فريز توافقِ «فريز»

 مهتاب قلي‌زاده/
 73 درصد توليدكنندگان  نفت جهان، در نشستي پشت درهاي بسته براي فريز نفت در سطح ماه ژانويه 2016 گرد هم آمدند. نشستي طولاني و نفس‌گير؛ اجلاسي كه قرار بود ساعت 08:45 صبح آغاز شود اما با درخواست عربستان تا ساعت 15 به تاخير افتاد. عربستان در تلاش بود تا بندي را در پيش‌نويس كه به ايران مربوط است، تغيير دهد. اين نشست نفس‌گير بيش از هفت ساعت طول كشيده بود و تا ساعت 11 شب (زمان نگارش اين گزارش) هنوز خبر دقيقي از موفقيت يا شكست طرح فريز نفتي به بيرون درهاي سالن درز نكرده بود. هرچند كه بارها و بارها اخبار متنقاضي از رسيدن به توافق، شكست طرح و حتي تعليق آن بر خروجي خبرگزاري‌هاي مختلف دنيا رفت. 17 كشور اوپكي و غير اوپكي پس از 15 سال در تلاش براي توافق در موضوعي نفتي بودند. عربستان از ماه فوريه (بهمن ماه) كه با همراهي روسيه طرح تثبيت توليد نفت را در سطح ماه ژانويه مطرح كرده بود، بارها و بارها تاكيد كرد اگر ايران –به عنوان رقيب منطقه‌اي‌اش- اين طرح را امضا نكند، حاضر به فريز نيست؛ اين كشور اما پيش از نشست، خبر داد كه حتي بدون شركت ايران هم از طرح فريز نفتي حمايت خواهد كرد؛ موضع اين كشور دقيقا در آستانه برگزاري اجلاس دوحه با چرخشي 180 درجه‌اي تغيير كرد؛ اين‌بار آنها مي‌گفتند: حمايت ما از اين طرح تنها به شرط حضور ايران در روند چانه‌زني‌ها خواهد بود. ايران اما به هيچ‌روي تن به امضاي چنين طرحي نداد. قرار بود حسين كاظم‌پور اردبيلي به عنوان نماينده ناظر ايران در نشست شركت كند، اما صبح ديروز وزير نفت اعلام كرد كه وقتي قرار نيست طرح را امضا كنيم، دليلي هم ندارد كه نماينده‌مان در نشست حضور داشته باشد. بيژن نامدار زنگنه گرچه اعلام كرده با طرح فريز نفتي موافق است اما فراخواندن نماينده ايران و پيشگيري از حضور او نقطه پاياني بود براي تلاش حدود 15 كشور جهان كه قصد ثبيت سطح توليد نفت را دارند. رييس كل بانك مركزي ايران هم هم‌سو با وزير نفت گفته كه «ايران در تلاش است تنها سهميه خود را كه حقش است بازگرداند در نتيجه ما اين كار را مي‌كنيم و اين جهت اصلي اقتصاد ما است.» او به CNBC گفته كه «اين درخواست از سوي كشورهايي عنوان مي‌شود كه مسوول اين مازاد توليد در بازار هستند؛ آنها توليد را بيش از سهميه افزايش داده‌اند و من فكر مي‌كنم اين براي ايران عادلانه نيست.»
جالب آنكه ايران به تازگي اعلام كرده به صادرات نفتش از نخستين روز آوريل تا به‌حال روزانه 600 هزار بشكه افزوده شده است. جالب‌تر هم آنكه روسيه به عنوان پيشگامان مطرح كردن اين طرح، توليد نفتش را به بالاترين حد خود رسانده است. استخراج نفت خام اين كشور درحالي در ماه مارس به 10 ميليون و 912 هزار بشكه در روز رسيد كه صادرات اين كشور ۱۰ درصد از سال گذشته افزايش داشته است.
پيش از اين نشست ناطق علي‌اف، وزير انرژي آذربايجان گفته بود در پيش‌نويس طرح، موضوع تثبيت توليد در سطح ماه ژانويه و ادامه آن تا روز نخست ماه اكتبر، درج شده است. رويترز هم جزيياتي از پيش‌نويس فريز نفتي منتشر كرد كه نشان مي‌داد فريز نفتي تا اول اكتبر سال جاري ميلادي (دهم مهر ماه 1395) اجرا خواهد شد و توليد‌كنندگان در ماه اكتبر دوباره در روسيه براي بررسي پيشرفت خود در مهندسي احياي بازار نفت گردهم خواهند آمد.
در اين ميان بارها و بارها وزراي نفت كشورها و البته مقام‌هاي بلندپايه‌اي كه نخواستند نام‌شان فاش شود، خبر از نزديك شدن به توافق در فريز نفت تا ماه اكتبر دادند. اناس خالد الصالح، وزير نفت كويت و وزير نفت عمان از جمله همين مقام‌ها بودند. اين ميان خبري هم وزير نفت اكوادور به يك رسانه قطري داده بود، تاييدي بر توافق بود؛ كالوس پارجا گفته بود كه كميته نظارت بر اجراي طرح فريز نفتي تشكيل مي‌شود.
با اين همه آژانس بين‌المللي انرژي اعلام كرده اگرچه فريز نفتي يك گام قابل توجه براي توليد‌كنندگان نفت است اما تاثير محدودي روي عرضه جهاني خواهد داشت و بعيد است بازار قبل از سال 2017 متعادل شود. نكته مهم اين ميان است كه بلومبرگ اعلام كرده كه در پي كاهش يك ميليون و 700 هزار بشكه‌اي توليد نفت كويت در پي اعتصاب گسترده كارگران امروز (دوشنبه) قيمت نفت بالا مي‌رود. در حالي كه پس از انتشار خبر حضور نيافتن زنگنه در نشست عاليرتبه در قطر، قيمت نفت افزايش روزهاي گذشته‌اش را از دست داده و در معامله روز جمعه به طور نسبي كاهش پيدا كرده بود.
 يعني همان چيزي كه كشورهاي حاضر در اجلاس دوحه به‌دنبالش هستند؛ هرچند معلوم نيست اين كاهش توليد تا چه زماني پايدار است. كارگران نفتي كويت در اعتراض به برنامه تعديل حقوق، دست به اعتصاب زدند كه باعث شد توليد نفت اين كشور 60 درصد كاهش پيدا كند. در حالي كه پيش از اين كويت روزانه دو ميليون و 810 هزار بشكه نفت در روز توليد مي‌كرد، توليد نفت اين كشور به يك ميليون و 600 هزار بشكه در روز رسيده است.

سرگذشت فريز نفتي
بهاي نفت خام از تابستان ۲۰۱۴ تاكنون از بشكه‌اي بيش از ۱۰۰ دلار به بشكه‌اي در حدود ۴۰ دلار در هفته گذشته رسيد. قيمت نفت حتي براي مدتي به زير بشكه‌اي ۳۰ دلار هم سقوط كرده بود‌. در ژانويه ۲۰۱۵ قيمت نفت كمترين سطح در ۱۲ سال گذشته را ثبت كرد؛ هرچند كه در هفته‌هاي گذشته با اندكي افزايش بين ۳۵ تا ۴۰ دلار در نوسان بوده است. در سال‌هاي ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ كه قيمت نفت بالاي ۱۰۰ دلار براي هر بشكه بود، كشورهاي توليدكننده نفت به درآمدهاي هنگفتي دست يافتند. در دوره هشت ساله رياست محمود احمدي‌نژاد بر دولت، ايران بيش از ۷۰۰ ميليارد دلار درآمد نفتي داشت.
پيامدهاي سقوط ارزش نفت براي بعضي كشورهاي توليدكننده ويرانگر بوده است. از جمله نيجريه با ۱۷۳ ميليون نفر جمعيت براي رفع نيازهاي مالي به توليد روزانه يك ميليون و 700 ميليون بشكه نفت وابسته است. ونزوئلا هم كه با تورم سه رقمي دست و پنجه نرم مي‌كند براي پرهيز از ناتواني در پرداخت بدهي هايش مي‌جنگد. از ماه فوريه سال جاري ميلادي (بهمن ماه 1394) عربستان و روسيه طرح فريز نفتي را مطرح كردند. آنها مي‌خواستند كشورهاي توليدكننده نفت سطح توليد خود را در ميزان توليد ژانويه 2016 ثابت كنند تا شايد راهي براي بهبود قيمت نفت باز شود. ايران اما از همان نخستين اظهارنظرها درباره اين طرح مخالفت خود را با آن اعلام كرد. وزراي انرژي عراق، ونزوئلا و قطر در همان روزهاي نخست، براي مجاب كردن زنگنه و طرف ايراني به تهران سفر كردند؛ اما ايران كه تازه از بند تحريم‌هاي نفتي رها شده است، به هيچ‌روي زير بار چنين طرحي نرفت. جالب آنكه عربستان سعودي هم پيش از نشست دوحه گفته بود كه اگر رقيب اصلي منطقه‌اي‌اش، ايران، از محدود كردن سطح توليد حمايت نكند، به آن تن نخواهد داد.

ايران حق دارد؟
با رفع بسياري از تحريم‌هاي بين‌المللي پس از اجراي برجام، ايران شروع به صدور مجدد نفت به بازارهاي اروپايي كرده و مايل است به جايگاه سابق خود در بازار برگردد. ايران هم‌اكنون روزانه سه ميليون و 220 هزار بشكه توليد و بيش از سه ميليون بشكه هم صادر مي‌كند. ايران قصد دارد توليد خود را تا ماه آوريل ۲۰۱۷ به چهار ميليون بشكه در روز برساند. به گفته وزير نفت ايران «ما به اعضاي اوپك و برخي كشورهاي غيرعضو اوپك همچون روسيه كه با ما در ارتباط بودند گفتيم بايد واقعيت بازگشت نفت ايران را به بازار درك كنند؛ زيرا اگر ايران بخواهد توليد نفت را در سطح ماه ژانويه تثبيت كند به آن معنا است كه هيچ اتفاقي در رفع تحريم‌هاي اين كشور نيفتاده است.»