اگر نفت نباشد...
علي آهنگر
امروزه موضوع گذار از نفت و رسيدن به سوخت‌هاي جايگزين دغدغه‌اي است كه ذهنيت جهان را به خود مشغول داشته است. اما به واقع نفت چيست و چه نقشي در جزييات بسيار ريز زندگي امروز مردم در هر گوشه دنيا دارد؟
هيثم الغيص، دبيركل دانشمند اوپك در مقاله‌اي كه روز دوشنبه ۲۱ اسفند در سايت رسمي اوپك انتشار داد، سعي كرد به جنبه‌هايي از كاركرد نفت در زندگي امروز مردم جهان بپردازد كه به‌طور عمده از چشم‌ها پوشيده است و به ديد نمي‌آيد. جنبه‌هايي كه اگر نباشند، زندگي در پايه و بنياد امروزين خود اساسا غيرممكن خواهد شد. ما در اينجا بنيادهاي اساسي نوشتار هيثم الغيص را با قدري دخل و تصرف دوستانه با يكديگر مرور مي‌كنيم تا با دنياي تازه و جديدي از كاركردهاي نفت در روزمره زندگي خودمان و همه مردم جهان آشنا شويم. هيثم الغيص مقاله خود را با اين فرض آغاز مي‌كند كه تصور كنيم فردا صبح از خواب برخاستيم و به يك‌باره متوجه شديم ديگر نفت نيست. حالا چه مي‌شود؟ اگر فردا نفت ناپديد شود، ديگر خبري از سوخت جت، بنزين يا گازوييل نخواهد بود. خودروهاي موتور احتراق داخلي، اتوبوس‌ها، كاميون‌ها و وانت‌بارها سرگردان خواهند شد. هواپيماهايي كه با سوخت جت كار مي‌كنند زمينگير مي‌شوند. راه‌آهن باري و مسافري كه با گازوييل كار مي‌كند، متوقف خواهد شد. مردم نمي‌توانند سر كار بروند. بچه‌ها نمي‌توانند به مدرسه بروند. صنعت كشتيراني كه هم بار و هم مسافر را جابه‌جا مي‌كند، ويران خواهد شد. فايده‌اي ندارد كه با اورژانس تماس بگيريد، زيرا بيشتر آمبولانس‌ها، ماشين‌هاي آتش‌نشاني، ماشين‌هاي پليس، هليكوپترهاي نجات و ساير وسايل نقليه اورژانس بي‌حركت خواهند بود. تلفن‌ها و رايانه‌ها نيز از آنجايي كه اجزاي پلاستيكي آنها از نفت مي‌آيند ناپديد مي‌شوند، بنابراين يافتن راهي براي برقراري ارتباط با خدمات اضطراري به هر حال دشوار مي‌شود. صنعت ساخت‌وساز به كما مي‌رود، زيرا وسايل نقليه ديزلي متوقف مي‌شوند: بيل‌هاي مكانيكي، بولدوزرها، كاميون‌هاي كمپرسي، جرثقيل‌ها، ميكسرهاي سيمان، غلتك‌ها و لودرها از حركت مي‌مانند. خانه‌ها يا ساختمان‌هاي جديد نمي‌توانند ساخته شوند، تعمير و نگهداري حياتي غيرممكن مي‌شود.
اگر نفت فردا نباشد، فرآورده‌هاي نفتي نيز با آن ناپديد مي‌شوند. اين امر بر توليد خودروهاي الكتريكي تاثير مي‌گذارد. جداي از اختلال در زنجيره تامين، ساختار باتري‌هاي ليتيوم يون نيز تحت تاثير قرار خواهد گرفت، زيرا حتي بخش‌هايي از باتري ليتيومي نيز از مواد نفتي ساخته مي‌شوند. لاستيك خودروها، دوچرخه‌ها، موتورسيكلت‌ها و حتي فرغون‌ها ديگر وجود نخواهد داشت. چيزي كه كمتر از هر موضوع ديگري به ذهن متبادر مي‌شود، ارتباط تنگاتنگ نفت با محصولات غذايي، نان، برنج و ميوه است. اگر فردا نفت از بين برود، توليد مواد غذايي ويران خواهد شد. بسياري از وسايل نقليه مورد نياز در كشاورزي مانند تراكتور، ماشين چمن‌زني، كمباين، بيلر، سمپاش و بذرپاش كار خود را متوقف مي‌كنند. دستگاه‌هاي بسته‌بندي مواد غذايي براي نگهداري مواد غذايي ديگر در دسترس نخواهد بود. كك نفتي، يك محصول جانبي در پالايش نفت است كه به عنوان ماده اوليه در توليد كود استفاده مي‌شود. نبودن اين ماده و كود، كمبود مواد غذايي و تاثيرات آن را در پي خواهد داشت. اگر نفت فردا ناپديد شود، خدمات بهداشتي در همه جا با فاجعه روبه‌رو خواهد شد. فراتر از حمل و نقل كاركنان بخش بهداشت كه متوقف مي‌شوند، نفت يك ماده اوليه ضروري براي توليد مواد دارويي، پلاستيك و تجهيزات پزشكي است. دستكش‌هاي لاتكس، لوله‌هاي پزشكي، سرنگ‌هاي پزشكي، چسب‌ها، برخي بانداژها، مواد ضدعفوني‌كننده، ضدعفوني‌كننده‌هاي دست، مواد شوينده، پروتز، دريچه‌هاي قلب مصنوعي، ماسك‌هاي احيا، گوشي‌هاي پزشكي، اسكنرهاي ام‌آر‌آي، قلم‌هاي انسولين، كيسه‌هاي تزريق، بسته‌بندي دارو، ماسك‌هاي صورت، تجهيزات حفاظت شخصي عمدتا از مواد نفتي ساخته مي‌شوند. تجهيزات مورد استفاده در تحقيقات پزشكي مانند ميكروسكوپ، لوله آزمايش و عينك معمولا داراي اجزاي ساخته شده از مواد نفتي هستند. اگر نفت نباشد ديگر قرص مهم آسپرين نخواهد بود. تصور يك بيمارستان مدرن بدون اين طيف از آورده‌هاي اساسي نفتي دشوار است. اگر نفت فردا ناپديد شود، صنعت انرژي‌هاي تجديدپذير هم تحت تاثير قرار خواهند گرفت. فايبرگلاس، رزين يا پلاستيك لازم براي ساخت اكثر توربين‌هاي بادي ناپديد مي‌شوند. اتيلن مورد استفاده در توليد پنل‌هاي خورشيدي از بين مي‌رود. بيشتر ماشين‌هاي معدن (كاميون‌هاي بزرگ، دكل‌هاي حفاري دوار و مته‌هاي سنگي) براي استخراج مواد معدني حياتي كه توليد پنل‌هاي خورشيدي، مزارع بادي و برق‌هاي الكتريكي به آنها وابسته است، ساكن مي‌شوند. اگر فردا نفت نباشد، خانه‌هاي مسكوني به طرز عجيبي تغيير مي‌كنند. اگر قير نباشد اين احتمال وجود دارد كه سقف‌ها فرو بريزند. ساير مواد مورد استفاده در عايق‌كاري خانه‌ها ناپديد مي‌شوند. اگر براي گرم نگهداشتن خانه به نفت وابسته هستيد، ديگر ممكن نخواهد بود. كفپوش مشماعي كف اتاق و كاشي‌كاري تحت تاثير قرار مي‌گيرد. رنگ‌آميزي ديوارها يك چالش خواهد شد. مبلمان، بالش‌ها، فرش‌ها، پرده‌ها، ظرف‌ها، فنجان‌ها و ماهي‌تابه‌هاي نچسب نيز كه از فرآورده‌هاي نفتي ساخته مي‌شوند، دور از دسترس قرار مي‌گيرند. اگر فردا نفت نباشد، تميز نگهداشتن و زيبا ماندن چالش‌برانگيز مي‌شود. مواد شوينده لباسشويي، ظرفشويي و قاليشويي به‌طور معمول از فرآورده‌هاي نفتي به دست مي‌آيند. تايد، صابون، خمير دندان، كرم‌هاي دست، مواد خوشبوكننده، شامپو، كرم اصلاح، عينك، لنزهاي تماسي، شانه، برس؛ همه از فرآورده‌هاي نفتي به دست مي‌آيند. اگر نفت نباشد ديگر هيچ دستي نمي‌تواند كه بر مويي هر دم كشد شانه. در حمام بايد محبوبي در كنار سعدي شيرازي بنشيند تا گل سرشور خوشبوي به او تعارف كند. عمل‌هاي زيبايي نيز كه به فراموشي سپرده مي‌شود. حمل و نقل جاده‌اي چگونه مي‌شود؟ مسافرت، تفريح و زيارت، ديدار دوستان و آشنايان دوردست، ديدن جاذبه‌هاي طبيعي و توريستي، سلفي گرفتن از دروازه قرآن شيراز و حمام گنجعلي‌خان كرمان همه نيازمند جاده و اتوبان است و جاده به آسفالت نياز دارد و آسفالت بدون نفت ممكن نيست. اگر فردا نفت ناپديد شود، ميليون‌ها شغل از بين مي‌رود. درآمدهاي مالياتي كاهش مي‌يابد. توليد صنعتي از رونق مي‌افتد، رشد اقتصادي معكوس مي‌شود، وضعيت اسفبار كشورهاي فقير بدتر خواهد شد. اينها تازه حتي فهرست كامل همه آن چيزهايي نيست كه در صبح از خواب برخاستن بدون نفت رخ مي‌دهند و تحت تاثير قرار مي‌گيرند. با اين حال، امروزه ديدگاه‌هايي وجود دارد كه مي‌گويند «فقط نفت را متوقف كنيد»، «آن را در زمين نگه داريد» يا «در پروژه‌هاي جديد نفت و گاز سرمايه‌گذاري نكنيد». البته چه كسي است كه مخالف انتشار گازهاي گلخانه‌اي باشد؟ اما اوپك باور دارد كه راه‌حل‌هاي فناوري و بهبود كارايي توليدات نفتي مي‌توانند نقشي حياتي ايفا كنند. صنعت نفت در حال حاضر در اين زمينه فعال است. ما بايد مراقب باشيم كه به نام نجات آينده، اكنون را به خطر نيندازيم. اين مهم است كه همه ما به‌طور كامل مزاياي عظيمي كه نفت و فرآورده‌هاي آن براي مردم و بشريت در سراسر جهان معاصر به ارمغان آورده‌اند را درك كنيم.