حقایقی که آمارهای رسمی از سفرهای فروردین روایت می‌کنند
مشکلات معیشتی، همسفر مسافران فروردین
فرزانه قبادی |حال نزار گردشگری ایران نیازی به شرح و تفسیر ندارد. آنها که در این بخش مشغول فعالیت هستند و کسانی که آمارهای این حوزه را در سال‌های اخیر دنبال می‌کنند، به خوبی آگاهند که این بخش تا چه اندازه از وقایع مختلف تاثیر پذیرفته و متضرر شده است. آمارهای نوروز 1403 هم مهر تاییدی بر این موضوع است که حال گردشگری کشور هم در حوزه سفرهای داخلی و هم سفرهای خارجی چندان مساعد نیست. تاثیر مشکلات معیشتی، امسال در سفرهای نوروزی به وضوح قابل مشاهده بود. هر چند برخی آمارهای رسمی روایت دیگری از این سفرها داشتند، اما با نگاهی به وضعیت اسکان مسافران و کاهش ضریب اشغال مراکز رسمی اقامتی و همچنین شرایط جاده‌ها، می‌توان گفت سفرهای نوروزی امسال بیش از سال‌های گذشته متاثر از شرایط اقتصادی و معیشتی مردم بود. اظهارات حرمت‌الله رفیعی، ريیس انجمن دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران هم تا حدی موید همین نکته است، او درباره آمارهای رسمی اعلام شده، گفته است: «نسبت به سال گذشته ریزش مسافر داشتیم، سال گذشته هم نوروز خوبی برای گردشگری نبود و فقط هتل‌های ۴ و ۵ ستاره در برخی نقاط پر شد و هتل‌های ۳ و ۴ ستاره که متعلق به طبقه متوسط بود، خالی ماند. ریزش امسال نسبت به پارسال، به این معناست که وضعیت خوبی نداشتیم. علاوه بر این یک نابسامانی هم در حمل و نقل ریلی و هوایی داشتیم.»
سفر و نوروز به روایت آمار
نگاهی به آمارهای 10 سال اخیر گردشگری نشان می‌دهد کیفیت سفر ایرانیان به شکل قابل ملاحظه‌ای تغییر کرده است. قطعا گران شدن بنزین، پاندمی کرونا، تورم و تمام اتفاقاتی که در این 10 سال از سر مردم ایران گذشت هم در این امر بی‌تاثیر نبوده است. مقایسه آمار سفرهای نوروزی امسال با آمارهای 10 سال پیش (نوروز 1393) نشان‌دهنده این است که هر چند همچنان نوروز یکی از پیک‌های مهم سفر در ایران است، اما کیفیت این سفرها تغییر فراوانی کرده است. تنها مقایسه یک مورد از این آمارها نشان می‌دهد در نوروز سال 1393 بالغ بر 13 هزار و 396 پرواز خارجی و 8 هزار و 35 پرواز داخلی انجام شده، این آمار در سال جاری به یک‌هزار و ۶۷۱ پرواز خارجی و ۱۷ هزار و ۸۰۷ پرواز داخلی رسیده است. این امر هم نشان از کاهش گردشگران ورودی دارد و هم بیانگر این واقعیت است که با وجود تمرکز دفاتر خدمات مسافرتی بر برگزاری تورهای خروجی، این آمار افزایشی نبوده است.
در نوروز 1393 بر اساس آمارهای اعلام شده، یك میلیون و 885 هزار و 844 مسافر در مسیرهای داخلی و 813 هزار و 311 مسافر در مسیرهای بین‌المللی از ناوگان حمل و نقل هوایی استفاده کرده‌اند و در سال 1403 این آمار به ۲۰۰ هزار و ۵۹۷ مسافر در مسیرهای بین‌المللی و ۲ میلیون و ۱۰۳ هزار و ۵۴۰ مسافر در مسیرهای داخلی رسیده است. به جز مسائلی مثل سقوط شدید ارزش پول ملی، افزایش عوارض خروج از کشور -که در سال جاری از 520 هزار تومان تا 800 هزار تومان تعیین شده- و افزایش نرخ بلیت هواپیما، این کاهش چشمگیر در سفرهای خارجی، حکایت از پایین آمدن توان مالی ایرانیان برای سفرهای خارجی و ترجیح آنها به انجام سفرهایی دارد که می‌توان تا حدودی هزینه‌های آن را -شامل حمل و نقل، اقامت و پذیرایی- کنترل کرد.
این کاهش آمار در مجموع سفرها هم قابل مشاهده است، براساس آخرین اعلام وزارت راه، مجموع مسافرانی که از ناوگان عمومی برای سفر در نوروز 1403 استفاده کرده‌اند، ۱۸ میلیون و ۶۱ هزار و ۵۹ نفر بوده، این رقم در سال 1393 بالغ بر 31 میلیون و 765 هزار و 600 نفر بوده است. با توجه به اینکه استفاده از حمل و نقل عمومی برای سفر در نوروز مختص قشر خاصی از جامعه است و این کاهش آمار بیانگر حذف سفر از سبد بخش قابل‌توجهی از جامعه است، حتی با احتساب افزایش سفرها با اتومبیل شخصی و همزمانی نوروز با رمضان، باز هم باید گفت این کاهش چشمگیر آمار، می‌تواند بیانگر تاثیر تدریجی مشکلات معیشتی و اقتصادی بر آمار و کیفیت سفر در طول این 10 سال باشد. موضوعی که بر معیشت فعالان بخش گردشگری ازجمله کارکنان اقامتگاه‌های بومگردی، واحدهای پذیرایی، دفاتر خدمات مسافرتی و حمل و نقل و... نیز تاثیر دارد. براساس آمارهای رسمی منتشر شده در نوروز امسال مجموع ضریب اشغال اقامتگاه‌های بومگردی در نوروز 1403 به طور میانگین 47درصد -40درصد کاهش نسبت به سال گذشته- بوده که استان بوشهر با ضریب اشغال ۹۵درصد، بیشترین و خراسان رضوی با ضریب اشغال ۸درصد، کمترین مسافر را در اقامتگاه‌های بومگردی پذیرش کرده‌اند. براساس این آمار هتل‌ها با اکثریت مطلق کاهش مسافر داشته‌اند و ضریب اشغال آنها به طور میانگین ۲۰درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشته است. در این میان مهمانسراها میانگین کاهش 10درصدی نسبت به سال گذشته داشته‌اند. فعالان بخش گردشگری در دو سال اخیر و تعطیلات فروردین امسال علاوه بر تمام مشکلات موجود، با چالش‌های نوظهور دیگری از جمله پلمب مراکز خدماتی و اقامتی به دلایل واهی هم روبه‌رو و متحمل ضرر و زیان قابل ملاحظه‌ای شده‌اند. تصاویر، گزارش‌ها و آمارهای موجود نشان می‌دهد مسافران نوروزی از دقایق ابتدایی سال نو در مراکز فرهنگی و تاریخی حضور داشتند. آمارهای اعلام شده ازسوی وزارت میراث فرهنگی می‌گوید در میان استان‌ها، فارس با میزبانی یک میلیون و ۳۲۹ هزار و ۱۲۲ نفر بیشترین مسافر را پذیرش کرده و رتبه بعدی به اصفهان با میزبانی ۵۵۶ هزار و ۶۶۱ نفر تعلق دارد. حافظیه و تخت جمشید طبق این آمار پربازدیدترین مکان فرهنگی و تاریخی بودند و سعدیه، مجموعه تاریخی سعدآباد، ارگ کریم‌خانی و باغ فین در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
در سال‌های اخیر استناد برخی برای بیان افزایش آمار سفر در کشور، ترافیک جاده‌های شمال کشور و ازدحام مسافران در اماکن عمومی برخی شهرهاست، اما تحلیلگران اقتصادی معتقدند، ترافیک جاده‌ای و تردد اتومبیل‌های شخصی در جاده‌ها نشان‌دهنده افزایش آمار سفر نیست، چراکه باید تعداد خودرو در جاده‌ها را با مجموع خودروهای موجود در کشور قیاس کرد تا بتوان این نتیجه‌گیری را داشت که چه میزان از جمعیت کشور توان سفر رفتن را دارند و فارغ از کیفیت و چگونگی انجام سفر، باید این موضوع بررسی شود که سفر رفتن در سبد چه دهک‌هایی از جامعه قرار دارد و از سبد هزینه‌های چه طیفی از جامعه حذف شده است.