نامه‌اي بازدارنده
براي عدم خدشه به برجام
اميرعلي ابوالفتح
كارشناس ارشد مسائل امريكا
تا 16 روز ديگر دونالد ترامپ در كاخ سفيد مستقر خواهد شد و همين مساله نگراني‌هاي بسياري براي گروه‌هاي مختلف امريكايي درخصوص يكي از مهم‌ترين مسائل سياست خارجي امريكا يعني آينده برجام ايجاد كرده است. براساس شواهد و قرائن موجود، اظهارنظرها، بيانيه‌ها و مقالات منتشرشده در امريكا، طيف وسيعي از نخبگان، انديشمندان و نظريه‌پردازان و همچنين تعداد زيادي از سياستمداران امريكايي، توافق با ايران در موضوع هسته‌اي را اقدامي مفيد و متناسب با نگراني‌هايي كه به ظن آنها درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در امريكا وجود دارد، ارزيابي مي‌كنند. در واقع، در جامعه نخبگاني امريكا، در مورد روند مذاكرات هسته‌اي ايران و توافق حاصل از آن يعني برنامه جامع اقدام مشترك، دو ديدگاه مختلف وجود دارد. يك گروه معتقد است هم اقدام امريكا در مذاكره با ايران بر سر موضوع هسته‌اي، عملي مثبت و مسوولانه بوده و هم نتيجه حاصل از آن، توانسته است نگراني‌هاي ادعايي جامعه جهاني به ويژه امريكا را برطرف كند. آنها مدعي هستند ايران در مسير ساخت بمب اتمي قرار داشت و برجام با شيوه‌هاي مختلف و مكانيزم‌هاي متعدد توانسته است راه دستيابي تهران به بمب هسته‌اي را محدود كند. در مقابل اين گروه، افراد ديگري هم هستند كه معتقدند فرآيند ديپلماسي با ايران، هرچند اقدام لازمي بود – و در واقع اصل مذاكره را نفي نمي‌كنند – اما ادعا مي‌كنند توافق هسته‌اي تهديد‌هاي ايران و نگراني‌ها از فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را برطرف نكرده است. در واقع، اين افراد مي‌گويند ايران در مذاكرات هسته‌اي توانسته امريكا و گروه 1+5 را فريب داده و همچنان خلأ‌هايي در برجام وجود دارد كه ايران با استفاده از آن منفذها مي‌تواند در زمان كوتاهي روند ساخت بمب اتمي را ادامه دهد. افراد وابسته به اين گروه معتقدند كه بايد مجددا با ايران مذاكره شود يا آنكه اصلاحاتي عميق و جدي در برجام ايجاد شود تا نگراني‌هاي ادعايي‌شان برطرف شود. البته اين گروه در جامعه نخبگاني و سياستمداران امريكايي در اقليت هستند و در مجموع قريب به اتفاق امريكايي‌ها، اصل مذاكره با ايران و رسيدن به توافق و ظرفيت‌هاي نهفته در ديپلماسي را نفي نمي‌كنند. با اين حال، موضوع مذاكرات هسته‌اي با ايران و نتيجه حاصل از آن، در امريكا به يك موضوع سياسي و جناحي تبديل شده است. دولت دموكرات امريكا به رياست باراك اوباما در اين مذاكرات مشاركت داشت و در به نتيجه رسيدن آن نقش داشته و به همين خاطر، دستيابي به توافق هسته‌اي را يك پيروزي و دستاورد براي خود قلمداد مي‌كند و شخص اوباما نيز از آن به عنوان يك ميراث نام برد. طبيعي نيز بود كه حزب دموكرات و جريان‌هاي ليبرال از برجام حمايت و از آن براي پيروزي در انتخابات بهره‌برداري كنند. حزب رقيب يعني جمهوريخواهان كه از سال 2014 گام‌هاي بلندي براي پيروزي در انتخابات رياست‌جمهوري 2016 برداشته بودند، ابتدا تلاش كردند روند مذاكرات هسته‌اي را متوقف يا كند ساخته و پس از آنكه در اين امر موفق نشدند، در آن ترديد وارد كرده و مدعي شدند كه برجام، توافقي بي‌حاصل است و موجب شكست امريكا در مهار ايران هسته‌اي شده است. اين روند نشان مي‌دهد، بخش عمده‌اي از اظهارات ضدبرجامي در امريكا در فضاي هيجاني ناشي از انتخابات بيان شده و بي‌ترديد اظهارات دونالد ترامپ، رييس‌جمهور منتخب امريكا و مشاوران و افراد نزديك به او هم تحت تاثير اين فضا گفته شده است و احتمالا تا 20 ژانويه – يعني زمان در اختيار گرفتن قدرت به صورت رسمي – ادامه مي‌يابد. ترامپ در دوران مبارزات انتخاباتي عليه برجام سخنان زيادي گفته است اما هم‌اينك مشخص نيست كه او به عنوان رييس‌جمهور چه ديدگاهي درباره آن دارد و مي‌خواهد چه روندي را درباره توافق هسته‌اي ادامه دهد. نگراني‌هاي عميقي از نحوه عمل او وجود دارد. اين نگراني‌ها نيز مختص به جامعه نخبگاني امريكا نيست. اروپايي‌ها، چيني‌ها و روس‌ها و به عبارت ديگر، ديگر شركاي برجام و حتي ديگر بازيگران و كشورهاي دنيا نيز منتظر و هراسان از نحوه رويارويي دولت آتي امريكا در قبال برجام هستند. اين نگراني در سطح جهاني وجود دارد كه ترامپ اين توافق چند جانبه را كه مورد حمايت جامعه جهاني است و ضمانت قطعنامه شوراي امنيت را هم دارد، مورد خدشه قرار داده و زيرپا بگذارد. به همين خاطر نيز مشاهده مي‌كنيم پس از آنكه مشخص شد ترامپ پيروز انتخابات رياست‌جمهوري شده است و حتي در زماني كه معلوم شد شانس براي پيروزي بيش از پيش شده است، مقامات رسمي و بلندپايه چه در داخل و چه در خارج از امريكا، هشدارهاي متعددي به اشكال و
انحاي مختلف از طريق مقالات، سخنراني، مصاحبه و... درخصوص عدم خدشه وارد كردن به برجام داده شده است تا برجام با خطري احتمالي از سوي امريكا روبه‌رو نشود. در جديدترين اين اقدامات، نامه 37 دانشمند كه شامل صاحبان جايزه نوبل، مشاوران علمي سابق كاخ سفيد و متخصصان توليد تسليحات هسته‌اي هستند، خطاب به ترامپ منتشر شده و از او خواسته‌اند تا نسبت به برجام وفادار باشد و خدشه‌اي به آن وارد نكند. اين نامه و آن هشدارها مي‌تواند تاثيرگذار باشد زيرا دولت آتي امريكا فارغ از افكارعمومي و حساسيت‌هاي جهاني نيست و اين نامه و هشدارهايي از اين دست مي‌تواند بازدارنده باشند به خصوص آنكه، اين نامه از سوي سياستمداران و كارشناسان سياسي نگاشته و مورد نقد و بررسي قرار نگرفته بلكه توسط متخصصان فني نوشته شده است. در صورتي كه ترامپ و دولت او بخواهند هشدارهايي از اين دست را ناديده بگيرند، از سوي دانشمندان و كارشناسان اين امور به خصوص كساني كه در امور فني متخصص هستند، مورد نقد قرار مي‌گيرند و ترامپ را مجبور به پاسخگويي مي‌كنند كه اين مساله مي‌تواند هزينه سنگيني براي دولت او باشد.