تنها گزينه افغانستان
محسن روحي‌صفت
افغانستان آبستن حوادث زيادي در 4 دهه گذشته بود، اين تاريخچه پرچالش سرزميني سرشار از بي‌ثباتي سياسي و امنيتي را بر جا گذاشته است. در نتيجه شرايط موجود امنيتي و سياسي در افغانستان، مشخص است كه انتخابات رياست‌جمهوري امروز اين كشور در شرايطي انجام مي‌شود كه نه امنيت كافي در اين كشور وجود دارد و نه ثبات سياسي لازم در دسترس است. اما اگر واقعيت را بخواهيم ارزيابي كنيم، حتي در اين شرايط بد امنيتي و سياسي، عدم برگزاري انتخابات باعث گسترش بي‌ثباتي و ...
ناامني در اين كشور مي‌شد. همين امروز هم تاخير زيادي در برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري به وجود آمده است و اگر بيش از اين در انتخاب يك دولت مركزي جديد تعلل مي‌شد، بيش از پيش مشروعيت دولت حاكم در ارگ رياست‌جمهوري كابل زير سوال مي‌رفت. اگر يك قدرت مركزي مشروع و منتخب در كابل حاكم نباشد، مسائل مورد اختلاف ميان جناح‌ها و گروه‌هاي سياسي و شبه‌نظامي در افغانستان بيش از هر زمان ديگري از كنترل خارج شده و در فقدان يك قدرت مركزي مشروع، پراكندگي قوا باعث گسترش درگيري‌ها، ناامني‌ها و توقف روند حاكميت ملي در افغانستان مي‌شود.
انجام انتخابات، هرچند كه پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد با دردسر فراوان، مشكلات امنيتي، احتمال خونريزي، تقلب و فساد مواجه است، در همين شرايط هم بيش از هر چيز ديگري به مصلحت مردم كشور افغانستان است. حتي در شرايطي كه صدها صندوق در مناطق آشوب‌زده مستقر مي‌شود و بخش عمده‌اي از خاك افغانستان تحت تسلط گروه شبه‌نظامي طالبان قرار دارد كه اجازه برگزاري انتخابات نمي‌دهد، باز هم در مناطقي كه انتخابات برگزار مي‌شود، مردم افغانستان اين فرصت را پيدا مي‌كنند كه نظر خود را در برگه‌هاي راي براي تعيين حاكميت بعدي اين كشور مطرح كنند. جلوگيري از برگزاري انتخابات در نقاط تحت تسلط طالبان و همچنين اختلاف‌نظرهاي گروه‌هاي سياسي در مورد نحوه مديريت راي‌گيري و انتخابات، چالش بزرگي براي انتخابات است، اما دولتي كه از صندوق‌هاي راي‌گيري انتخابات ششم ميزان (مهر) بيرون بيايد، ممكن است بتواند با مشروعيتي تازه از رايي كه مردم افغانستان به آن داده‌اند، پنجره‌اي تازه براي گفت‌وگو با گروه‌هاي سياسي موافق تشكيل دولت و همچنين طالبان باز كند.
اميد همه شركت‌كنندگان در راي‌گيري امروز اين است كه بتوانند از اين فرصت براي تعيين نماينده‌اي مشروع، براي حل و فصل بحران‌ها استفاده كنند، اما نگراني بزرگي در مورد انتخابات امروز افغانستان وجود دارد، كه نه از طرف طالبان و نه از طرف گروه‌هاي سياسي مخالف برگزاري انتخابات، بلكه از طرف شركت‌كنندگان و برگزار‌كنندگان انتخابات است. نگراني عمده اين است كه انتخابات امروز بحران تازه‌اي را در فضاي سياسي افغانستان ايجاد كند، تقلب و سوءمديريت در انتخابات و ادعاهاي احتمالي نامزدها در مورد نحوه راي‌گيري مي‌تواند به جاي كمك به ايجاد ثبات، به بحران‌ها دامن بزند. در انتخابات پيشين شكايت به حق از فساد سيستماتيك در برگزاري انتخابات، باعث تشنج در فضاي سياسي افغانستان شد. نهايتا ابتكار تشكيل دولت وحدت ملي، با مشاركت هر دو نامزد پيشتاز انتخابات پيشين، دست كم جلوي گسترش دامنه بحران سياسي ناشي از انتخابات گرفته‌شد، هرچند اين ابتكار به نظر منتقدان، باعث ناكارآمد كردن دولت اين كشور شد. مذاكرات دولت ايالات متحده امريكا با طالبان در آستانه رويداد بزرگ انتخابات رياست‌جمهوري در افغانستان و تبعات اين مذاكرات و توقف آن، باعث شده است تا تمركز و توجه بخش عمده‌اي از نيروهاي قدرتمند سياسي افغانستان از انتخابات پرت شود. امريكا با رويكرد غلط خود در مذاكره مستقيم با شبه‌نظاميان طالبان بدون در نظر گرفتن گروه‌هاي سياسي و به ويژه دولت حاكم در افغانستان، باعث كاهش مشروعيت دولت كابل و تقويت جايگاه طالبان شد. در طول تابستان سال جاري، ادعاهاي مكرر و تبليغات امريكايي‌ها مبني بر توافق با طالبان براي پايان جنگ 18 ساله در افغانستان، باعث شد تا انتخاباتي كه مي‌توانست به عنوان يك راهكار برون‌رفت از بحران استفاده شود، به‌شدت تحت‌الشعاع قرار گيرد.
در شرايطي كه واشنگتن ارگ رياست‌جمهوري كابل را در مذاكره با طالبان دور زد و مشروعيت و توانايي اين دولت را تضعيف كرد، اگر دولت مركزي افغانستان بيش از اين تضعيف شود و مشروعيت خود را از دست بدهد، نه تنها وضعيت افغانستان بهتر نمي‌شود، بلكه با سرعت بسيار بيشتري به سمت بحران‌هاي شديدتر سقوط مي‌كند. حامد كرزاي، رييس‌جمهور پيشين افغانستان به تازگي در گفت‌وگويي، برگزاري انتخابات در اين شرايط را به يك قمار تشبيه كرده است و شرايط را براي برگزاري آن مناسب نمي‌داند. به گمان من مبناي حرف آقاي كرزاي، درست و قابل قبول است، شرايط به هيچ‌وجه براي برگزاري يك انتخابات آزاد و منصفانه با مشاركت تمامي مردم و گروه‌هاي سياسي افغانستان، آماده نيست. اما سوال اصلي اين است كه آيا چاره ديگري براي افغانستان در شرايط امروز وجود دارد؟ اگر انتخابات برگزار نشود، ته‌مانده مشروعيت سياسي و قانوني دولت حاكم در ارگ كابل از بين خواهد رفت و در چنين شرايطي طالبان به عنوان قدرت برتر مي‌توانند در بازي‌هاي سياسي، امتيازهاي بيشتري به دست بياورند.
در مجموع، برآيند شرايط افغانستان با وجود گذشت 18 سال از آغاز جنگ و بركناري كامل طالبان از قدرت، متاسفانه در حال حاضر به سمت بهبود نيست. نه در ميان گروه‌هاي سياسي افغانستان و نه در ميان اپوزيسيون اتفاق نظري وجود ندارد. حتي در ميان طالبان هم كه به عنوان مهم‌ترين گروه مسلح مخالف دولت در خاك افغانستان فعاليت مي‌كند، تشتت زيادي وجود دارد. بخشي از طالبان از رويكرد شوراي كويته و مذاكرات دوحه با ايالات متحده حمايت مي‌كنند، گروهي با گلبدين حكمتيار و مسير او براي رسيدن به قدرت از طريق انتخابات همراهي مي‌كنند، گروهي با شبكه حقاني و بخش تندروي طالبان همراه هستند و از هرگونه مذاكرات و مشاركتي خودداري مي‌كنند. در درون دولت افغانستان هم از زمان انتخابات پيشين، دو جناح متضاد و منتقد با وصله پينه، به هم چسبيده‌اند و از روي اجبار حاصل از تقلب گسترده در انتخابات پيشين با يكديگر همراهي مي‌كنند. گروه‌هاي خارج از حكومت هم يك‌صدا مخالف حاكميت هر دو جناح حاكم هستند. همزمان اختلافات مذهبي و قومي هم رو به افزايش است و شكاف ميان اقوام افغانستان بيش از هر زمان ديگري برجسته‌شده است. در مجموع نمي‌توان بوي بهبود از اوضاع افغانستان احساس كرد، اما در برابر همه اين مسيرهايي كه به سمت افزايش بحران حركت مي‌كنند، انتخابات امروز دست‌كم يك گام به سمت ثبات و يك گام به سمت بهتر كردن اوضاع افغانستان است، فرصتي كه بايد از آن استفاده كرد.