تعرفه‌هاي ترامپ
براي فولاد و آلومينيوم
دامن متحدانش را گرفت: جنگ امريكا
عليه تجارت آزاد
شهاب شهسواري
خصومت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا، حالا دامن نزديك‌ترين متحدان و صميمي‌ترين دوستان امريكا را گرفته است. كانادا و مكزيك، دو همسايه ايالات متحده امريكا و اتحاديه اروپا، نزديك‌ترين شريك سياسي واشنگتن، قرباني تصميم جديد ترامپ براي جنگ تجاري هستند كه روز پنجشنبه آغاز شد. بعد از مستثنا شدن موقت مكزيك، كانادا و كشورهاي عضو اتحاديه اروپا از تعرفه‌هاي سنگين واشنگتن بر واردات آلومينيوم و فولاد، روز پنجشنبه دولت امريكا اعلام كرد كه از ابتداي ماه ژوئن، اين استثناها برداشته‌مي‌شود و مواد خام صادراتي اروپا و همسايگان امريكا هم مشمول تعرفه‌هاي 25 درصدي براي فولاد و 10 درصدي براي آلومينيوم خواهد شد. اين اقدام دولت امريكا با واكنش تند و بي‌سابقه متحدان اين كشور مواجه شد. جاستين ترودو، نخست‌وزير كانادا بلافاصله اعمال تعرفه‌هاي جديد را «غيرقابل قبول» خواند و سفر برنامه‌ريزي شده‌اش با واشنگتن براي ديدار با رييس‌جمهور امريكا را لغو كرد. دونالد توسك، رييس شوراي اروپا هم در واكنش به اين اقدام با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد كه «ديگر راهي به جز شكايت از امريكا به سازمان تجارت جهاني و وضع تعرفه‌هاي تلافي‌جويانه براي اروپا باقي نمانده است. » فدريكا موگريني، رييس سياست خارجي اتحاديه اروپا هم روز جمعه تاكيد كرد «اروپا قطعا از منافع خود دفاع خواهد كرد.» وي با اين حال گفت: «اروپا با هيچ كس در جنگ تجاري نيست، چرا كه اتحاديه اروپا يك پروژه براي صلح است كه اين پروژه شامل تجارت هم مي‌شود.»
اولين‌بار اوايل ماه مارس بود كه دونالد ترامپ، وضع تعرفه‌هاي تجاري جديد براي واردات فولاد و آلومينيوم را اعلام كرد، اما بلافاصله كاخ سفيد خبر داد كه متحدان امريكا، يعني كشورهاي عضو اتحاديه اروپا، مكزيك و كانادا، از اين تعرفه‌ها تا ابتداي ماه مه مستثني مي‌شوند. مقام‌هاي كاخ سفيد تاكيد كرده بودند اين استثنا فقط در صورتي تمديد خواهد شد كه كشورهاي مورد اشاره در برخي زمينه‌هاي ديگر حاضر به دادن امتيازهاي جديد باشند. دولت امريكا ابتداي ماه مه اعلام كرد كه استثناهاي تعرفه براي 30 روز ديگر هم تمديد مي‌شود، ضرب‌الاجلي كه پنجشنبه فرا رسيد و امريكا ديگر حاضر به تمديد آن نشد. آنگلا مركل، صدراعظم آلمان در سفر ماه گذشته خود به امريكا تاكيد كرده بود كه «قائل شدن استثناي موقتي براي كشورهاي اروپايي در تعرفه‌هاي تجاري قابل قبول نيست و بايد اين استثناها به صورت دايمي اعلام شوند.» شايد كسي تصور نمي‌كرد كه دولت ترامپ قصد داشته‌باشد حتي همين استثناهاي موقتي را هم كه براي نزديك‌ترين متحدان خود در جهان وضع كرده است، حذف كند. كاخ سفيد در بيانيه‌اي كه روز پنجشنبه منتشر كرد، انگيزه اعلام تعرفه‌هاي جديد را امنيت ملي اعلام كرد. دونالد ترامپ در حساب كاربري توييتر خود با پيام «تجارت منصفانه!» به استقبال اين مقررات تازه رفت، در شرايطي كه متحدان امريكا اقدام جديد را نه انصاف بلكه «جنگ تجاري» عنوان كردند. نيويورك تايمز مي‌نويسد: «دولت امريكا در آستانه يك آزمون بسيار سخت قرار گرفته است، گذر زمان نشان خواهد داد كه آيا استراتژي هجومي امريكا باعث كسب امتيازهاي تازه از شركاي تجاري مي‌شود يا نهايتا باعث مي‌شود به اقتصاد امريكا فشار وارد شود.»
كاخ سفيد در بيانيه‌اي كه پنجشنبه صادر كرد ادعا كرده است كه تعرفه‌هاي تجاري تاكنون عملكرد مثبتي در اقتصاد امريكا داشته و تصريح كرد: «اين اقدام تاكنون آثار عمده مثبتي بر وضعيت كارگران و فرصت‌هاي شغلي در حوزه فولاد و آلومينيوم امريكا به جا گذاشته و قطعا در آينده نيز اين آثار مثبت ادامه خواهد داشت. همزمان اقدامات دولت ترامپ با تاكيد بر حسن‌نيت در مذاكرات با متحدان ما انجام شده است تا بتواند امنيت ملي را در كنار حمايت از كارگران امريكايي حفظ كند.» صدر اعظم آلمان روز پنجشنبه بلافاصله با اشاره به سياست جديد تجاري امريكا اين اقدام را «غيرقانوني» توصيف كرد و گفت: «چنين اقداماتي تهديد افزايش تصاعدي رويارويي را بيشتر مي‌كند كه نهايتا به همه آسيب مي‌زند.» جاستين ترودو، نخست‌وزير كانادا گفت: «اينكه كانادا يك تهديد امنيت ملي توصيف شده است، كاملا غيرقابل هضم است.»
آيا تعرفه‌هاي ترامپ موفق مي‌شود؟
پل كروگمن، استاد اقتصاد در يادداشتي براي نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: «به گمان من اين جنگ تجاري بدون كوچك‌ترين ترديدي به دو دليل نه‌تنها كمكي به ايجاد فرصت‌هاي شغلي نخواهد شد بلكه باعث از بين رفتن مشاغل‌در امريكا مي‌شود. دليل اول اينكه تعرفه‌هاي ترامپ بر مواد خام وضع شده است، موادي كه نياز اوليه توليد كالاهاي ديگري هستند كه برخي از اين كالاهاي ثانويه محصولات صادراتي قابل رقابت امريكا در جهان محسوب مي‌شوند. با افزايش تعرفه واردات مواد خام قطعا توليد كالاهاي نهايي مانند خودرو و ديگر كالاهاي بادوام گران‌تر خواهد شد كه نهايتا به معناي اين است كه فروش آنها كاهش پيدا مي‌كند. هر اندازه كه اعلام اين تعرفه‌ها بتواند در زمينه ايجاد فرصت شغلي در توليد فلزات خام موثرباشد، با كاهش فرصت‌هاي شغلي در صنايع پايين‌دستي، اثر خود را از دست مي‌دهد. اگر بخواهيم روندها و اعداد را بررسي كنيم، بسيار محتمل است كه اثر اين سياست در واقع باعث كاهش اشتغال شود. دليل دوم هم اين است كه كشورهاي ديگر قطعا نسبت به اين اقدامات، واكنش تلافي‌جويانه نشان مي‌دهند، موضوعي كه بر صادرات امريكا از موتوسيكلت گرفته تا سوسيس، تاثير مي‌گذارد و عملا باعث كاهش اشتغال مي‌شود.»
درست دقايقي بعد از صدور اين بيانيه، دولت مكزيك فهرستي از كالاهاي امريكايي را كه شامل تعرفه‌هاي تلافي‌جويانه مي‌شود از جمله فولاد، گوشت خوك، سيب، پنير و زغال‌اخته اعلام كرد. اروپا قرار است فهرست كالاهايي معادل 7 ميليارد و 500 ميليون دلار از كالاهاي امريكايي را در فهرست تعرفه‌اي قرار دهد. كانادا هم اعلام كرد تعرفه‌هاي تازه‌اي بر فهرست بلندبالايي از كالاهاي امريكايي از ابتداي ماه جولاي اعمال خواهد كرد كه معادل 13 ميليارد دلار از سهم صادرات امريكا به كانادا است، عددي برابر با ميزان صادرات آلومينيوم و فولاد كانادا به امريكا در سال 2017. كالاهاي امريكايي كه وارد فهرست تعرفه‌اي كانادا مي‌شود از فولاد و آلومينيوم تا سس گوجه‌فرنگي و ماشين‌هاي لباسشويي را در‌بر‌مي‌گيرد. وزير خارجه كانادا اعلام كرد اين بزرگ‌ترين اقدام تجاري تلافي‌جويانه است كه كانادا از زمان جنگ جهاني دوم تاكنون از سوي كانادا عليه يك كشور خارجي اعمال شده است. كانادا بزرگ‌ترين صادركننده فولاد و آلومينيوم به امريكا است و احتمال داده مي‌شود با افزايش تعرفه‌ها اثرات افزايش قيمت مواد اوليه در امريكا بيش از گذشته محسوس شود.
توافق‌هاي جايگزين براي نجات از جنگ تجاري
امريكا از ابتداي ماه مارس كه تعرفه‌هاي جديد را اعلام كرده است تاكنون با برخي از شركاي تجاري‌اش براي ايجاد محدوديت‌هايي در ميزان صادرات فولاد و آلومينيوم به اين كشور به توافق رسيده است. كره جنوبي، برزيل، استراليا و آرژانتين تاكنون طي دو ماه گذشته توافق‌هاي تجاري با امريكا امضا كرده‌اند كه بر اساس آنها ميزان صادرات فلزات خام خود را به امريكا كاهش مي‌دهند. واردات فولاد و آلومينيوم از چين، روسيه، تركيه و ژاپن از ماه مارس تاكنون در فهرست تعرفه‌اي امريكا قرار گرفته‌اند؛ موضوعي كه به نوشته نيويورك تايمز باعث افزايش قيمت فلزات در امريكا شده است. اتحاديه اروپا، كه طي دو ماه گذشته از قرار گرفتن در اين فهرست مستثني شده‌بود، خواستار مستثني شدن دايمي از اين تعرفه‌ها بود و كانادا و مكزيك هم اين تعرفه‌ها را مخالف توافق تجارت آزادي امريكاي شمالي (نفتا) اعلام مي‌كردند؛ توافقي كه دونالد ترامپ آن را غير منصفانه توصيف مي‌كند و از زمان آغاز رياست‌جمهوري‌اش بارها تهديد كرده در صورتي كه اصلاح نشود، از آن خارج خواهد شد. مقام‌هاي اروپايي نيز طي دو ماه گذشته به ايالات متحده پيشنهاد داده‌اند كه يك توافق تجاري محدود را براي تامين خواسته‌هاي دو طرف قبول كند. اروپايي‌ها نگران بودند كه وارد شدن به يك جنگ تلافي‌جويانه تجاري با امريكا براي دو طرف غيرسازنده، به لحاظ اقتصادي مضر و باعث شكاف در اتحاد دو سوي اقيانوس اطلس باشد. آلمان به شكل ويژه براي پيدا كردن راه‌حلي قابل مذاكره، فشار وارد مي‌كرد اما يك هفته پيش زماني كه دونالد ترامپ دستور ايجاد يك مكانيزم تحقيقات را در مورد واردات خودرو صادر كرد كه مي‌تواند به يك جنگ تجاري تازه عليه شركت‌هاي خارجي صادركننده خودرو به امريكا محسوب شود، مقام‌هاي آلماني نسبت به رسيدن به يك راه‌حل براي اختلاف‌ها نااميد شدند. در صورتي كه واشنگتن بعد از فولاد و آلومينيوم، براي وضع تعرفه‌هاي جديد در مورد خودروهاي وارداتي اتخاذ كند، توليدكنندگان آلماني بيشترين آسيب را مي‌بينند.
شكست نفتا
تا هفته پيش تصور مي‌شد در گفت‌وگوهاي ميان امريكا، مكزيك و كانادا براي اصلاح توافق تجارت آزاد امريكاي شمالي (نفتا) پيشرفت‌هايي حاصل شده است. يك هفته پيش جاستين ترودو، نخست‌وزير كانادا گفته بود كه با امريكا به يك سري شاخصه‌هاي مشترك «برد-برد» براي مذاكرات رسيده است و به زودي به واشنگتن سفر خواهد كرد تا در گفت‌وگو با رييس‌جمهور امريكا جزييات نهايي اصلاحات را مورد گفت‌وگو قرار دهد. اما گفت‌وگوي تلفني سه‌شنبه‌شب ميان مايك پنس، معاون اول رييس‌جمهور امريكا با ترودو، عملا آخرين ميخ به توافق احتمالي در امريكاي شمالي براي اصلاح نفتا بود. مايك پنس در اين تماس تلفني با نخست‌وزير كانادا تاكيد كرد كه پيش شرط امريكا براي يك توافق جايگزين به جاي نفتا، در نظر گرفتن بندهاي قابل انقضاي 5 ساله است، به شكلي كه اگر هر سه كشور بعد از 5 سال براي ادامه پيمان تجارت آزاد به يك توافق سه جانبه نرسند، پيمان جايگزين به شكل خود به خود منتفي شود. ترودو كه پس از رويدادهاي اخير اعلام كرده است سفر اعلامي‌اش به واشنگتن را لغو مي‌كند، تاكيد كرد: «بايد تاكيد كنم كه هيچ نخست‌وزيري در كانادا حاضر به امضاي پيمان نفتايي نيست كه بند انقضاي 5 ساله در آن باشد و به همين جهت روشن است كه ديداري در اين مورد صورت نخواهد گرفت.»
تعرفه؛ تلافي نافرماني در برابر ايران
مقام‌هاي امريكايي طي هفته‌هاي گذشته به شكل غيرمستقيم، شروطي را براي اروپا تعريف كرده‌بودند كه در صورت اجراي آنها ممكن بود تعرفه‌هاي امريكا عليه اتحاديه اروپا اعمال نشود. استيو منوچين، وزير خزانه‌داري امريكا در مصاحبه با سي‌ان‌بي‌سي گفته‌بود كه در صورت اجراي خواست امريكا براي افزايش سهم كشورهاي اروپايي در هزينه‌هاي ناتو و قبول رساندن سهم كشورهاي اروپايي به 2 درصد از توليد ناخالص داخلي، امريكا ممكن است مستثني كردن اروپا از اين تعرفه‌ها را تمديد كند. ريچارد گرنل، سفير امريكا در آلمان نيز هفته گذشته در مصاحبه با نيويورك تايمز گفته‌بود كه اگر اروپايي‌ها همكاري خود را با امريكا براي رويارويي با ايران افزايش دهند و به پيروي امريكا در خروج از برجام و بازگرداندن تحريم‌ها، همكاري‌هاي خود را كاهش دهند، امريكا در رويكرد تعرفه‌اي خود نسبت به اروپا تجديد نظر خواهد كرد. اين اقدام امريكا در پيوند دادن جنگ تجاري با اروپا، به مسائل ديگر به خصوص لغو برجام از سوي اروپا، باعث خشم اروپايي‌ها در بروكسل و برلين شد. با اين حال اروپايي‌ها تلاش كردند تا در اظهارنظرهاي خود تا حدي خواست امريكا را در نظر بگيرند، از جمله به نوشته ملوين كراوس، تحليلگر پايگاه خبري بلومبرگ، وقتي امانوئل ماكرون در نشست خبري با ولاديمير پوتين از طرح خود براي نوعي بازنگري يا ايجاد متمم براي برجام سخن گفت، در ذهن خود تسهيل افزايش فشار بر ايران با هدف راضي كردن امريكا براي كنار گذاشتن اروپا از جنگ تجاري را در نظر داشت. حال مشخص نيست با تصميم جديد امريكا براي لغو استثناي اتحاديه اروپا از جنگ تجاري، اروپايي‌ها در مورد روابط تجاري خود با ايران چه تصميم جديدي اتخاذ خواهند كرد و آيا براي لغو تعرفه‌ها حاضر به پيروي از امريكا مي‌شوند يا در تلافي اين اقدام خصمانه، تصميم به افزايش همكاري با ايران و رعايت دقيق‌تر مفاد برجام مي‌گيرند.