداف برنامه هسته‌اي‌اش كاملا صلح‌آميز است و حق دارد براي مقاصد غيرنظامي حتي تا سطوح بالايي دست به غني‌سازي بزند. در همين رابطه، محسن نذيري اصل، سفير و نماينده دايم جمهوري اسلامي ايران در دفتر سازمان ملل متحد در وين، درباره نحوه شكل‌گيري مذاكرات وين، بيان داشت: ايران و ساير اعضاي برجام، در پي ابراز تمايل ايالات‌متحده براي بازگشت به اين توافق و رفع تحريم‌هاي غيرقانوني، وارد مذاكره شدند تا شرايطي را فراهم كنند كه تحت آن ايالات‌متحده به برجام بازگردد و تعهدات خود را در اين توافق اجرا كند، اما به دليل عدم اراده سياسي در طرف امريكايي، تاكنون به نتيجه نرسيده است. ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي در وين نيز ضمن ابراز نگراني از تقابل تهران با غرب در زمينه برنامه هسته‌اي در صفحه خود در شبكه اجتماعي ايكس نوشت كه طرف غربي تاكنون هيچ نقشه واقع‌بينانه‌اي براي جايگزين كردن توافق هسته‌اي ارايه نداده است و تاكيد كرد كه هيچ جايگزيني براي برجام وجود ندارد. سلسله جلسات مربوط به ايران در نشست فصلي آژانس شوراي حكام بدون صدور قطعنامه عليه ايران به اتمام رسيد.