روابط تهران- رياض؟
احمد دستمالچيان
شكي نيست كه بحران يمن تبديل به يكي از موضوعات حاد در روابط ميان ايران و عربستان شده است. سعودي‌ها و برخي كشورهاي ديگر فكر مي‌كنند ايران در يمن دخالت مي‌كند. اما اين توهم تبديل به پاشنه آشيل روابط ميان رياض و تهران شده است. طبيعي است كه وقتي اين موضوع از دستور كار خارج شود و روابط يمن و عربستان به سمت بهبود پيش برود در چنين شرايطي روابط ميان ايران و عربستان نيز بهبود خواهد يافت؛ ضمن اينكه برخي كشورهاي منطقه از جمله امارات و عربستان كه روزي در توهم آن بودند كه...
مي‌توانند با برخي سياست‌هايي كه اتخاذ كردند جمهوري اسلامي و نقش آن را در منطقه ناديده بگيرند. حالا با مشخص شدن واقعيت‌هاي حاكم بر منطقه، توهم گذشته اين كشورها رنگ باخته و به سمت واقعيت‌گرايي بيشتري روي مي‌آورند، در نتيجه با توجه به شرايط موجود، امارات پيش‌تر ابتكاراتي را براي بهبود روابط خود با ايران را آغاز كرده است و احتمالا سعودي‌ها نيز براي اينكه بتوانند اوضاع داخلي خود را سامان دهند به سمت بهبود روابط با تهران پيش بروند. اكنون در داخل عربستان بحث جايگزين شدن محمدبن سلمان با جديت دنبال مي‌شود. از همين رو اگر محمدبن سلمان بخواهد اوضاع داخلي را به سامان برساند، بايد به سياست خارجي معتدل، آرام و واقع‌گرايانه روي بياورد. اگر همه اين عوامل را كنار هم بگذاريم، احتمالا مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه سعودي‌ها به واقع‌گرايي نزديك‌تر شوند.
امروز نيز از بعد نظامي نزاع بين عربستان و يمن به انتهاي خود رسيده است زيرا يمني‌ها با ابتكارات نظامي كه از خود خصوصا در حملات پهپادي و موشكي به مراكز حساس و استراتژيك سعودي به نمايش گذاشتند شرايط را تغيير دادند. يمني‌ها ثابت كردند كه حرف‌هاي خود را به عمل تبديل مي‌كنند. ضربه مهلكي كه يمني‌ها در حمله به تاسيسات آرامكو نشان دادند اينكه سعودي‌ها برنده نظامي اين نزاع نخواهند بود. از همين رو پس از آنكه يمني‌ها از موضع قدرت اعلام آتش‌بس كردند كه بسيار هوشمندانه بود سعودي‌ها به موضوع روي خوش نشان دادند و ديدگاه مثبتي اتخاذ كردند و اكنون نيز به نظر مي‌رسد مذاكرات پشت پرده و نشست‌هايي نيز بين مقام‌هاي نظامي دو طرف برگزار شده است تا به يك جمع‌بندي برسند كه اين آتش‌بس چگونه پايدار بماند تا وارد مراحل بعدي شوند. از همين رو در بعد نظامي اكثر كارشناسان بر اين عقيده هستند كه بحران يمن پايان يافته و بايد مذاكرات سياسي بين سعودي‌ها و يمني‌ها انجام شود كه شايد شاهد اين اتفاق در آينده‌اي نزديك باشيم. در حال حاضر خبرهاي غيررسمي اين است كه در حوزه‌هاي نظامي مذاكرات برگزار شده ولي به دليل اينكه مذاكرات پشت پرده جريان دارد در اخبار و گزارش‌هاي رسمي جزييات آن به بيرون درز نخواهد كرد ولي گفته مي‌شود در سطوح مختلف نظامي چندين مذاكره وجود داشته است.
در حال حاضر بسياري از كشورهاي منطقه‌اي و غير منطقه‌اي نيز مي‌دانند كه بحران يمن به پايان ابعاد نظامي خود نزديك شده زيرا ديگر امريكا و اروپا از ادامه اين درگيري حمايت نمي‌كنند و كنگره امريكا مخالف حمايت نظامي از ائتلاف سعودي در جنگ يمن است، در نتيجه شرايط جنگ به نحوي است كه سعودي‌ها هيچ‌گونه حمايت بين‌المللي را براي ادامه اين جنگ پشت سر خود نمي‌بينند. همچنين كشتاري كه عربستان در يمن انجام مي‌دهد مورد تاييد افكار عمومي نيست. از سوي ديگر طي حدود 5 سال گذشته عربستان حتي نتوانسته يك دستاورد كوچك نظامي داشته باشد. حتي اين حملات تبديل به دستاوردي براي مذاكرات صلح يمن نيز نشده است. در همه ابعاد وقتي موضوع را بررسي مي‌كنيم شاهد آن هستيم كه عربستان هيچ‌گونه دستاوردي نداشته است. از همين رو ادامه نزاع بين عربستان و يمن به خصوص در بعد نظامي يك درگيري بيهوده‌اي است كه دود آن در نهايت به چشم عربستان خواهد رفت. يمني‌ها نيز در ميدان عمل اثبات كردند كه مي‌توانند اقدامات تعيين‌كننده‌اي را انجام دهند. پس با توجه به واقعيت‌هاي موجود در صحنه اگر اندكي عقلانيت در عربستان حاكم شود اجازه نمي‌دهد بيش از اين به كشورشان آسيب وارد شود.
اكنون نيز اگر مداخلات خارجي به خصوص امريكا و اسراييل در موضوع بهبود روابط ايران و عربستان وجود نداشته باشد به تدريج شاهد تعديل فضا ميان دو كشور خواهيم بود. علاوه بر اينكه عربستاني‌ها به واقعيت‌هاي موجود منطقه نزديك‌تر مي‌شوند، اخيرا لحن مقامات عربستان سعودي نسبت به ايران تغيير پيدا كرده و حتي عادل الجبير كه شديدترين موضوعات را عليه ايران مطرح مي‌كرد، اخيرا صحبت از آمادگي براي گفت‌وگو با ايران به ميان آورده است. برخي خبرها نيز حكايت از آن دارد كه كشورهاي بحرين و عربستان نسبت به ابتكاري كه جناب آقاي روحاني رييس‌جمهور نسبت به همكاري‌هاي صلح‌آميز منطقه‌اي داشتند با استقبال مواجه شده است و به نظر مي‌رسد بايد به تدريج شاهد بهبود روابط ايران با سايركشورهاي حاشيه خليج فارس باشيم، به شرط اينكه امريكا قصد مداخله نداشته باشد و نخواهد با فتنه‌انگيزي سلاح بيشتري به سعودي‌ها بفروشد. از طرف ديگر سعودي‌ها و اماراتي‌ها متوجه شدند كه نبايد تخم‌مرغ‌هاي خود را در يك سبد قرار دهند. حوادثي كه در جريان هدف قرار گرفتن كشتي‌هاي نفتي رخ داد و تاسيسات نفتي آرامكو مورد هدف قرار گرفت و بخش عمده‌اي از توليد نفت سعودي‌ها نيز متوقف شد و حمايت جدي از سوي امريكا صورت نگرفت آنها به اين نتيجه رسيده‌اند كه بيش از حد نبايد به امريكا تكيه كنند. از همين رو شاهد سفر آقاي پوتين به عربستان و امارات بوديم. همچنين شاهد سرمايه‌گذاري‌هاي چيني‌ها در عربستان هستيم و از سوي ديگر تغيير لحن بين مقام‌هاي سعودي و اماراتي را نيز مي‌بينيم. اين چشم‌اندازها حاكي از آن است كه اگر دخالت خارجي در كار نباشد احتمال اينكه روابط ايران و عربستان به تدريج بهبود پيدا كند، هست. به خصوص در آخرين توطئه‌اي كه امريكا و همپيمانانش براي به آشوب كشيدن ايران انجام دادند و به شكست انجاميد يك تيري در تاريكي از سوي آنها بود كه در نهايت ديديم ايران با‌ثبات‌تر از آن بود كه نسبت به آن تصور مي‌كردند.