جهان بيضايي
علي حضرتي
با تماشاي آثار سينمايي بهرام بيضايي، متوجه مهم‌ترين وجه سينما شدم؛ وجهي كه امروز بسيار از آن دور افتاده‌ايم. آن وجه، تمايز سينما و قصه‌گويي صرف است. فيلم‌هاي بيضايي از آن دست فيلم‌هايي‌است كه فقط بايد به دقت تماشاي‌شان كني و امكان تعريف كردن و اصطلاحا اسپويل شدن ندارد. حتي اگر فيلمنامه آن را قبل‌تر و به دقت خوانده باشي، باز هم نياز به ديدن فيلم خواهي داشت تا حرف و جهان فيلمساز را درك كني. جهاني كه كاملا از صفر تا صدش ساخته شده است. از حركت و نحوه حرف زدن بازيگران تا صحنه و موسيقي و... مهم‌تر از قصه‌هاي فيلم‌ها كه به دقت و با ظرافت به نگارش در‌آمده، جهان بيضايي‌است كه در فيلم‌هايش نمود پيدا مي‌كند. جهاني كه با اندكي تخيل و تصور مي‌تواني بخش‌هايي را كه حتي در فيلم نديدي تجسم كني و در خيابان‌ها و كوچه‌هاي بيضايي قدم بزني، كلاغ‌ها و درختانش را ببيني و با آدم‌هاي جهان او رو‌به‌رو شوي. توانايي خلق جهان در كمتر فيلمسازي وجود دارد .
آثار سينمايي بيضايي را در چند لايه مي‌توان بررسي كرد .
1- قصه رويي فيلم. داستاني كه به شكل دو خطي مي‌توان روايت كرد و بسته به خط اصلي قصه، ژانر و فضاسازي، استادانه طراحي مي‌شود.
2- مفهومي كه در پس قصه اصلي روايت مي‌شود. آثار بيضايي به شكل عجيبي مفاهيمي را كه دركش به سختي امكان‌پذير است با استفاده از قصه اصلي و كارگرداني تصويري به سهل‌ترين شكل ممكن به درك مخاطب مي‌رساند .
در «وقتي همه خوابيم» به شكلي استادانه از قصه رويي تغيير بازيگر توسط سرمايه‌گذاران و تهيه كنندگاني به كلي دور از هنر و جايگزيني بازيگر جديد و فيلمبرداري مجدد صحنه‌هايي كه قبلا با بازيگري ديگر ديديم به هويت و تصميمات شخصيت مرد قصه مي‌رسد كه انگار در موقعيت مشابه (زنداني شدن در اتاق خانه زن) تصميمي ديگر مي‌گيرد.
3- براي رسيدن به مهم بالا گرافيك نقش تعيين‌كننده‌اي دارد. لحظاتي كه فقط مي‌توان با تصوير و تركيب دو يا چند چيز، مفهومي يا حسي به مخاطب القا كند . در « شايد وقتي ديگر» يك‌بار از ابتدا تا انتهاي فيلم به گرافيك« پس زمينه » دقت كنيد، همه‌چيز در يك هارموني اتفاق مي‌افتد و با گره‌هاي قصه و تغييرات شخصيت اصلي فيلم، پس زمينه هم انگار دچار تحولاتي مي‌شود. اصولا پس زمينه در فيلم‌هاي بيضايي به اندازه پيش زمينه اهميت دارد، در« باشو غريبه‌اي كوچك» هنگامي كه نايي(سوسن تسليمي) مي‌گويد و باشو نامه را مي‌نويسد پس زمينه نايي كه درختان و فضاي شماليست به كلي تغيير مي‌كند و به فضاي جنوب و جنگ‌زده بدل مي‌شود كه البته اين تغييرات در فلويي پس زمينه اتفاق مي‌افتد . در كنار موارد بالا، نشانه‌شناسي و اسطوره‌شناسي و تسلط به فرهنگ و ادبيات ايراني و همچنين ژانرشناسي بي‌نظير و... از بيضايي يك كارگردان درجه يك مي‌سازد كه در سالروز تولدش براي خودمان آرزو مي‌كنيم كه بازهم فرصتي دست دهد و بتوانيم در جهاني ديگر از بهرام بيضايي قرار بگيريم.