نام 8 ايراني در فهرست 1000 هنرمند برتر قرن 21 قرار گرفت

پرويز  براتي

آغاز قرن بيست و يكم با افزايشي معنا‌دار در تقاضا براي هنر معاصر (Contemporary art) همراه بود. قيمت آثار معاصر خيلي سريع از همان اوايل اين قرن رو به افزايش گذاشت و گردش مالي 100 ميليون دلاري اين دسته آثار در اوايل سال 2000، به گردشي دو ميليارد دلاري در سال 2020 رسيد. ظرف بيست سال، هنرمندان معاصر در راس هرم ماركت هنر قرار گرفتند و قدر و قيمتي افزون را تجربه كردند. هر چند رشد ماركت هنر معاصر مرهون درخشش چهره‌هاي محبوب هنر امريكا بود اما در اين بين توزيع وسيع ماركت هنر چين هژموني امريكا را در هنر معاصر درنورديد.

هر سال ماه اكتبر، «آرت‌پرايس» - مهم‌ترين مرجع ماركت هنر جهان- در كنار «فياك» – موسسه نمايشگاه‌هاي بين‌المللي پاريس- گزارشي را منتشر مي‌كنند كه متر و معياري مهم براي تحليل و بررسي وضعيت هنر معاصر جهان، از دو جنبه اقتصادي و هنري است. اين دو مرجع هر سال فهرستي از 500 هنرمند برتر جهان منتشر مي‌كنند كه همواره نام‌هايي ايراني نيز در اين فهرست مشاهده شده است. سال گذشته در فهرست ۵۰۰ هنرمند برتر جهان، نام شش هنرمند ايراني شامل فرهاد مشيري در رتبه 167، كوروش شيشه‌گران در رتبه 258، رضا درخشاني در رتبه 329 و واي.زي. كامي (كامران يوسف‌زاده) در رتبه 355، علي بني‌صدر در رتبه 356 و شيرين نشاط در رتبه 499 به چشم مي‌خورد.
امسال «آرت‌پرايس» و «فياك»، فهرستي از 1000 هنرمند برتر قرن 21 را منتشر كردند كه هشت هنرمند ايراني هم در اين فهرست مشاهده مي‌شود.
در رتبه‌بندي فهرست 1000 هنرمند برتر قرن 21، فرهاد مشيري در رتبه 124، شيرين نشاط در رتبه 201، علي بني‌صدر در رتبه 355، رضا درخشاني در رتبه 399، كوروش شيشه‌گران در رتبه 487، افشين پيرهاشمي در رتبه 605، صداقت جباري در رتبه 901 و ركني حائري‌زاده در رتبه 943 قرار دارند.
«آرت‌پرايس» به عنوان منتشركننده اين فهرست، نقشي راهبردي در ارايه بانك اطلاعات هنرمندان دنيا دارد. چيزي كه اهميت اين فهرست را نشان مي‌دهد اين است كه اين 1000 هنرمند از بين بيش از ٥٠٠ هزار هنرمند فعال در سراسر جهان انتخاب شده‌اند. اين موسسه اطلاعات موردنياز براي اين رتبه‌بندي را از طريق موسسات اصلي حراج، گالري‌هاي دنيا و مجموعه‌داران تهيه مي‌كند.
«آرت‌پرايس» با دسترسي به اطلاعات و تصاوير بيش از صد ‌ميليون اثر هنري از سال ١٧٠٠ ميلادي به اين سو به تحليل‌هاي دقيق خود در عرصه هنر شهرت دارد. در صدر اين رتبه‌بندي نام‌هاي ژان ميشل باسكيه، جف كونز، ديمن هرست، كريستوفر وول، زِنگ فِنژي، ريچارد پرينس، پيتر دويگ، ژانگ شيائوگانگ، يوشيتومو نارا و كيت هرينگ قرار دارد.
براساس اين گزارش، فرهاد مشيري در بين هنرمندان معاصر ايراني هنرمندي است كه آثارش بيشترين فروش را در حراج‌ها داشته است. بيشترين قيمت چكش‌خورده براي فروش اثري از اين هنرمند نئوپاپ ايراني، يك ميليون دلار بوده است و مجموع 128 اثر فروش‌رفته از او حد فاصل دو دهه گذشته ارزشي برابر با 24 ميليون دلار داشته است. نام او در سال 2019 هم در رتبه 167 فهرست 500 هنرمند برتر جهان قرار داشت كه اين رتبه در فهرست هزار هنرمند برتر به 128 ارتقا پيدا كرده است.
 در رتبه بعدي شيرين نشاط قرار دارد كه مجموعا 548 اثر از او به مبلغ 8/13 ميليون دلار فروخته شده و گرانبهاترين اثرش 269 هزار دلار به فروش رفته است.
سومين هنرمند ايراني اين فهرست، علي بني‌صدر است كه مجموعا 27 اثر از او به مبلغ 5/6 ميليون دلار به فروش رفته. بالاترين رقمِ فروش رفته براي يك اثر او، 557 هزار دلار بوده است.
چهارمين هنرمند رضا درخشاني است كه 84 اثر او به قيمت 6/5 ميليون دلار فروخته شده و گران‌ترين اثرش 274 هزار دلار بوده است.
در جايگاه بعدي، كوروش شيشه‌گران قرار دارد كه 50 اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قيمت آثارش 3/4 ميليون دلار بوده است. بالاترين رقم فروش‌رفته براي يك اثر او، 333 هزار دلار بوده است.
 در جايگاه بعدي، افشين پيرهاشمي قرار دارد كه 42 اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قيمت آثارش 1/3 ميليون دلار بوده است. بالاترين قيمت چكش‌خورده براي تابلوهاي او 554 هزار دلار بوده است. رتبه هفتم هم در اختيار صداقت جباري است كه 20 اثر او به قيمت 8/1 ميليون دلار در حراج‌ها خريداري شده و 433 هزار دلار، گرانبهاترين اثر فروخته‌شده اوست. در رتبه هشتم هنرمندان ايراني نام ركني حائري‌زاده به چشم مي‌خورد كه كه 43 اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قيمت آثارش 7/1 ميليون دلار بوده است. بالاترين قيمت چكش‌خورده براي تابلوهاي او 221 هزار دلار بوده است.
همه سود حاصل از فروش اين آثار البته به جيب هنرمند نمي‌رود. درصد بسيار اين مبالغ، بنا به عُرف دنياي هنر به مجموعه‌داران و فروشندگان مي‌رسد كه اثري از اين هنرمندان را در حراج‌هاي مختلف عرضه كرده‌اند. به زبان ساده، اين رقم‌ها به جيب صاحب اثر مي‌رود. در موارد اندك شخص هنرمند، صاحب اثر است و در اغلب موارد صاحبِ اثر مجموعه‌داران و گالري‌داران هستند.
شاخص قيمت آثار اين هنرمندان از حراج‌هاي لندن، دوبي، پاريس و تهران به دست آمده است. حراج‌هاي خارج از اين منطقه معمولا در لندن برگزار مي‌شود كه گاهي اوقات ركورد فروش‌هاي جديدي در آن به جا گذاشته مي‌شود. حراج‌هاي دوبي و لندن معمولا محل خوبي براي عرضه آثار گرانبها و فروش آثار با قيمت‌هاي نجومي است. زماني نيويورك نيز فرصت خوبي به شمار مي‌آمد اما از سال٢٠١٠ نقش چندان پررنگي از اين حيث ايفا نمي‌كند. برخي هنرمندان ايراني كه در حراج‌هاي دوبي حضور مستمري داشته‌اند، شاخص قيمت فروش بيشتري را از آن خود كرده‌اند. نكته قابل‌توجه اينكه حراج‌هايي كه تا پيش از اين در دوبي برگزار مي‌شدند، تلاش خود را مي‌كنند تا بتوانند فرصت و محلي براي رشد هنرمندان خاورميانه و حاشيه خليج‌فارس باشند. حراج تهران نيز هم اينك يكي از حراج‌هاي قدرتمند منطقه خاورميانه به حساب مي‌آيد كه هرچند بين‌المللي نيست و تنها روي هنرمندان ايراني تمركز دارد؛ بااين‌حال فروش‌هايش مورد استناد موسسات و مراجعي چون آرت پرايس و فياك قرار مي‌گيرد.
در گزارش آرت پرايس در تحليل شرايط بازار هنري ايرانيان چنين آمده است: «مسائل اجتماعي و چالش‌هاي جامعه مدرن ايران، از جمله موضوع‌هاي آثار هنري هنرمندان ايراني بوده است. آثار اين هنرمندان كه غالبا در امريكا و امارات به نمايش گذاشته مي‌شوند، نشان‌دهنده زندگي روزانه و فضاي سياسي- اجتماعي ايران هستند، درعين‌حال كه در آنها تلاش شده با تعصبات و ذهنيتي كه در غرب در قبال ايران وجود دارد، مقابله كنند».
در ادامه گزارش مي‌خوانيم: «همان‌طوركه جو حاكم بر ايران ميان سنت و مدرنيته مانده است، هنرمندان ايراني نيز شوق خلاقانه خود را با اداي احترام به سنت، تركيب مي‌كنند. آثار آنها كه ريشه در تاريخ دارد و به ‌نوعي آگاهي سياسي مي‌دهد، در موزه‌هاي بانفوذي چون موزه مدرن تيت لندن، مركز فرهنگي هنري ژرژ پمپيدو در پاريس و گوگنهايم در نيويورك توجه‌ها را به خود جلب كرده‌اند؛ ‌به‌طوري‌كه اين موزه‌ها مشتاق به نمايش آثار جديد اين هنرمندان هستند و گالري‌هاي هنر، خانه‌هاي حراج، مجموعه‌دارها و ديگر عوامل دنياي هنر نسبت به آثار اين هنرمندان كنجكاوي زيادي نشان مي‌دهند».
مبناي آرت پرايس و فياك براي اين رتبه‌بندي، حجم فروش آثار هنرمندان، حدفاصل ژانويه 2000 تا تا سي‌ام ژوئن 2020 بوده است و درعين‌حال بيشترين رقمِ حاصل از چكش‌خوردن آثار اين هنرمندان هم در اين رتبه‌بندي دخيل بوده است. در صدر فهرست 1000 هنرمند برتر قرن 21، نام چهره مشهور هنر امريكا، ژان ميشل باسكيه، به چشم مي‌خورد. باسكيه با حجم كلي فروش 2/1 ميليارد ‌دلار در حراج‌هاي بين‌المللي، پرفروش‌ترين هنرمند معاصر جهان طي دو دهه گذشته محسوب مي‌شود. باسكيه (زاده ۲۲ دسامبر ۱۹۶۰ - درگذشته ۱۲ آگوست ۱۹۸۸) اولين نقاش امريكايي- آفريقايي‌تبار بود كه به شهرت بين‌المللي رسيد. او ابتدا به عنوان يك هنرمند گرافيست در نيويورك و بعد در دهه ۱۹۸۰ به عنوان يك هنرمند سبك نئواكسپرسيونيسم مشهور شد. او در ۲۷ سالگي در بي‌پولي درگذشت؛ درحالي‌كه نقاشي‌هايش الهام‌بخش هنرمندان نوگرا بود و به قيمت‌هاي گران فروخته مي‌شد.
بنا به گزارش آرت پرايس هم‌اكنون ماركت هنر معاصر 15 درصد از گردش مالي ماركت هنر جهان را در اختيار دارد. اين در حالي است كه اين درصد در سال 2000 تنها 8/2 درصد بود. در اين بين هنر خاورميانه روز به روز در حال رشد و دگرگوني است. بين سال‌هاي ٢٠٠۶ تا ٢٠٠٨ حراج‌هاي بزرگي كه در خاورميانه برگزار شدند، خصوصا حراج سال ٢٠٠۶ كريستيز در دوبي، باعث شدند هنر خاورميانه و ايران بيش از گذشته به عرصه‌هاي جهاني راه پيدا كند. مجموع فروش حراج كريستيز دوبي در آوريل ٢٠٠٨ ركورد جديدي در تاريخ حراج‌هاي خاورميانه (بخش هنر مدرن و معاصر) برجاي گذاشت. به نظر مي‌رسد علاقه بين‌المللي به آثار هنرمندان خاورميانه و خصوصا ايراني‌ها و عرب‌ها رو به رشد است و اين موضوع بسيارمهمي است؛ از آن رو كه بسياري از اين هنرمندان در دهه‌هاي گذشته فرصت ارايه آثار خود را در عرصه جهاني نداشته‌اند. قطعا در آثار هنرمندان ايراني، رگه‌هايي از كيفيت و عظمت وجود دارد كه اين‌چنين مورد تحسين و توجه منتقدان، كارشناسان، مجموعه‌داران و خريداران اروپا، امريكا و ساير نقاط دنيا قرار گرفته است.

چهارمين هنرمند رضا درخشاني است كه 84 اثر او به قيمت 5/6ميليون دلار فروخته شده و گران‌ترين اثرش 274 هزار دلار بوده است. در جايگاه بعدي، كوروش شيشه‌گران قرار دارد كه 50 اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قيمت آثارش 4/3  ميليون دلار بوده است. بالاترين رقم فروش‌رفته براي يك اثر او، 333 هزار دلار بوده است.
در رتبه هشتم هنرمندان ايراني نام ركني حائري‌زاده به چشم مي‌خورد در جايگاه بعدي، افشين پيرهاشمي قرار دارد كه 42 اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قيمت آثارش 1/3 ميليون دلار بوده است. 
بالاترين قيمت چكش‌خورده براي تابلوهاي او 554 هزار دلار بوده است. رتبه هفتم هم در اختيار صداقت جباري است كه 20 اثر او به قيمت 1/8 ميليون دلار در حراج‌ها خريداري شده و 433 هزار دلار، گرانبهاترين اثر فروخته ‌شده اوست.
علي بني‌صدر در رتبه 356 و شيرين نشاط در رتبه 499 اين فهرست به چشم مي‌خورند. مجموعا 548 اثر از شيرين نشاط  به مبلغ 13/8 ميليون دلار فروخته شده و گرانبهاترين اثرش 269 هزار دلار به فروش رفته است.
سومين هنرمند ايراني اين فهرست، علي بني‌صدر است كه مجموعا 27 اثر از او به مبلغ 5/6 ميليون دلار به فروش رفته. بالاترين رقمِ فروش رفته براي يك اثر او، 557 هزار دلار بوده است.

«آرت‌پرايس» با دسترسي به اطلاعات و تصاوير بيش از صد ‌ميليون اثر هنري از سال ١٧٠٠ ميلادي به اين سو به تحليل‌هاي دقيق خود در عرصه هنر شهرت دارد. براساس اين گزارش، فرهاد مشيري در بين هنرمندان معاصر ايراني هنرمندي است كه آثارش بيشترين فروش را در حراج‌ها داشته است. بيشترين قيمت فروش اثري از اين هنرمند نئوپاپ ايراني، يك ميليون دلار بوده  و مجموع 128 اثر فروش‌رفته از او ارزشي برابر با 24 ميليون دلار داشته است.