كوزه‌هاي شكسته در پايان ماه صفر
قاسم آل‌كثير
مناسك شب آخر ماه صفر در بسياري از محلات اهواز و ديگر شهرها ازجمله شادگان حاوي ابعادي جامعه‌شناختي و مردم‌شناسي است. اين باورها ريشه در اعتقادات و اسطوره‌هاي قديمي دارد كه از نسلي به نسل ديگر منتقل شده‌اند. مردم با اجراي مناسكي مانند شكستن اشيا و سر بريدن مرغ، تلاش مي‌كنند تا نمادين به «بيرون راندن بدي‌ها» از زندگي روزمره خود بپردازند. اين نشان‌دهنده نوعي تلاش براي كنترل نيروهاي ناپيدا است. اصولا اين مناسك را زنان اجرا مي‌كنند يعني زنان مجري آن هستند. به طوري كه در شب پايان ماه صفر در آرايشگاه‌هاي مناطق محلي جاي سوزن انداختن نيست. زنان به عنوان مجريان اصلي اين مناسك، نقش مهمي در حفظ و انتقال اين رسوم دارند. اين موضوع نشان‌دهنده نقش پررنگ زنان در مديريت امور خانه و خانواده است و اينكه آنها به عنوان حاملان سنت‌ها، بخش مهمي از فرهنگ محلي را حفظ مي‌كنند. زنان در جامعه اهواز در زمينه حفظ مناسك جايگاهي معنوي و نمادين دارند. در اين مناسك بعضي از ابزار و كالاها نمادين هستند و هر كدام كاركردي خاص در اين شب دارند. شكستن كوزه، قوري، بشقاب و تخم‌مرغ و سر بريدن مرغ به تعداد پسران خانواده، به عنوان نماد به كار مي‌رود. اين اشيا با كاركرد نمادين خود نمايانگر تلاش براي نابودي و دور كردن شر و بدي هستند. شكستن اين اشيا مي‌تواند به معني ورود به دوره‌اي بهتر تلقي شود. در شب پايان ماه صفر حتي نوعي اجتماع‌گرايي و همبستگي اجتماعي را در مناطق محلي مي‌بينيم. اين مناسك نه تنها به بعد فردي و خانوادگي زندگي مربوط است، بلكه بعدي اجتماعي نيز دارد. گرد هم آمدن مردم، صف كشيدن مقابل مرغ‌فروشي‌ها و حضور در خيابان‌ها و كوچه‌ها نوعي همبستگي اجتماعي را ايجاد مي‌كند. اين همبستگي و مشاركت عمومي، قدرت اجتماعي اين آيين‌ها را تقويت كرده و حس هويت جمعي را ميان مردم تقويت مي‌كند. قدم زدن در كوچه‌ها و خيابان‌هاي محلات قديمي اهواز، شادگان و ديگر شهرها در اين شب شور و تحرك خاصي دارد. اين شور و تحرك نشان‌دهنده جنبه‌هاي شادي‌آور و انرژي‌بخش مناسك است. اين تحرك مي‌تواند به عنوان راهي برای تخليه رواني جامعه كمك كند. اين مناسك، تركيبي از باورهاي مذهبي، اسطوره‌اي و فرهنگي است كه به مرور زمان تغييرات اجتماعي و فرهنگي جوامع محلي را بازتاب مي‌دهد. مناسك شب پايان ماه صفر به عنوان نوعي آيين تطهير، نشان‌دهنده تلاش‌هاي جامعه براي حفظ هويت فرهنگي و آرامش رواني در برابر نيروهاي ناشناخته تلقي مي‌شود.