اهميت نظريه فيلم پس از لاكان
نگاه واقعي (نظريه فيلم پس از لاكان)
نويسنده: تاد مك گوان
مترجم: بهمن خالدي
نشر مركز
رضا صديق/ «نگاه واقعي» نوشته تاد مك گوان كتابي است كه با نگاهي انتقادي ولي پيشرو نظريه فيلم را از بستر تفكري لاكان به بررسي مي‌نشيند. كتاب نگاهي به تاريخ ورود نظريات لاكان و ريشه اين شكل‌گيري دارد و با اشاره به مقاله «مرحله آينه‌اي» به بررسي نظريه فيلم از منظر لاكان مي‌پردازد. تاد مك گوان در مقدمه كتاب تئوريكش مي‌نويسد: «اين كتاب تلاشي است براي انديشيدن به سينما به مثابه مكاني براي زير و رو كردن ذهنيت تماشاگر و از اين حيث، اثري هنري- سياسي است كه در آن زيبايي‌شناسي اصلي‌ترين قلمرو سياسي در زمانه ما مي‌شود. روش رابطه يافتن فرد با فيلم شيوه ذهنيت او را تعيين مي‌كند و برخي فيلم‌ها به نحوي دگرگوني ذهنيت او را مي‌طلبند كه خارج از سينما ناممكن است. به اين اعتبار، اين كتاب امتياز سياسي سينماست». مك گوان در اين كتاب بر اساس شكست خوردن نظريه فيلم از منظر لاكان، اين رويكرد را دوباره تبيين مي‌كند. او مي‌كوشد با اشاره به نقاط و علل شكست اين نظريه درباره فيلم، نظريه فيلم را براساس آراي لاكان دوباره احيا كند. مك گوان با اشاره به شاهد مثال‌هايي اين موضوع را اثبات مي‌كند و پس از به اثبات رساندن اين موضوع، راهكار تازه‌اي را پيش‌روي منتقد مي‌گذارد. «نظريه فيلم پس از لاكان» تلاش مي‌كند تا بازخواني تازه‌اي از نظريات لاكان داشته باشد و اين امر را تئوريزه كند؛ تئوريزه‌كردني كه هرچه در كتاب پيشتر مي‌رود، با مثال‌هايي قابل درك اين راه را هموارتر مي‌كند و ايده تازه‌اي در نقد فيلم براساس آراي لاكان ارايه مي‌دهد. مك گوان با تاكيد بر اين نكته مي‌نويسد: «با در نظر گرفتن مشابهت ميان روياها و فيلم‌ها، مي‌توان پنداشت كه روانكاوي از همان آغاز بر نظريه فيلم مسلط بوده است. اما در واقع، مدت زيادي طول كشيد تا نهال نظريه روانكاوانه فيلم برويد و سرانجامي حتي در اواخر دهه 1960 و اوايل دهه 1970 اين نظريه هنوز در حاشيه بود. در واقع، روانكاوي نسبت به نشانه‌شناسي، ماركسيسم، فمينيسم و حتي در ميان نظريه‌پردازان روانكاوي فيلم اغلب در درجه دوم قرار دارد. وضعيتي مضحك بود كه تقريبا همه گمان مي‌كردند روانكاوي نظريه فيلم غالب است، اما هيچ نظريه‌پرداز واقعي روانكاوي فيلم وجود نداشت. خوشبختانه آن وضعيت پايان يافته است. اما فقط به اين دليل كه امروزه همه مي‌دانند روانكاوي نظريه فيلم غالب نيست. در فاصله سال‌هاي 1990 تا 2010 شاهد تعليق نقش روانكاوي در مطالعات فيلم بوديم.» و او در تلاش براي پر كردن اين خلأ و فاصله برمي‌آيد. نويسنده كتاب «نگاه واقعي» درباره كوشش در اين رابطه خود مي‌گويد: «با اين كار مي‌خواستم نشان دهم كه چگونه نظريه روانكاوانه فيلم مي‌تواند به سرتاسر تاريخ نظريه‌پردازان فيلم- از هوگو مونستربرگ و سرگئي آيزنشتاين گرفته تا آندره بازن و زيگفريد كراكانر- بپردازد و جايگاهش را با دركي روانكاوانه از روش‌هاي گوناگون به‌كار‌رفته در سينما تعيين كند. » تاد مك گوان مقدمه‌اي مفصل نيز بر كتابش نوشته است تا ظهور نظريه لاكاني فيلم را شرح دهد. «از نگاه خيالي تا نگاه واقعي» عنوان اين مقدمه است. كتاب شامل چهار بخش است؛ «سينماي فانتزي»، «سينماي ميل؛ غياب در ميان ملاء تصوير»، «سينماي تلفيق؛ پيوند ميل و فانتزي» و «سينماي تقاطع؛ برخوردهاي ميل و فانتزي.» نشر مركز با ترجمه متعهد بهمن خالدي به متن، كتاب «نگاه واقعي» را در شرايطي منتشر كرده است كه بحث بر سر رويكرد نظريات فيلم براساس نگاه لاكان، هنوز از بحث‌هاي جدي و پرمخالف و طرفدار در ايران محسوب مي‌شود. براي درك بهتر نظريه فيلم از منظر لاكان به قطع خواندن اين كتاب امري مهم محسوب مي‌شود.