انتخاب استراتژیک حماس: پیام انتخاب یحیی سنوار؟!
شاید در زمانی‌که که رویترز با یک خبر سازی زودهنگام آقای خالد مشعل را به عنوان جانشین شهید هنیه معرفی کرد اصلا فکر نمیکرد حماس چنین پیامی به دنیا مخابره کند! بسیاری از ناظران در شوک این اقدام حماس قرار گرفته و انتخاب یحیی سنوار رییس دفتر سیاسی حماس در غزه به عنوان جانشین اسماعیل هنیه و رهبر جدید حماس را غیرمنتظره و شاید عجیب می‌دانند، اما این انتخابی استراتژیک در مبارزه ملت فلسطین با رژیم صهیونیستی برای حفظ سرزمین و کرامت انسانی خود است و عکس العمل به اقدامات رژیم صهیونیستی ازجمله جنایتش در غزه و ترور شهید هنیه.
اگرچه ترجیح اخوان‌المسلین انتخاب خالد مشعل بوده که با این گروه و قطر و ترکیه پیوستگی بیشتری دارد و العربیه مدعی شده رهبران این گروه بر سر تعیین خالد مشعل به عنوان رييس دفتر سیاسی جنبش برای یک دوره موقت تا برگزاری انتخابات جدید این تشکیلات توافق داشتند، اما سنوار در این انتخابات از سوی مجلس شورای حماس با اتفاق آرا و موافقت افرادی مانند خالد مشعل از جایگاه ريیس دفتر سیاسی حماس در غزه به ريیس دفتر سیاسی حماس رسید. بدون شک ناظران معتقدند انتخاب سنوار پاسخی به جنایات اسرايیل در غزه و ترور هنیه است و این پیام را به اسرايیل می دهد در حالی که نتانیاهو ده ماه پیش با هدف نابودی حماس غزه را شروع به شخم زدن کرد و نا موفق بود، رویکرد حماس تزلزل‌ناپذیر است و مقاومت را ادامه می‌دهد. مشهور است وی در مسائل نظامی انعطاف‌ناپذیر و بر اصول خود پایبند و در سیاست عمل‌گراست. او توان میدانی حماس را برای تقویت جایگاه سیاسی و مذاکراتی این جنبش ضروری و جزو لاینفک استراتژی حماس می‌داند. به همین جهت، انتخاب او به معنای اهمیت احیای ساختار نظامی و بازسازی نیروی انسانی حماس در میدان مبارزه است. در واقع، حماس برای جایگاه سیاسی، تامین اهداف و همچنین اهرم‌های چانه‌زنی در مقابل اسرايیل که فقط جز از موضع قدرت نمی‌توان با آن روبه‌رو شد، نیازمند بازسازی بخش نظامی خود است که سنوار می‌تواند این هدف را محقق کند. سنوار در سال ۱۹۶۲ در خان یونس در باریکه غزه و در خانواده‌ای به دنیا آمد که همراه با صدها هزار عرب فلسطینی دیگر در جریان جنگ‌های زمان تشکیل اسرايیل از خانه‌شان گریختند یا مجبور به فرار شدند و این آوارگی در تصمیم سنوار برای پیوستن به حماس در دهه ۱۹۸۰ زمانی که شیخ احمد یاسین حماس را پایه‌گذاری کرد بی‌تاثیر نبود و بنیانگذار سرویس امنیتی حماس موسوم به «مجد» محسوب می‌شود. وی استراتژیست و مغزمتفکر پشت عملیات توفان‌الاقصی دانسته می‌شود و این انتخاب در واقع نشانی از صلابت و زنده بودن حماس در مواجهه با اسرايیل است. او از بدو تاسیس حماس مسوول امنیت داخلی این جنبش بود و وظیفه پیدا کردن فلسطینی‌های خائن و نفوذی را برعهده داشت. وی در نوجوانی نیز چند بار به دلیل مبارزه ضد اسرايیلی دستگیر شد و در سال ۱۹۸۸ به مدت 23 سال به دلیل آنچه گفته شد «قتل چهار فلسطینی که مظنون به ارتداد یا همکاری با اسرايیل بودند»، زندانی شد و در همین دوران، به زبان عبری مسلط شد و با مطالعه دايم روزنامه‌های عبری و زندگینامه شخصیت‌های اسرايیلی با جامعه، فرهنگ و سیاست و حکومت اسرايیل آشنايی عمیقی پیدا کرد و با استفاده از یک برنامه دانشگاهی آنلاین، اخبار مرتبط با اسرايیل را جمع‌آوری کرد. او به‌طور پنهانی به ده‌ها هزار صفحه از زندگینامه‌هایی که روسای سابق سازمان امنیت داخلی اسرايیل به زبان عبری نوشته شده بود، دسترسی یافت و آنها را مخفیانه به عربی ترجمه کرد تا زندانیان بتوانند تاکتیک‌های ضدتروریسم اسرايیل را یاد بگیرند. او که خود توسط یک توافق تبادل زندانی در سال ۲۰۱۱ آزاد شده بود، به پاشنه آشیل رژیم صهیونیستی آگاه گفته است که روش اسیر گرفتن از اسرايیل تاکتیکی اثبات شده برای آزادسازی فلسطینیان است و این استراتژی مبارزاتی او از موضع قدرت است.موضع او در طول فعالیتش نشان می‌دهد که سنوار برای دستیابی به توافق آتش‌بس در غزه حاضر به امتیاز دادن و پذیرش شرایط اسرايیل نیست. اگرچه نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرايیل یحیی سنوار را «مرده متحرک» توصیف کرده است، اما این بیشتر ناشی از مهارت سنوار در مخفی کردن خود، آشنايی با روانشناسی نتانیاهو، آگاهی به استراتژی‌های اسرايیل و هدایت مبارزه در غزه و تحقیری است که نتانیاهو می‌خواست ماجرای غزه را حداکثر سه ماهه تمام کند، متحمل شده است! ارتش اسرايیل بارها او را مرده خطاب کرده و یکبار با نشان دادن یکی از ویديوهای داخل تونل‌ها اعلام کرد رد او را از طریق شناسايی گوش وی از طریق هوش مصنوعی پیدا کرده است! اما برخی نیز او را «مرد غافلگیری‌ها» می‌خوانند. ماموران اطلاعاتی اسرايیل و ایالات‌متحده که سنوار را در لیست سیاه قرار داده‌اند، معتقدند راهبرد یحیی سنوار این است که جنگ در غزه را تا زمانی که برای خدشه‌دار کردن هر‌چه بیشتر اعتبار بین‌المللی اسرايیل و آسیب‌رساندن به روابط آن با متحد اصلی‌اش، امریکا لازم است، ادامه دهد! عصمت منصور، مردی که سال‌های زیادی را در زندان‌های اسرايیل با سنوار گذراند، به سی‌ان‌ان گفته که نقش جدید او برای هر معامله‌ای در آینده دردسر ایجاد می‌کند. «تا جایی که به اسرايیل مربوط می‌شود، این خبر خوبی در مورد توافق نیست، زیرا جناح نظامی و سنوار را تندروها می‌داند. این سنوار است که اسیران را نگه می‌دارد و اکنون همه تصمیمات در حیطه اختیارات او است، تصمیمات نظامی و سیاسی و تصمیم گیری در مورد مذاکرات. روابط نزدیک سنوار با ایران می‌تواند به این معنا باشد که سایر طرف‌های مذاکره مانند قطر و ترکیه که روابط خوبی با ایالات‌متحده دارند، ممکن است «توانایی خود را برای تاثیرگذاری بر توافق از دست بدهند یا حداقل توانایی آنها برای توافق تضعیف شود.» عبدالملک الحوثی، رهبر انصارالله یمن نیز گفته انتخاب فرمانده بزرگ، یحیی السنوار که با اجماع صورت گرفت، فرماندهی که دوست و دشمن، او را به صلابت، ثبات، هوش و ذکاوت و شایستگی رهبری و فرماندهی می‌شناسد، در حد خود یک پیام مهم برای رژیم اسرايیل است.
شبکه لبنانی المیادین اعلام کرده یحیی سنوار در میان جمعی از جوانان فلسطینی در غزه گفته: «هیچ‌کس نمی‌تواند حماس را مجبور کند که «اسرايیل» را به رسمیت بشناسد و در واکنش به فشار صهیونیست‌ها و امریکا درخلع سلاح مقاومت و ادعای آنان در تشکیل دولت وفاق ملی با سایر گروه‌های فلسطینی در پساجنگ غزه تاکید کرد که هیچ‌کس قادر نیست ما را مجبور کند که سلاح خود را بر زمین بگذاریم. ما روابط خود را با ایران و سایر طرف‌ها نیز هرگز قطع نخواهیم کرد.» «سرحان سرحان»، معاون دبیر جنبش فتح با استقبال از انتخاب سنوار نیز گفت: «حماس با انتخاب یحیی السنوار به اتفاق آرا، ثابت کرد که اسرايیل قادر به پایان دادن به جنبش فلسطین نیست.» جنبش جهاد اسلامی فلسطین نیز اعلام کرد: «موفقیت حماس در انجام رایزنی‌های داخلی و پر کردن سریع خلأ ریاست دفتر سیاسی خود پیامی قوی به دشمن صهیونیستی است مبنی بر اینکه حماس همچنان قدرتمند و منسجم است.»اگرچه این انتخاب پیامی به اسرايیل مبنی بر پویايی و زنده بودن رهبری و جنبش و حماس دارد، اما برخی تحلیلگران معتقدند که حماس خطرناک‌‌ترین فرد برای اسرايیل را به رهبری انتخاب کرده است، چون این انتخاب به معنی نزدیکی بیشتر حماس به ایران است و این یعنی اراده حماس برای دستیابی به توافقات سیاسی، در قدم اول ادامه جنگ است. او شخصیتی نزدیک به ایران و دارای توان رهبری نظامی بالایی است و این انتخاب برای محور مقاومت و ایران از اهمیت زیادی برخوردار است و هماهنگی سیاسی میان گروه‌های مقاومت، ایران و حماس را تقویت می‌کند. او از هنیه هم به تهران نزدیک‌تر است، نیویورک تایمز نوشته اوایل جنگ داخلی سوریه که حماس در مخالفت با سیاست‌های ایران از بشار اسد دفاع نکرد، او بود که عامل آشتی بین تهران و حماس شد. اخیرا هم سنوار از لزوم آشتی همگان با اسد گفته بود و به تمجید از او پرداخته بود. در یکی از این موارد، اخوان‌المسلمین سوریه هم واکنش نشان داد. البته سنوار از الان بیش از گذشته در تور ترور ارتش اسرايیل قرار می‌گیرد و اگرچه او رابطه‌اش با ایران را تکذیب نمی‌کند اما تبلیغ و جهت‌دهی انتخاب او به عنوان عامل ایران با هدف انداختن او و حماس در دایره ایران‌هراسی و دور کردن آنها از اعراب است! روزنامه تایمز اسرايیل نوشته کاتز، وزیر امور خارجه، اظهارات هاگاری را تکرار کرد و بیانیه‌ای منتشر کرد که گفت تصمیم حماس «یک دلیل قانع‌کننده دیگر برای از بین بردن سریع او و محو کردن این سازمان پست از روی زمین است.» آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا گفت که سنوار شخصیت کلیدی مورد نیاز برای امضای مذاکرات برای آتش‌بس احتمالی و مبادله گروگان در غزه است که به دلیل شخصیت سرسخت او، مسیر رسیدن به آتش‌بس دشوارتر خواهد شد و این درحالی است که شهید هنیه به دنبال ارائه چهره‌ای میانه‌‌رو از حماس به جهان از طریق دیپلماتیک بود، سنوار ترجیح می‌دهد که در مقابل سر سختی نتانیاهو و سیاست مشت آهنین او دستیابی به اهداف فلسطین را با ابزارهای قدرت و نظامی به منصه ظهور برساند. او در قدم اول خواهان ایجاد دولتی فلسطینی شامل اراضی 67 متشکل از نواز غزه، کرانه باختری و بیت‌المقدس شرقی است. یحیی سنوار در دورانی که در زندان اسرايیل بود افسران اسرايیلی را قانع کرده بود که دیگر یک تهدید نیست و می‌خواهد غزه را به سنگاپور یا دوبی تبدیل کند و در این راه حتی از تخصص و فناوری اسرايیلی‌ها هم استفاده می‌کند! بلومبرگ نقل می‌کند سنوار به یک روزنامه‌نگار ایتالیایی هم گفته بود: «من دیگر جنگ نمی‌خواهم. ما می‌توانیم مانند سنگاپور / دوبی باشیم!» سنوار در سال 2021 در کنفرانسی در غزه با عنوان «وعده پایان روزها» گفته بود: «دانشمندان و متخصصان یهودی را در زمینه‌های پزشکی، مهندسی، صنایع و فناوری نظامی، برای مدتی نگه دارید و اجازه ندهید با دانش و تجربه خود بروند.» درحالی که مقامات حماس هرگز مستقیما با مقامات اسرايیلی صحبت نکرده بودند، سنوار برای متقاعد کردن اسرايیل در مورد نیات خیرخواهانه‌اش، از طریق واسطه‌ها تلاش می‌کرد. به عنوان بخشی از این تلاش‌ها، او با تشکیلات خودگردان فلسطین برای مذاکره در مورد مجوزهای کار برای حدود 18000 نفر همکاری کرد و به آنها اجازه داد تا به عنوان کارگر روزمزد در اسرايیل کار کنند. مقامات امنیتی اسرايیل می‌گویند: «برخی از این کارگران بودند که با نقشه‌هایی که از جامعه ترسیم کرده بودند، فهرستی از خانواده‌های محلی را نیز تهیه کردند تا شبه‌نظامیان حماس را قبل از 7 اکتبر مشخص کنند.» در بررسی مزایا و مضار این انتخاب مطالب زیادی می‌توان نوشت: از مزایای این انتخاب، به دلیل مواضع سیاسی سنوار است که به شاخه نظامی نزدیک است مساله اختلاف بین شاخه سیاسی و نظامی که در تمام کشورها شایع است تا حدی تعدیل می‌شود و سنوار با دید استراتژیک و توانمندی‌هایش می‌تواند جنبش را احیا و از این گردنه عبور دهد و همین عدم توانايی اسرايیل در دستیابی به او نشان از قدرتش در حفاظت اطلاعات حماس در غزه دارد و این توانايی برای زنده نگه داشتن جنبش در مقابل صهیونیست‌ها حرف اول را می‌زند! یکی از نکاتی که به عنوان عامل منفی مورد توجه تحلیلگران قرار گرفته، موضوع رویکرد سیاسی و موقعیت کنونی و مخفی شدن وی است به دلیل اینکه اسرايیل از 7 اکتبر درصدد دستگیری یا ترور وی برآمده و این امر ممکن است شاخه سیاسی حماس را در دو زمینه غیبت و مخفی بودن او و نیز استواری‌اش بر اصول مقاومت، در عرصه بین‌المللی با چالش‌هایی مواجه کند، اما با توجه به عدم امکان حضور سنوار در عرصه عمومی و مخفی بودن او، نقش معاون و جانشین سنوار که بالطبع در خارج از نوار غزه انتخاب خواهد شد و عملا او حماس را در محافل منطقه‌ای و بین‌المللی نمایندگی و رهبری خواهد کرد در پیشبرد مذاکرات سیاسی از اهمیت بیشتری نسبت به قبل برخوردار خواهد كرد. البته از نظر دور نیست که این انتخاب موجب سخت‌گیری بیشتر حماس در مذاکرات و برخورد با اسرايیل از موضع قدرت خواهد شد و نفس این انتخاب گذشته از اینکه با هدف ساماندهی و تقویت نیروها و تشکیلات آسیب‌دیده حماس را که برآورد دقیقی از آن وجود ندارد و آمار اسرايیل با واقعیات روی زمین نمی‌خواند، صورت گرفته است. اما به‌‌رغم اعلام شش ماه پیش ارتش اسرايیل در زمینه شناسايی محل حضور وی و تلاش برای دستیابی به او و ترورش، این انتخاب، اتخاذ دست برتر و دهن‌کجی و تحقیر نتانیاهو خواهد شد که وی را ناچار به دادن امتیاز در مذاکره احتمالی در آینده می‌کند. اسرايیل بار دیگر قبلا این تجربه را در لبنان کرده بود که با ترور شهید سید عباس موسوی با جانشین سرسخت‌تری چون آقای سید حسن نصرالله روبه‌رو شده است! و این انتخاب استراتژیک یک شناخت جدیدی از رویکرد و توانايی‌های حماس به جامعه بین‌المللی و مردم فلسطین و دنیا ارائه خواهد داد! و نقش گروه‌های مقاومت در پیروزی حماس در این مبارزه نابرابر برای آزادی سرزمین فلسطین و انتقام خون به نا حق ریخته مردم غزه غیر قابل کتمان است. ان‌شاءالله!
دیپلمات بازنشسته و سفیر پیشین ایران در اردن