چرا رييس‌جمهور روسيه فروش سلاح به عربستان را پيشنهاد داد؟
نقشه پوتين براي متحدان امريكا
سارا معصومي
سرعت تحولات سياسي و امنيتي در منطقه غرب آسيا از زمان هم پيشي گرفته و منطقه به پازل به هم ريخته‌اي تبديل شده كه هيچ تكه‌اي از آن در جاي خود قرار نمي‌گيرد. ائتلاف‌هاي سنتي از هم پاشيده شده و رقباي سنتي در چند قدمي منازعه نظامي قرار گرفته‌اند. اعضاي شورايي مانند همكاري خليج فارس به حصر و تحريم يكديگر روي آورده‌اند و همزمان لجاجتي براي هرگونه مذاكره يا حداقل كاهش تنش در هركدام از بازيگران ديده مي‌شود. تكليف كشوري مانند ايالات متحده امريكا با حضور سنتي در خاورميانه مشخص نيست و سياست‌هاي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا هم بر وضعيت مبهم اين كشور در منطقه افزوده است. امريكا نه در منطقه دست به ابتكاري براي صلح مي‌زند و نه هم‌راستا با درخواست‌هاي متحدي چون عربستان سعودي دست به سلاح مي‌شود اما با سياست‌هاي مخرب و نامشخصي كه دارد بر آشفتگي اين منطقه افزوده و بازيگران منطقه‌اي را در چند قدمي منازعه قرار داده است. سياست فشار حداكثري كه واشنگتن در دو سال و نيم گذشته بر ايران وارد كرده تاثيرات خود را بر تحولات منطقه‌اي تثبيت كرده و در حالي كه واشنگتن را به خواسته‌اش كه تضعيف حداكثري ايران و نشستن اين كشور پاي ميز مذاكره بود نرسانده اما به خوبي به بنزيني بر آتش منازعه‌هاي منطقه‌اي تبديل شده است. اميدواري بازيگري چون عربستان سعودي به امنيت اجاره‌اي از امريكا اين كشور را به گلوله آتش تبديل كرده كه هيچ نقطه‌اي را در منطقه از شعله‌هايش در امان نگذاشته و البته به گل به خودي نيز تبديل شده است. آشفتگي سياست خارجي امريكا در قبال منطقه غرب آسيا، خلأ قدرتي را به وجود آورده كه روسيه در سياستي خزنده و آرام تلاش مي‌كند آن را پر كند. در حالي كه دولت ترامپ حاضر است براي به پاي ميز مذاكره كشاندن ايران و توافقي كه نام امريكا بر آن باشد منطقه غرب آسيا را از حيث امنيتي به نقطه‌اي غيرقابل بازگشت برساند، روسيه رونق خود را در تلاش براي بازگرداندن ثبات و امنيت به اين منطقه مي‌داند. در حالي كه پس از زنجيره حملات به تانكرهاي نفتي در خليج فارس و توقيف نفتكش انگليسي توسط ايران (پس از توقيف آدريان دريا توسط بريتانيا در جبل‌الطارق) ايالات متحده امريكا پيشنهاد تشكيل ائتلافي نظامي براي تامين امنيت در منطقه خليج‌فارس را داده و با گذشت چندماه از طرح آن هنوز با استقبال جامعه جهاني روبه‌رو نشده، روسيه طرح خود براي تامين امنيت كشتيراني در منطقه خليج فارس به خصوص تنگه هرمز را به سازمان ملل ارايه و حمايت‌هايي نيز از آن جلب كرده است. در حالي كه امريكاي ترامپ با هركدام از كشورهاي منطقه از تركيه تا عراق و ايران سطح متفاوتي از اختلاف را تجربه مي‌كند، روس‌ها در نقش دلبري براي همه ظاهر شده‌اند و با حفظ فاصله از اختلاف‌هاي موجود ميان كشورهاي منطقه تلاش مي‌كنند كارت امتيازهاي بيشتري را در سبد خود قرار بدهند. روس‌ها كه در سوريه دست امريكا و اروپا را كوتاه كرده و در قالب ابتكار آستانه با ايران و تركيه، پرونده بحران در اين كشور را از مرحله نظامي عبور داده و به گام‌هاي سياسي نزديك كرده‌اند بر پيوندهاي سياسي و نظامي با چين از يك سو و ايران از سوي ديگر افزوده‌اند تا آرام آرام از قدرت رو به افول امريكا در منطقه غرب آسيا به نفع خود بهره ببرند. در حالي كه امريكاي ترامپ با‌هاي و هوي از اعزام نيروي انساني بيشتر و ادوات نظامي متنوع به منطقه غرب آسيا سخن مي‌گويد روس‌ها با كمترين سر و صدا مانورهاي نظامي مشترك با شركاي شرقي چون چين و ايران برگزار مي‌كنند و البته گاهي هم با صداي بلند توان نظامي امريكا در برخي كشورهاي منطقه را به باد تمسخر مي‌گيرند. يكي از آخرين نمونه‌هاي اين سياست را هفته گذشته در آنكارا و در نشست سه‌جانبه سران ايران، روسيه و تركيه به ميزباني رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه شاهد بوديم. جايي كه ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه در پاسخ به سوالي درباره حمله انصارالله يمن به تاسيسات نفتي آرامكو در عربستان سعودي به طعنه توان دفاعي تجهيزات امريكايي در اختيار سعودي را زير سوال برده و گفت: «ما آماده‌ايم به عربستان سعودي براي دفاع از مردمش كمك كنيم. عربستاني‌ها بايد يك تصميم هوشمندانه بگيرند همان‌طور كه ايران يك تصميم هوشمندانه گرفت و سيستم‌هاي S300 ما را خريد و همان‌طور كه رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه چنين تصميمي گرفت و جديد‌ترين سامانه دفاع هوايي پيشرفته يعني سامانه
اس-400 تريومف را خريد؛ سعودي‌ها هم بايد سيستم‌هاي دفاع هوايي بسيار پيشرفته را از روسيه بخرند؛ اين سيستم‌ها هستند كه مي‌توانند از تاسيسات و زيرساخت‌هاي عربستان سعودي در برابر هرگونه تهديدات محافطت كنند.» هرچند كه اين جملات پوتين با لبخند حاضران به خصوص هيات ايراني روبه رو شد و در نگاه اول به بازاريابي رييس‌جمهور روسيه براي تجهيزات روسي تعبير شد اما در چند روز اخير تحليلگران بسياري درباره اين اظهارنظر پوتين نوشتند. نكته قابل توجه اين است كه رياض پيش از اين مذاكراتي را با روسيه بر سر خريد سامانه اس-400 داشته اما عملي كردن چنين خريدي براي اين كشور ريسك تحريم شدن از سوي امريكا را خواهد داشت و تبديل شدن سعودي به مستاجر امنيتي امريكا اين كشور را از استقلالي كه مثلا تركيه در پرونده خريد تجهيزات از روسيه مستقل از نظر امريكا دارد، دور كرده است.
ماكسيم ساچكوف از تحليلگران مسائل روسيه در گزارشي تحليلي كه اخيرا براي المانيتور نوشته به بررسي ابعاد پيشنهاد پوتين پرداخته و مي‌نويسد: چرا بايد پيشنهاد پوتين را جدي گرفته و تحليل كرد؟ پيشنهاد رييس‌جمهور روسيه بيشتر براي تخريب رابطه نظامي سعودي و امريكا بود و نشان دادن بي‌ثمر بودن قراردادهاي چند ميليارد دلاري عربستان با امريكا براي خريد سلاح. يك كارشناس مسائل نظامي روسيه در اين باره به من گفت: من فكر مي‌كنم كه اين سخنان پوتين بيشتر يك ژست سياسي بود اما به هرحال منابعي در گعده نظامي‌هاي روس واقعا درباره فروش سلاح به رياض بحث و تبادل نظر مي‌كنند. بايد توجه داشت كه حمله اخير به آرامكو صرفا يك حمله آشفته تروريستي با ابزار پهپاد نبوده بلكه حمله با موشك‌هاي دوربرد بوده است. همين مساله باعث شده همه درباره تقويت سامانه دفاع موشكي عربستان صحبت كنند.
نويسنده اين مطلب براي المانيتور در ادامه نوشت: فروش سامانه دفاعي سود اقتصادي براي روسيه خواهد داشت. بودجه روسيه براي امسال با احتساب قيمت 60 دلار براي هر بشكه نفت است. بنابراين افزايش بهاي نفت به دنبال حمله اخير به آرامكو به سود روس‌ها بوده است. با اين‌همه روسيه به‌شدت نگران تعميق بحران در منطقه خليج فارس و نامتوازن شدن قيمت انرژي است. وزارت خارجه روسيه درباره اين حادثه بيانيه‌اي منتشر كرد كه سه بخش را به خود اختصاص داده بود. يك بخش درباره ريسك بي‌ثباتي در بازار نفت كه مي‌تواند تاثيرات منفي بر اقتصاد جهاني داشته باشد. دوم اعلام موضع روسيه درباره اقدام نظامي احتمالي امريكا عليه ايران به تلافي حمله به آرامكو و سوم لزوم فرصت‌سازي از اين حادثه براي گفت‌وگو درباره يمن. در ادامه اين گزارش المانيتور آمده است: تمام حركت‌هايي كه روسيه در چند روز پس از حمله به آرامكو كرده اين گمانه را تقويت مي‌كند كه روسيه به دنبال دور كردن سعودي از شريك اصلي‌اش يعني امريكا است.
بلومبرگ در تحليلي جداگانه درباره نقشه پوتين براي خاورميانه مي‌نويسد: رييس‌جمهور روسيه مي‌خواهد نقش حلال مشكلات در اين منطقه را بازي كند. هرچند كه هيات ايراني به سخنان اخير پوتين درباره فروش سامانه دفاع موشكي به عربستان خنديد اما رييس‌جمهور روسيه سياستي را در پيش گرفته تا به كل كشورهاي خاورميانه بگويد همكاري با مسكو بهتر از دوستي با امريكا است. پوتين با زبان ديپلماتيك به عربستان و كشورهاي ديگري در منطقه كه رويكردي مشابه عربستان به امريكا دارند گفت كه رييس امروزتان هم تنبل است و هم همكاري با آن پرريسك.
اين رسانه امريكايي در ادامه مي‌نويسد: نه سامانه اس-300 و نه سامانه اس-400 هيچ‌كدام استفاده واقعي نظامي ندارند هرچند كه اسلحه‌هاي قوي هستند. خريد اين سلاح‌ها از سوي كشورهايي چون ايران و تركيه صرفا براي استفاده از آنها براي مقابله با حمله احتمالي نيست بلكه به نوعي خريد حمايت روسيه در مواقع بحران است. تلاش روسيه براي جايگزيني امريكا در بحران‌هاي خاورميانه تا حد بسيار زيادي در موفقيت‌هاي كرملين در پرونده سوريه ريشه دارد. موفقيت‌هايي كه براي مسكو كم‌هزينه بودند. روسيه با مداخله نظامي به نفع بشار اسد در سوريه به بسياري از كشورهاي خاورميانه اين پيام را داده كه اگر مداخله روسيه در امور داخلي ديگر كشورها به نفع ثبات در منطقه باشد روسيه وارد ميدان مي‌شود. امريكا اما چنين تصويري از خود در منطقه غرب آسيا ارايه نكرده است.
بلومبرگ در ادامه مي‌نويسد: بعيد است كه عربستان سعودي در ملأعام در كنار روسيه بايستد و اتحاد طولاني‌مدت خود با امريكا را زير سوال ببرد. رياض به مسكو اعتماد ندارد و از سوي ديگر امريكا از قوه نظامي خود راحت‌تر استفاده مي‌كند تا روسيه. در كوتاه و ميان مدت اينكه روسيه يا امريكا كدام يك به حلال مشكلات در خاورميانه تبديل شوند بستگي به اراده امريكا براي استفاده از قدرتش در منطقه دارد. سياست فشار حداكثري امريكا عليه ايران چندان موثر نبود. در يمن سياست عربستان كه از حمايت امريكا هم برخوردار بود ره به جايي نبرد. بشار اسد همچنان بخش‌هاي قابل توجهي از سوريه را به خود اختصاص داده است و تركيه هم از مخالفت با تصميم امريكا و خريد سامانه اس-400 از روسيه ضرر چنداني نكرده است. پوتين تمام اينها را به نظاره نشسته و مترصد فرصت است.
به گزارش «اعتماد»، هرچند جايگزيني امريكا در منطقه غرب آسيا براي روسيه به اين سهولت نيست و مسكو مانند امريكا اهل ريسك‌هاي پرحاشيه نيست اما سياست آشفته و بدون آينده نگري ترامپ در قبال اين منطقه به اضافه بي‌ميلي افكار عمومي امريكا به تداوم هزينه كردن امريكا در اين منطقه، زمين بازي خالي را مقابل روسيه قرار داده كه ولاديمير پوتين در حال استفاده از آن است.
رزمايش دريايي مشترك ايران، روسيه و چين
سرتيپ قدير نظامي، رييس امور بين‌الملل و ديپلماسي دفاعي ستادكل نيروهاي مسلح ايران از برگزاري مانور نظامي مشترك بين ايران، چين و روسيه در درياي عمان و شمال اقيانوس هند خبر داد.
سرتيپ نظامي در گفت‌وگو با خبرگزاري فارس محل برگزاري اين رزمايش را «آب‌هاي بين‌المللي و آزاد» اعلام كرد اما تاريخ دقيقي براي برگزاري آن نداده است.وي اين مانور را اولين رزمايش ايران پس از انقلاب با «دو قدرت بزرگ» دانست گفت: «برآوردها و تحليل‌هاي سياسي و نظامي بسيار روي اين اتفاقات حساب باز خواهند كرد و در تحولات راهبردي مد نظر قرار خواهند داد.» وي هدف از برگزاري مانور مشترك را «تبادل تجربيات تاكتيكي و نظامي» ذكر كرد و گفت: «گاهي اين رزمايش‌ها بار سياسي و اهداف سياسي دارد و نشان‌دهنده نوعي همگرايي بين شركت‌كنندگان است.» سرتيپ نظامي همچنين در راستاي «تحرك ديپلماسي دفاعي» ايران از سفر «مقاماتي در سطح روساي ستاد نيروهاي مسلح، وزراي دفاع و فرماندهان نيروهاي مسلح از چند كشور منطقه» به تهران در آينده نزديك خبر داده است. سرتيپ قدير نظامي سفر اخير محمدحسين باقري، رييس ستاد كل نيروهاي مسلح ايران به چين را اولين سفر يك مقام بلندپايه نظامي ايران پس از انقلاب به چين خوانده و شرايط زماني سفر به چين مانند «بحران‌هاي مختلفي از بي‌ثباتي و جنگ و تروريسم تا امنيت كشتيراني در خليج فارس و جنگ در سوريه و يمن» را نيز يكي از ويژگي‌هاي اين سفر عنوان كرد.