سارا معصومي
«درها براي مذاكره با ايران باز است. ما به فكر مردم ايران هستيم و مي‌خواهيم ايران به عنوان كشوري نرمال رفتار كند. به دنبال توافقي همه‌جانبه با ايران هستيم. ايران بايد ايراني- امريكايي‌هاي دوتابعيتي را آزاد كند.» ايراني‌ها اين جملات را در دو سال گذشته بارها و بارها از زبان مقام‌هاي متفاوت امريكايي از دونالد ترامپ، رييس‌جمهور تا مايك پمپئو، وزير خارجه و برايان هوك، رييس گروه اقدام ايران شنيده‌اند. هرچند سر و صداي سياست‌هاي ضدايراني چهل و پنجمين رييس‌جمهور امريكا بلندتر از گام‌هاي ضدايراني است كه در 40 سال گذشته از سوي دولتمردهاي متفاوت در امريكا برداشته شده اما مي‌توان گفت كه در كاخ سفيد همچنان بر همان پاشنه ايران‌ستيزي مي‌چرخد اما سكاندار مونارنجي كاخ سفيد راه و روش متفاوتي را براي رسيدن به هدف انتخاب كرده است. راه و روشي كه برخي مي‌گويند اگر مديريت نشود به جنگ منتهي خواهد شد، برخي مي‌گويند براي تغيير نظام در ايران برنامه‌ريزي شده و البته قليلي در وصف آن مي‌گويند پايان شب سيه سپيد است و به زودي شاهد پشت ميز نشستن مذاكره‌كنندگان ايران و امريكا خواهيم بود.
تحولات در رابطه ايران و امريكا بر روي دور تند قرار گرفته و البته وزارتخارجه و خزانه‌داري اين كشور هم مهره‌هاي پازل را به سرعت در كنار هم قرار مي‌دهند تا هم قدرت واكنش صحيح را از ايران بگيرند و هم اثرگذاري بيشتر سياست فشارحداكثري را به نظاره بنشينند. روايتي كه فصل نخست آن كناره‌گيري از توافق هسته‌اي در بهار سال گذشته و بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي در تابستان و پاييز 1396 بود؛ در ماه‌هاي گذشته به قراردادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در ليست گروه‌هاي تروريستي خارجي و البته اعلام لغو معافيت‌هاي تحريمي نفتي براي 8 كشور انجاميد. از سوي ايران گام‌ها با طمانينه بيشتري همراه بوده است: تهران «تا به امروز» در توافق هسته‌اي باقي مانده و تلاش براي تعريف سازوكارهاي مالي و بانكي دو و چندجانبه براي ادامه رابطه تجاري با مشتري‌ها و شركاي خود را ادامه داده است.
در دو سال گذشته كانال‌هاي ديپلماتيكي كه ميان ايران و امريكا در دوره باراك اوباما ايجاد شده بود مسدود شده اما مقام‌هاي سياسي تهران و واشنگتن با استفاده از فضاي مجازي و تريبون‌هاي رسانه‌اي هم پيام‌ها و هم هشدارهاي لازم را به گوش هم رسانده‌اند. هربار كاخ‌سفيد‌نشين‌ها از آمادگي براي مذاكره با ايران سخن گفته‌اند، ساكنان ميدان مشق تهران پاسخ داده‌اند: كدام مذاكره وقتي شما از تعهد پيشين رييس‌جمهور خود كه ضميمه قطعنامه 2231 شده‌بود، فاصله گرفتيد؟ كدام مذاكره وقتي براي چندمين بار به مردم ايران ثابت كرديد قابل اعتماد نيستيد؟ كدام مذاكره وقتي نه تنها به عنوان عضو ثابت شوراي امنيت، قطعنامه مصوب اين نهاد بين‌المللي را زير پا مي‌گذاريد بلكه ديگران را هم به اين نقض فاحش دعوت كرده و در مرحله بعد آنها را تهديد به تحريم در صورت سرپيچي مي‌كنيد؟
بخشي از افكار عمومي ايران پس از تحمل چندسال تحريم شديد اقتصادي اين سوال را از سياستمداران ايراني مي‌پرسيد كه چرا با امريكا مذاكره نمي‌كنيد؟ آيا دليل پرهيز از مذاكره ترس از رويارويي است ؟ دولتمردان ايراني در پاسخ عملي به همين پرسش و سوال‌هايي از اين جنس بود كه باب مذاكره مستقيم و البته غيرعلني با امريكا را در واپسين ماه‌هاي دولت دهم به دستور رهبر ايران گشودند. بابي كه با پيروزي حسن روحاني در انتخابات رياست‌جمهوري 1392، پرونده هسته‌اي را دوباره به دستان محمد جواد ظريف و البته در حالي كه اين‌بار در كسوت وزير خارجه بود، سپرد. برجام كه محمد جواد ظريف مي‌گويد مطلوب او و نظام نبود اما بهترين توافق ممكن بود پاسخ ايران به درخواست بخشي از افكار عمومي براي نشستن پاي ميز مذاكره با امريكا بود و قرار بود اگر واشنگتن بدعهدي‌هاي پيشين را تكرار نكند به بستري براي رايزني‌هاي بيشتر تبديل شود. كناره‌گيري واشنگتن از برجام، فرصت آن بسترسازي را از بين برد و اكنون تهران و واشنگتن در شرايطي قرار دارند كه هركدام نيروهاي نظامي رسمي ديگري در منطقه را تروريست خوانده‌اند و به گفته بسياري از كارشناسان در بالاترين سطح تنش در 4 دهه گذشته قرار گرفته‌اند. در چنين شرايطي باز هم اين ايران بود كه با سخنان محمد جواد ظريف، وزير خارجه در خاك امريكا ورق بازي را برگرداند. (متن كامل سخنان وزير خارجه در انديشكده آسيايي را در شماره روز چهارشنبه «اعتماد» بخوانيد.)
امروز سه روز از ساعتي مي‌گذرد كه وزير خارجه ايران در جمع قابل توجهي از روزنامه‌نگاران و سياستمداران امريكايي فاش كرد كه ايران از شش ماه پيش پيشنهاد تبادل زنداني ميان ايران و امريكا را داده اما پاسخي نشنيده است. ظريف نه فقط در آن سخنراني بلكه در مصاحبه‌هاي بعد ازجمله با رويترز هم تاكيد كرد كه اين تهران نبود كه ميز مذاكره را ترك كرد، ميز مذاكره همچنان سرجايش قرار دارد و امريكايي‌ها بايد با بازگشت به توافق به ميز مذاكره هم بازگردند. اين موضع‌گيري محمدجواد ظريف با بازتاب بي‌سابقه‌اي در رسانه‌هاي بين‌المللي روبه‌رو شد. درست در روزهايي كه محور عمده تحليل‌ها پيرامون رابطه ايران و امريكا، تنش بيشتر و احتمالا جنگ تصادفي ميان دوطرف بود و مساله بسته يا باز نگاه داشته شدن تنگه هرمز از سوي ايران در رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي دست به دست مي‌شد، وزير خارجه ايران برگ جديدي آن‌هم نه در مذاكرات پشت پرده سياسي بلكه در نشست رسانه‌اي كه به شكل زنده پخش مي‌شد رو كرد. پيشنهادي كه به وضوح كاخ سفيد را با آن‌همه ادعا درباره تمايل به مذاكره با ايران و تلاش براي آزاد كردن زنداني‌هاي دو تابعيتي در ايران آچمز كرده و در شرايط سخت تصميم و موضع‌گيري قرار دارد. دونالد ترامپ در دو سال گذشته همواره با تحريف واقعيت ادعا مي‌كرد كه دولت پيشين امريكا به رهبري باراك اوباما براي رهايي چندي از دوتابعيتيهاي ايراني- امريكايي به تهران پول پرداخت كرده و آزادسازي اموال بلوكه شده ايران در امريكا در سايه برجام را به دروغ باج مالي كاخ سفيد در دولت وقت به تهران مي‌خواند. همزمان فشار افكار عمومي بر وزارتخارجه و كاخ سفيد براي تسريع روند آزادي دوتابعيتيهاي ايراني – امريكايي در زندان‌هاي ايران نيز هر روز بيشتر و بيشتر شد و چهره‌اي مانند جيسون رضاييان كه يكي از چندنفري بود كه در مبادله زندانيان ميان ايران و امريكا در دوره اوباما آزاد شد نيز با قدرداني از جان كري و ديپلماسي هوشمندانه وي تاكيد داشت كه دولت ترامپ با آن‌همه هاي‌و‌هو نتوانسته نيمي از مسيري را كه دولت قبل در آزادكردن زنداني‌هاي امريكايي در ايران رفت را طي كند. در چنين شرايطي وزارت خارجه امريكا همواره ادعا مي‌كرد كه تلاش‌ها براي آزادي اين افراد ادامه دارد تا اينكه روز چهارشنبه محمدجواد ظريف با افشاگري خود پرده از عوام‌فريبي كاخ سفيد در اين زمينه برداشت. نخستين نتيجه كوتاه‌مدت و البته غيرسياسي اين اقدام ظريف قطعا فشار افكار عمومي و خانواده‌هاي زندانيان ايراني و امريكايي بر وزارتخارجه امريكا خواهد بود. در بعد رسانه‌اي نيز فعلا ايران دو بر صفر از امريكا پيشي گرفته است. گل اول در اين زمين با افشاي دروغ دولت ترامپ درباره اهميت دادن به مساله زنداني‌هاي دوتابعيتي به دروازه كاخ سفيد وارد شد. هرچند كه اطرافيان ترامپ ايران را به دليل عدم آزادي زنداني‌هاي دوتابعيتي متهم به بي‌توجهي به حقوق بشر و حقوق انساني آنها مي‌كنند اما اكنون ظريف سكوت شش‌ماهه وزارت خارجه ترامپ به پيشنهاد تهران براي مبادله زندانيان را به صورت كاخ‌سفيد‌نشين‌ها كوبيده است. ظريف در ادامه اين بازي در زمين امريكا، علنا به رسانه‌ها، افكار عمومي به خصوص در ايران و امريكا و همتاهاي خود اعلام كرد كه سخنان تندروهاي نشسته در كاخ سفيد براي مذاكره با ايران فراتر از شعار نيست و در ميدان عمل واشنگتن اراده سياسي براي گفت‌وگو و حل مشكل ندارد.
كمپين رسانه‌اي محمدجواد ظريف در نيويورك همچنان ادامه دارد. ظريف كه در صحن مجمع عمومي سازمان ملل، يكجانبه‌گرايي امريكا را به باد انتقاد گرفت و از اعضاي سازمان خواست در برابر اين قداره‌كشي سياسي بايستند، دومينويي از ديدارهاي دوجانبه با مقام‌هاي سياسي، گفت‌وگوهاي رسمي با رسانه‌هاي متفاوت امريكايي و غيرامريكايي و همچنين جلسات بسته با خبرنگاران كشور ميزبان را پيش مي‌برد. لورا روزن خبرنگار المانيتور كه عمدتا گزارش‌هاي وي به نسبت گزارش ديگر رسانه‌هاي امريكايي به واقعيت‌هاي شنيده شده از زبان وزير خارجه ايران نزديك‌تر است در گزارشي كوتاه جزيياتي از طرح وزير خارجه براي تبادل زندانيان ميان ايران و امريكا ارايه كرده و البته در توييتر خود در توضيح اين گزارش مي‌نويسد كه فكر مي‌كند ايران به دنبال كانالي براي گفت‌وگو با دولت ترامپ است. ادعايي كه جدا از مساله تمايل ايران براي حل گره زندانيان دوطرف و آن هم از منظر بشردوستانه نمي‌توان مصداق جدي‌تري براي آن يافت. لورا روزن در المانيتور در اين باره مي‌نويسد: محمد جواد ظريف، وزير خارجه ايران مي‌گويد نامه‌اي از طرف دولت ترامپ در درباره زندانيان دو تابعيتي در ايران دريافت كرده است. به گفته ظريف اين نامه را رابرت برايان، نماينده ويژه رييس‌جمهور امريكا در امور گروگان‌ها نوشته و در آن خواهان آزادي شهروندان امريكايي كه در ايران در زندان هستند، شده است. به نظر مي‌رسد كه مي‌توان اين نامه را نخستين پاسخ امريكا به پيشنهاد ايران در اين رابطه كه شش‌ماه پيش داده شده بود دانست. به گزارش المانيتور، ظريف از بيان جزييات بيشتري از اين نامه سرباز زده اما پاسخ امريكا را يك‌جانبه خوانده و مي‌گويد كه در نامه نوشته بودند: لطفا آنها را آزاد كنيد. رويكرد واشنگتن نسبت به ايران اين است كه دايما از ما مي‌خواهند كارهاي يك‌جانبه بيشتري انجام بدهيم.
به گزارش «اعتماد» به نظر مي‌رسد كه نماينده ويژه دونالد ترامپ در نامه خود به محمدجواد ظريف دقيقا همان ادبيات و سياستي را در پيش گرفته كه وزارتخارجه اين كشور در پاسخ به سوال خبرنگاران چندساعت پس از سخنراني روز چهارشنبه ظريف منتشر كرد. وزارت خارجه امريكا در آن موضع‌گيري نيز از ايران خواست زندانيان ايراني- امريكايي را آزاد كند و هيچ اشاره‌اي به بحث تبادل زندانيان نكرد.
المانيتور در ادامه مي‌نويسد: وزيرخارجه ايران در سخنان خود مثل هميشه انتقادهايي را به امريكا وارد مي‌كند اما برآيند سخنان وي به نظر من اين بود كه ايران به امريكا مي‌گويد ميز مذاكره همچنان همانجايي است كه بايد باشد. همانجايي كه شما آن را ترك كرديد.
شايد اصلي‌ترين تاثير پيشنهاد محمدجواد ظريف را بتوان در يادداشتي ديد كه جيسون رضاييان، يكي از زنداني‌هاي آزاد شده در طرح تبادل زندانيان ميان ايران و امريكا پس از برجام، روز جمعه در واشنگتن پست منتشر كرد. رضاييان در اين يادداشت با اشاره به اينكه در جلسه روز چهارشنبه انديشكده آسيايي حضور داشته ادعا مي‌كند كه شنيدن سخنان ظريف درباره آمادگي براي تبادل زندانيان ميان دو كشور حسي دوگانه در او ايجاد كرده است. رضاييان ادعا مي‌كند سخنان ظريف نشان مي‌دهد كه ايران از دوتابعيني‌ها به عنوان گروگان استفاده مي‌كند ! زماني كه وزير خارجه ايران در ملأعام چنين سخناني را به ميان مي‌آورد از طرح تبادل زندانيان سخن مي‌گويد به نوعي مي‌خواهد اين رفتار ايران را عادي نشان بدهد. از سوي ديگر مي‌توان گفت كه سخنان ظريف نشان داد كه تهران مي‌خواهد گفت‌وگو در اين باره را آغاز كند و براي من كه در ايران در زندان بودم آغاز روندي كه بتواند به رهايي چند ايراني- امريكايي ديگر منتهي شود، ارزشمند است. رضاييان در ادامه اين يادداشت مي‌نويسد كه به گمان وي محمدجواد ظريف و روساي وي در ايران فكر مي‌كنند دونالد ترامپ حاضر به امتحان كردن راه‌هايي است كه به آزادي زنداني‌هاي دوتابعيتي منتهي شود اما چهره‌اي تندرو و ضدايراني مانند جان بولتون، مشاور امنيت ملي وي مخالف اين مساله است. رضاييان در ادامه اين يادداشت هرگونه تعلل وزارتخارجه امريكا در پذيرفتن پيشنهاد ايران را نادرست خوانده اما مي‌گويد حقيقت اين است كه وزارتخارجه مايك پمپئو نمي‌خواهد كاري در اين زمينه از پيش ببرد چرا كه وي يكي از مجموعه افرادي در دولت امريكا است كه مخالف هرگونه گفت‌وگويي با ايران در هر زمينه‌اي است. رضاييان با اشاره به ادبيات بيانيه وزارت خارجه امريكا درباره پيشنهاد ظريف مي‌نويسد: پاسخ آنها يك دستاورد داشت و آن هم تطويل دوره در زندان ماندن دوتابعيتي‌ها در ايران بود. به نظر من پاسخي كه وزارتخارجه امريكا به پيشنهاد ظريف داد نشان داد كه تندروها در دولت ترامپ از اينكه دوتابعيتي‌ها همچنان در زندان‌هاي ايران بمانند سود مي‌برند و آن را باعث موفقيت بيشتر سياست فشار حداكثري عليه ايران مي‌دانند. رضاييان در ادامه با مخاطب قراردادن خوانندگان اين مطلب مي‌نويسد: از خودتان سوال كنيد چرا دولتي كه درقبال زنداني‌هاي خود در ساير كشورها (غير از ايران) همواره موضع‌گيري‌هاي شفاف و مشخص داشته فعلا اين سياست سكوت در برابر پيشنهاد ايران را در پيش گرفته است و اصولا كمتر از دوتابعيتيهاي ايراني امريكايي كه در ايران در زندان هستند سخن مي‌گويد؟ البته كه وزارتخارجه امريكا مي‌گويد تمايلي ندارد ايراني‌هايي را كه احكام سنگين دريافت كرده‌اند در تبادل با ايران آزاد كند اما براي اين مساله نيز راه‌حلي وجود دارد و مي‌تواند ليستي از ايراني‌هايي كه در زندان‌هاي امريكا يا در زندان‌هاي ديگر كشورها به درخواست امريكا هستند و احكام سبك‌تري دارند تهيه كند. منابع من در كاخ سفيد روايت ديگري از نيت دولتمردان امريكايي را روايت مي‌كنند: آنها مي‌گويند تصميم‌گيران اصلي در كاخ سفيد مي‌گويند هرگونه مذاكره با ايران درباره هر موضوعي مي‌تواند تعبير به ضعف شود . به نظر من براي دولت ترامپ فعلا اينكه امريكايي‌ها در زندان‌هاي ايران بمانند چندان اهميتي ندارد چرا كه مي‌توانند از اين مساله به عنوان ابزاري براي فشار اقتصادي بيشتر بر تهران استفاده كنند. رضاييان در پايان اين يادداشت مي‌نويسد: اگر فكر مي‌كنيد من اشتباه مي‌كنم با آزاد كردن آنها از زندان‌هاي ايران (در مسير مبادله) به من ثابت كنيد حق با من نيست.
تحريف سخنان محمدجواد ظريف درباره نازنين زاغري
وزير خارجه انگليس كدام پيشنهاد را رد كرد؟
سخنان محمدجواد ظريف، وزير خارجه در انديشكده آسيايي در روز چهارشنبه گذشته همزمان كه با واكنش‌هاي مثبت بسيار از سوي رسانه‌هاي متفاوت روبه‌رو شد، اما از سوي برخي رسانه‌ها نظير خبرگزاري رويترز هم مورد تحريف قرار گرفت. رويترز با تقطيع سخنان محمدجواد ظريف ادعا كرد كه وزير خارجه ايران پيشنهاد تبادل نازنين زاغري با نگار قدس‌كني (زنداني ايراني در استراليا) را داده است. اين ادعا در حالي به سرعت در رسانه‌هاي غربي و به تبع آن در رسانه‌هاي داخلي انعكاس پيدا كرد كه بررسي‌هاي انجام شده از سوي «اعتماد» نشان داد، وزير خارجه نه‌تنها در انديشكده آسيايي سخني از اين تبادل زنداني ميان ايران و انگليس به ميان نياورده، بلكه در مصاحبه روز پنجشنبه با رويترز به صراحت اعلام مي‌كند كه پيشنهاد روز چهارشنبه وي درباره تبادل زنداني ميان ايران و امريكا بوده است. به گزارش «اعتماد» ظريف در انديشكده آسيايي مي‌گويد: چطور درباره جدايي نازنين زاغري و فرزندش مي‌نويسند اما درباره زنداني زن ايراني كه وادارش مي‌كنند در زندان استراليا زايمان كند، حرفي زده نمي‌شود. خبرگزاري رويترز در انعكاس سخنان ظريف، ادامه اين جملات وي را سانسور كرده و جمله‌بندي را به گونه‌اي تنظيم كرده كه گويا وزير خارجه ايران درباره مبادله زاغري و قدس‌كني سخن گفته است.
پس از اين شيطنت رسانه‌اي و انعكاس نادرست آن در رسانه‌هاي داخلي و خارجي، جرمي هانت وزير امور خارجه انگليس روز پنجشنبه به سخنان «محمدجواد ظريف»، وزير خارجه ايران درباره مبادله زندانيان ميان ايران و امريكا واكنش نشان داد. «جرمي هانت»، وزير خارجه انگليس روز پنجشنبه مخالفت خود را با پيشنهاد محمدجواد ظريف اعلام كرد و مدعي شد كه بين وضعيت نازنين زاغري و نگار قدس‌كني «تفاوت‌هاي زيادي» وجود دارد. هانت در ادامه ادعا كرد: «براي زني كه در استراليا بازداشت شده رويه دادرسي عادلانه و روال قضايي مناسب به كار گرفته شده و او مرتكب يك جرم بسيار جدي شده است.» وي اضافه كرد: «نازنين زاغري بي‌گناه است، او مرتكب فعل خلافي نشده است. مساله غيرقابل قبول درباره ايران اين است كه آنها آدم‌هاي بي‌گناه را به زندان مي‌فرستند و بعد از آنها به عنوان اهرم فشار استفاده مي‌كنند.»
اين سخنان هانت در حالي بيان شد كه اصولا محمدجواد ظريف پيشنهادي در اين باره نداده بود كه حالا با مخالفت همتاي انگليسي روبه‌رو شود. لازم به ذكر است كه «نگار قدس‌كني» شهروند ايراني مقيم استرالياست كه تيرماه سال ۱۳۹۶ به بهانه ادعاي نقض قوانين تحريم‌هاي امريكا عليه ايران بازداشت شده است. او در زمان بازداشت باردار بوده و استراليا تقاضاهاي ايران براي بهبود شرايط نگهداري او را رد كرده است. قدس‌كني به دستور دولت امريكا بازداشت شده است. زاغري از سال ۱۳۹۵ به جرم فعاليت‌هاي تبليغي عليه نظام جمهوري اسلامي و تلاش براي براندازي نرم بازداشت و به ۵ سال زندان محكوم شده؛ او هم‌اكنون در حال گذراندن دوران محكوميت خود است و وزير خارجه انگليس او را تحت «حمايت ديپلماتيك» قرار داده است. اين محكوم امنيتي هنگام بازداشت به عنوان مدير پروژه در شركت رسانه‌هاي گروهي «تامسون رويترز» فعاليت مي‌كرد.
جيسون رضاييان: پاسخي كه وزارتخارجه امريكا به پيشنهاد ظريف داد نشان داد كه تندروها در دولت ترامپ از اينكه دوتابعيتي‌ها همچنان در زندان‌هاي ايران بمانند سود مي‌برند و آن را باعث موفقيت بيشتر سياست فشار حداكثري عليه ايران مي‌دانند. رضاييان در ادامه با مخاطب قراردادن خوانندگان اين مطلب مي‌نويسد: از خودتان سوال كنيد چرا دولتي كه درقبال زنداني‌هاي خود در ساير كشورها (غير از ايران) همواره موضع‌گيري‌هاي شفاف و مشخص داشته فعلا اين سياست سكوت در برابر پيشنهاد ايران را در پيش گرفته است و اصولا كمتر از دوتابعيتيهاي ايراني امريكايي كه در ايران در زندان هستند سخن مي‌گويد؟