سارا سبزي
در كنار چند طرح زيرساختي مختلف كه در استان كهگيلويه و بويراحمد در حال ساخت است، اما محيط زيست منطقه را هم به شدت تحت تاثير قرار داده‌اند، اين روزها بايد نام ميدان گازي «مختار» را هم اضافه كنيم؛ ميداني كه سال 1391 در منطقه مختار ياسوج در كهگيلويه و بويراحمد كشف شد، اما تعيين تكليف آن 11 سال زمان برد و در نهايت شهريور امسال خبرهايي از آغاز فعاليت آن شنيده شد.
ميدان گازي روستاي مختار شهرستان بويراحمد جزو طرح‌هاي پيشنهادي در دور دوم سفر رييس‌جمهور و اعضاي هيات دولت به استان بود و نماينده مردم استان هم وعده داده كه اگر اين ميدان گازي فعاليتش را شروع كند، زمينه اشتغال نزديك به هزار نفر را فراهم مي‌كند. وعده‌اي كه پيش از راه‌اندازي بخش زيادي از پروژه‌هاي حوزه پتروشيمي مطرح مي‌شود، اما معمولا چيزي خلاف آن رخ مي‌دهد. اين مخزن در استان كهگيلويه و بويراحمد و فاصله ۱۰ كيلومتري شهر ياسوج واقع شده است، كلنگ ميدان گازي مختار تير ماه امسال به زمين زده شد و قرار است طرح ذخيره‌سازي اين ميدان گازي در دو مرحله اجرا و با توسعه اين ميدان، روزانه 10 ميليون مترمكعب به ظرفيت توليد گاز در كشور افزوده شود.
قرار است پس از اتمام دوره پنج ساله توليد از مخزن مختار، امكان بهره‌برداري از آن به عنوان يك مخزن ذخيره‌سازي گاز فراهم شود. در اين مرحله ظرفيتي حدود ۱,۲۵ ميليارد مترمكعب در مخزن ايجاد مي‌شود تا در ۸ ماه گرم سال روزانه ۵ ميليون مترمكعب در مخزن ذخيره و در ماه‌هاي سرد سال روزانه ۱۰ ميليون مترمكعب از آن توليد شود. در مرحله توسعه مخزن، بين ۸ تا ۱۰ حلقه چاه حفاري مي‌شود. متعاقب اين اقدام‌ها تاسيسات پالايشگاهي و تزريق گاز و واحد نم‌زدايي آن احداث مي‌شود تا گاز مخزن به خطوط لوله سراسري گاز تزريق شود. پروژه توسعه ميدان گازي مختار به منظور كمك به حل مساله ناترازي فصلي گاز و تقويت شبكه گاز كشور طراحي و اجرا مي‌شود و در آينده با توسعه، بررسي و مطالعه جامع اين ميدان موضوع ذخيره‌سازي گاز هم در برنامه است. مجوز اجراي عمليات اين پروژه، آذر ماه سال گذشته از طرف وزارت نفت صادر شد.
سال ۱۴۰۰ بود كه سيد علي احمدزاده، استاندار كهگيلويه و بويراحمد خواستار تعيين تكليف ميدان گازي مختار توسط وزارت نفت شد و گفت كه راه‌اندازي ميدان گازي مختار از مطالبات و خواسته‌هاي بحق مردم از مجموعه وزارت نفت است. اين ميدان در دولت سيزدهم تعيين تكليف و پيمانكار ميدان گازي انتخاب شده است و تجهيز كارگاه آن به زودي آغاز مي‌شود و در سفر دوم هيات دولت كلنگ‌زني اولين چاه از ۱۵ حلقه چاه آن آغاز خواهد شد.
پروژه مجوزمنابع طبیعی ندارد
اين وعده‌اي است كه از طرف موافقان پروژه مطرح مي‌شود: در مرحله حفر چاه ارزيابي و اقدامات مطالعاتي ۲۰۰ تا ۲۵۰ نفر و در فاز توسعه‌اي شامل حفاري و احداث چاه توسعه‌اي، خطوط لوله، پالايشگاه و تاسيسات تزريق گاز حدود ۲ هزار نفر در اين ميدان مشغول به كار مي‌شوند، ضمن آنكه پس از بهره‌برداري نيز براي ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر به شكل دايم و پايدار شغل ايجاد مي‌شود. با وجود همه ويژگي‌هاي مثبتي كه دولت روي آن تاكيد مي‌كند، مشكل اين ميدان گازي كجاست؟
يكي از مشكلات اصلي، قطع درختان بلوط در منطقه‌اي است كه ميدان گازي مختار روي آن بنا شده است. گفته مي‌شود نزديك به 400 اصله درخت در محدوده دو كيلومتري اين ميدان قطع شده و تا امروز چند مسوول حوزه محيط زيست نسبت به آن واكنش نشان داده‌اند. البته منابع طبيعي مي‌گويد تعداد درختان قطع شده كمتر از اين رقم است. در اين منطقه درختان بلوط دانه‌زاد وجود دارد كه از نظر اكولوژيكي داراي اهميت بسيار بيشتري نسبت به بلوط‌هاي شاخه‌زاد هستند. اين منطقه يكي از پرتراكم‌ترين مناطق بلوط‌هاي دانه‌زاد است. از بين رفتن آنها اثرات بسيار منفي براي اكوسيستم خواهد داشت.
«حسين رضوي‌نژاد»، رييس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان بويراحمد به «اعتماد» مي‌گويد: «گزارش كارشناسان منابع طبيعي نشان مي‌دهد كه تعداد درختان قطع شده در منطقه از رقم اعلامي 400 اصله كمتر است، اما بابت همين تعداد هم براي پيمانكار پرونده تخلف ساخته شده و در حال پيگيري است.»
او ادامه مي‌دهد: «شركت پيمانكار ماه گذشته محدوده‌اي را از منابع طبيعي استعلام كردند و ما هم آن را به كميته فني اداره كل منايع طبيعي استان ارجاع داديم و آنها هم اظهارنظر كردند. طبق نظر آنها محدوده اوليه‌اي كه كمترين سطح درخت را داشته باشد، موافق اوليه اعلام شد، اما هنوز مجوز نهايي صادر نشده است. قطع همين تعداد درختان كم هم بدون مجوز منابع طبيعي بوده و از همكاري ما هم استفاده نشده است. علاوه بر آن بايد خسارت بند «ب» ماده 12 را بابت قطع درختان پرداخت مي‌كردند كه آن را هم انجام ندادند. غير از آن هم بايد ماده 47 را انجام مي‌دادند كه آن را هم انجام ندادند. پيمانكار بايد محدوده‌اي كه قرار بود قطع درخت انجام شود را با مراجعه به كارشناسان منابع طبيعي، روي عرصه مشخص مي‌كرد، تعداد درخت را نشانه‌گذاري و بعد از قطع درخت هم بايد لاشه آن را تحويل منابع طبيعي مي‌داد. دپوي خاك‌هاي ناشي از خاكبرداري هم خارج از محدوده استعلامي انجام شده و بابت همين موارد پرونده به مراجع قضايي ارجاع شده است. خيلي از درختان هم در محل دپو مدفون شده‌اند.»
منابع طبيعي شهرستان پيش از اين هم گفته بود كه محدوده چاه ۱۰۵ در ۱۵۵ متر است كه در اين محدوده به اجبار همه درختان بايد قطع شوند. نمايندگان وزارت نفت از تهران به منطقه آمدند و به آنها گفته شده هر چند مجوزهايي در سطح كلان صادر شده، اما بايد در منطقه هم هماهنگي و بررسي‌هاي لازم انجام شود.
ميدان گازي مختار يك تهديد بزرگ ديگر نيز براي شهر ياسوج دارد و آن به تعارضات ميان مردم با دولت برمي‌گردد. در روزهاي اول آغاز به كار فعاليت‌هاي اين ميدان گازي، شنيده‌هايي مبني بر اختلاف ميان مردم و دولت بر سر زمين‌هاي منطقه وجود داشت و گفته مي‌شد ممكن است زمين‌ها و اراضي كشاورزي مردم منطقه مختار كه ده‌ها و بلكه صدها سال پدران و نياكان و اجداد آنها روي آن كار كرده‌اند توسط دولت تصاحب شود.
تكليف پيوست محيط‌زيستي پروژه روشن نيست
طبق اظهارات «سميه رفيعي»، رييس فراكسيون محيط زيست مجلس شوراي اسلامي، به نظر مي‌رسد اين پروژه پيوست محيط زيستي هم ندارد. او چند روز پيش درباره اين پروژه گفته بود: درختان منطقه جنگلي مختار براي بهره‌برداري از ميدان گازي قطع شدند. اتفاقي كه به گفته مسوولان اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان بويراحمد بدون مجوز نهايي و نقض قوانين منابع طبيعي كشور انجام شده است كه همين مساله جاي انتقاد دارد.
نماينده مردم تهران، ري، شميرانات، اسلامشهر و پرديس در مجلس شوراي اسلامي با اشاره به اينكه درختان بلوط جزو درختان دير رشد، ارزشمند و مقاوم محسوب مي‌شوند، اضافه كرده است: «پيشاني شهر ياسوج پوشيده از درختان بلوط است كه يك مولفه حياتي و زيست محيطي براي اهالي منطقه به شمار مي‌رود، هر اصله نهال بلوط نيازمند گذر زمان صد سال است تا تبديل به درختي تنومند شود، از بين رفتن هر اصله درخت يعني نابودي ده‌ها سال مقاومت و ارزش اكولوژيك؛ متاسفانه اين مهم به راحتي به دست نمي‌آيد و استدلالي همچون كاشت مجدد نهال مي‌تواند جبران درختان بلوط قطع شده باشد و تحليل درستي در برابر تخريب آگاهانه جنگل‌ها نيست.» رييس فراكسيون محيط زيست مجلس شوراي اسلامي در ادامه تاكيد كرد: «هر نوع پروژه‌اي كه قرار است در دامنه و قلب زاگرس كليد بخورد بايد همراه موجودي‌هاي زاگرس باشد، در پروژه گازي كه قرار است در پيشاني ياسوج رخ دهد، بايد پيوست زيست محيطي داشته باشد، در حال حاضر پروژه مختار مشخص شود كه پيوست محيط زيستي دارد يا خير؟ بايد اين مساله به صورت جدي دنبال شود.» رفيعي با بيان اينكه اگر پروژه استخراج گاز منطقه جنگلي مختار حدود ۱۱ سال قبل كليد خورده بايد پيوست محيط زيستي آن امروز به‌روز شده باشد، ادامه مي‌دهد: «نمي‌توان اثرات و پيوست محيط زيستي كه ۱۱ سال قبل آغاز به كار كرده را ناديده گرفت. از طرفي بايد حداقل ضرر و زياني كه به جنگل‌هاي زاگرس وارد مي‌كند را در نظر بگيريم، در حال حاضر جنگل‌هاي زاگرس درگير آفت و هر از چندگاهي درگير آتش‌سوزي هستند؛ تمام موارد عنوان شده مسيري براي از بين رفتن اين جنگل‌ها شده است، اگر امروز به بهانه‌هاي مختلف از جمله مسائل توسعه‌اي تيشه به ريشه درختان زاگرس بزنيم، بي‌ترديد شاهد مرگ تدريجي جنگل‌هاي زاگرس خواهيم بود.»
پروژه در 10 كيلومتري شهر ياسوج و نزديك به يكي از بكرترين جنگل‌هاي منطقه است كه قدمت آن 400 تا 500 سال تخمين زده مي‌شود و ممكن است درختان قطع شده هم به همين ميزان قدمت داشته باشد. قطع درختان حتي در صورت داشتن مجوز هم آن را جبران نمي‌كند و فقط جريمه اين كار پرداخت مي‌شود. بلوط تا 15 سال نهال است و 50 سال زمان مي‌برد تا كامل شود. ۱۶ درصد وسعت جنگل‌هاي زاگرس از استان كهگيلويه و بويراحمد است و ۲۳ درصد منابع آبي زاگرس متعلق به اينجاست. سرانه جنگل در اينجا نه تنها از كشور، بلكه از دنيا نيز بالاتر است به نحوي كه مقام اول كشور را داشته و حدود ۱/۲ درصد سرانه جنگل ماست، در حالي كه در دنيا ۸ دهم درصد و در كشور دو دهم درصد است، حالا استاني كه ۹۰ درصد آن را منابع طبيعي و ۵۶ درصد سطح آن را اراضي جنگلي تشكيل داده، به سمت صنايع آلاينده مانند پتروشيمي‌ها و پالايشگاه‌ها پيش مي‌رود.