ضربان توافق شدت گرفت

علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي ايران و مبتكر طرح مذاكره مستقيم با امريكا براي حل پرونده هسته‌اي در واپسين ماه‌هاي دولت دهم و حسين فريدون، مشاور ويژه رييس‌جمهور. بازگشت رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان به وين برابر با بازگشت جوش و خروش به چادر محل استقرار روزنامه‌نگاران بود و البته همزمان با رسيدن بسياري از خبرنگاراني كه با علم به عبور مذاكرات از ضرب‌الاجل خود را درست در روز طلايي به هتل پله كوبرگ رسانده‌اند.

هفت روز وقت اضافه

سرانجام تمديد رسمي مذاكرات البته به مدت هفت روز كليد خورد. روز گذشته همزمان با پايان ضرب‌الاجل 30 ژوئن، امريكا و اروپا در تصميمي واحد اعلام كردند كه تعليق تحريم‌هاي ايران را براي هفت روز ديگر تمديد خواهند كرد. بر اساس بيانيه اتحاديه اروپا، روز چهارشنبه همزمان با ضرب‌الاجل مذاكرات هسته‌اي و عدم حصول توافق، مجوز تعليق مجموعه‌اي از تحريم‌ها ذيل برنامه اقدام مشترك، تمديد شد. در اين بيانيه آمده است: شورا با هدف دادن زمان بيشتر به مذاكرات جاري جهت رسيدن به راهكاري بلندمدت براي موضوع هسته‌اي ايران، تعليق تمهيدات محدودساز اتحاديه اروپا را كه در تاريخ 24 نوامبر 2013 ذيل برنامه اقدام مشترك مورد توافق قرار گرفت، تمديد كرد. همزمان با اين اقدام اتحاديه اروپا، وزارت خارجه امريكا نيز طي بيانيه‌اي از تمديد مهلت مذاكرات تا يك هفته ديگر خبر داد. وزارت خارجه امريكا در اين بيانيه آورده است كه ايران و 1+5 تصميم گرفته‌اند توافق ژنو را به مدت يك هفته ديگر تمديد كنند تا فرصت بيشتري براي مذاكرات حاصل شود. بر اساس توافقي كه در سال 2013 ميان ايران و گروه موسوم به 1+5 به دست آمد، اتحاديه اروپا و امريكا تعدادي از تحريم‌هاي ايران را تعليق كردند. هرچند امريكا و اتحاديه اروپا از تمديد تعليق تحريم‌هاي ايران يا به زبان ديگر تمديد توافقنامه موقت ژنو تا هفت جولاي خبر مي‌دهد اما اين تاريخ را نمي‌توان سقف زماني مذاكرات هسته‌اي دانست. در شرايطي كه مذاكرات فشرده حقوقي و سياسي و فني ميان ايران و 1+5 ادامه دارد هر لحظه ممكن است با اتخاذ تصميم سياسي لازم، موانع فني برداشته شده و توافق جامع حاصل شود. از سوي ديگر، احتمال ادامه مذاكرات پس از تاريخ اعلام شده هفت جولاي هم وجود دارد.

بازگشت با امين سياسي و همراه فني مذاكرات

رفت و بازگشت محمد جواد ظريف به تهران همان‌گونه كه در خبرها هم به آن اشاره شده بود تنها در قالب يك برنامه از پيش تعيين شده نبود و وزير رفت و در حالي كه به گفته خود مشورت‌هايي در داخل انجام داده بود با دست پر بازگشت. يمين و يسار ظريف را مرداني هنگام ورود به كوبرگ گرفته بودند كه حضور آنها در چرخه مذاكرات همواره با خبرسازي‌ها و البته تعبيرهاي خاص خبري همراه بوده است. در روزهاي سخت مذاكراتي و در وقت اضافه صالحي و فريدون آمده‌اند تا يكي در صورت نياز براي مشورت‌خواهي تيم راهي تهران شده و فورا بازگردد و ديگري هم دوشادوش مذاكرات سياسي ظريف و معاونان وي، گره‌هاي فني باقي مانده را روي ميز گذاشته و رو دررو با همتاي امريكايي خود راهي براي حل آن بيابد. حضور اين دو نفر در وين به مرحله اضطراري رسيدن گفت‌وگوهاي هسته‌اي تعبير شده است. ايران و 1+5 همان‌گونه كه پيش‌بيني مي‌شد از ضرب‌الاجل 30 ژوئن عبور كرده‌اند و به نظر مي‌رسد حضور صالحي مي‌تواند به كاستن از تعداد روزهاي منفي كه شمارش آن آغاز شده است، كمك كند. هرچند لوران فابيوس، وزير امور خارجه فرانسه مي‌گويد كه دو طرف تاريخ جديدي تعيين نكرده‌اند اما تاريخ نانوشته شده نهم جولاي است؛ روزي كه دولت باراك اوباما، رييس‌جمهور ايالات متحده بايد متن برجام را براي پذيرفته يا رد شدن آن در اختيار كنگره قرار دهد. ظريف در بدو ورود به فرودگاه وين در جمع خبرنگاران تاكيد كرد كه حضور صالحي در حالي كه از نظر جسماني در وضعيت مناسبي به سر نمي‌برد نشان از جديت گفت‌وگوهاي هسته‌اي دارد. كلسي داونپورت، كارشناس مسائل خلع سلاح در اين خصوص به واشنگتن‌پست مي‌گويد: تجربه و دانش فني صالحي مي‌تواند به حل مسائل باقي مانده در مذاكرات كمك شاياني بكند. تقويت توافق توسط او مي‌تواند نشان دهد كه عزت ايراني‌ها در اين توافق هسته‌اي حفظ شده است.

در جست‌وجوي نتيجه‌اي جامع، متوازن و معقول

اظهارات ظريف در چند روز گذشته همگي يك معناي واحد را منتقل كرده است: «تهران تنها توافقي عادلانه و متوازن را مي‌پذيرد.» رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان با بيان اينكه مذاكرات به مرحله بسيار حساسي رسيده است، افزود: توافق پايدار، نيازمند اراده سياسي است. ايران تهران توافقي عادلانه و متوازن را مي‌پذيرد. طرف مقابل مي‌داند كه بدون پذيرش حقوق ايران، توافق خوب حاصل نمي‌شود. مي‌خواهيم به نتيجه‌اي جامع، متوازن و معقول دست يابيم. وزراي امور خارجه ايران، امريكا و روسيه روز گذشته ديدارهاي ضربدري با هم در وين داشتند. وزراي امور خارجه فرانسه و چين در حال حاضر غايبان مذاكرات هستند كه گفته مي‌شود ظرف چند روز آتي احتمالا به وين خواهند آمد. ظرف ساعت‌هاي پاياني روز سه‌شنبه يا ساعات ابتدايي امروز خود را به كوبرگ خواهد رساند. تنها فيليپ هاموند، وزير امور خارجه انگليس است كه ظاهرا اندكي ديرتر از سايرين به مذاكرات ملحق خواهد شد. پرواز محمدجواد ظريف روز گذشته ساعت 9:30 صبح به وقت محلي به وين رسيد و ديدارها از ساعت 11 در كوبرگ آغاز شد. نخستين ديدار با جان كري، همتاي امريكايي بود. دومين ديدار خصوصي و بدون حضور نفر سومي در اتاق مذاكرات؛ ديداري كه گفته مي‌شود احتمالا در آن ظريف شايد تازه‌ترين نظرات ايران در خصوص چند گره باقيمانده را به اطلاع همتاي امريكايي رسانده است. پس از يك ساعت ديدار دو وزير از تيم ايران، صالحي، عراقچي، روانچي و فريدون و از تيم مقابل مونيز، شرمن و رابرت مالي به مذاكرات ملحق شدند. در اين نشست هلگا اشميد به عنوان نماينده اتحاديه اروپا هم حضور داشت. جان كري پس از نخستين ديدار با ظريف از زمان بازگشت وي از تهران اين ديدار را دلگرم‌كننده خواند. رييس دستگاه ديپلماسي ايران هم درجملاتي كوتاه در اين خصوص گفت: اينجا هستم تا به توافق برسيم و فكر مي‌كنم مي‌توانيم. ظريف پس از ديدار با كري با همتاي روس خود هم براي نخستين بار در اين دور ديدار كرد. همزمان با اين ديدار نقل قولي از لاوروف به گوش مي‌رسد مبني بر اينكه توافق هسته‌اي ايران و شش كشور موسوم به 1+5 بايد به تصويب شوراي امنيت سازمان ملل متحد برسد. محمدجواد ظريف نيز پيش از اين اعلام كرده بود كه شوراي امنيت بايد اين توافق را مورد حمايت و تاييد قرار دهد؛ اقدامي كه مي‌تواند تخطي از مفاد برجام را براي هفت كشور غيرممكن و پرهزينه سازد. روز گذشته يك منبع ديپلماتيك نيز خبر داده بود كه جلسات شوراي امنيت براي بررسي توافق هسته‌اي با ايران ممكن است در همين ماه جولاي برگزار شود. ديدار با يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي نيز ساعت 16 به وقت محلي برگزار شد. آمانو در اين دور از مذاكرات هسته‌اي نقش بسيار فعالي ايفا كرده و به نظر مي‌رسد كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تلاش مي‌كند با ايفاي نقش مثبت اندكي از حجم اختلاف‌ها بكاهد. وزير امور خارجه روسيه پس از ديدار با ظريف با جان كري در كوبرگ ديدار كرد. همزمان نخستين ديدار رييس سازمان انرژي اتمي با وزير انرژي ايالات متحده نيز ساعت 15 به وقت وين برگزار شد. اين ديدار در حالي صورت مي‌گيرد كه در لوزان، دو طرف تقريبا پرونده بسياري از مسائل فني را بسته بودند اما زياده‌خواهي طرف مقابل در فاز جديد مذاكراتي پس از لوزان، لزوم تصميم‌گيري فني دوباره را ضروري كرده است. دومين ديدار ظريف با فرانك والتر اشتاين ماير، وزير امور خارجه آلمان روز گذشته در كوبرگ انجام شد.

افزايش حرارت مذاكرات در كوبرگ

مذاكرات ايران و 1+5 از ضرب‌الاجل گذشت و به تمديدي چندروزه محدود شده است. در حالي كه چهار روز نخست مذاكرات در وين همراه با فضايي دلسردكننده و بي‌خبري مايوس‌كننده بود اما روز گذشته بر تب مذاكرات افزوده شد. بازگشت ظريف، پايان ركودي در ديدارها و رايزني‌هاي در سطح عالي بود كه ازسرگيري آنها اين بار با تبسم‌هايي عميق‌تر و چهره‌هايي بشاش‌تر همراه بود. هرچند جان كري مي‌گويد كه هنوز براي قضاوت در خصوص نتيجه زود است و احتمال به نتيجه نرسيدن هم وجود دارد اما ايران و 1+5 در قريب به دو سال گذشته چيزي بيش از نيمي از راه را آمده‌اند. در شرايط كمترين درز خبري در خصوص گره‌هايي‌ كه ممكن است در چند ساعت گذشته اندكي از سختي آنها كاسته شده باشد اما گمان‌ زني‌ها حاكي از اين است كه احتمالا مذاكرات تا روز هفتم جولاي ادامه پيدا خواهد كرد. روز گذشته يك عضو تيم مذاكره كننده در خصوص فضاي حاكم بر مذاكرات گرفت: پيشرفت بسيار اندك، ولي كارها رو به جلو است‌. منابع آگاه در جريان مذاكرات ابراز خوش‌بيني مي‌كنند كه بخش اعظم و قابل توجهي از كار انجام شده اما تا زماني كه كل تكه‌هاي پازل در كنار هم قرار نگيرد حل كل اين مساله ممكن نخواهد بود. وزنه بدبيني در مذاكرات نيز همچنان بالا قرار دارد و برخي تاكيد دارند كه با توجه به قرار گرفتن دو طرف در مرز خطوط قرمز هرلحظه امكان برهم خوردن بازي وجود دارد. در چندماه پس از مذاكرات لوزان، دو طرف همواره تاكيد كرده‌اند كه مبناي كار براي آنها پارامترهايي است كه در لوزان و در سايه راهكارهاي مشترك به آن رسيده بودند اما به نظر مي‌رسد كه برخي از اين پارامترها تغيير كرده است. در چند روز گذشته بسياري از خبرنگاران حاضر مقابل پله‌كوبرگ كه ساعت‌ها براي تهيه يك خبر منتظر مي‌مانند با ابراز خوش‌بيني تاكيد مي‌كنند كه اين دور از مذاكرات در وين نمي‌تواند سخت‌تر يا طافت‌فرساتر از مذاكرات فشرده و چندين‌ساعته در لوزان باشد اما آنچه كه در خصوص هشتمين دور از مذاكرات بايد دانست اين است كه اين بار دو طرف نمي‌توانند براي اعلام تفاهم به توافق نسبي اكتفا كنند. در لوزان، به تاييد مذاكره كنندگان، دو تا سه مورد به توافق كامل و صد در صدي طرفين نرسيد اما با اميد به زمان باقي مانده تا ژوئن دو طرف بيانيه لوزان را اعلام كردند. امروز و در جريان مذاكرات وين تا زماني كه بر سر همه‌چيز تفاهم نشود و پرونده تمام مسائل روي ميز بسته نشود، دود سفيد از فراز كوبرگ بلند نخواهد شد.

رسانه‌ها از بازشدن گره‌ها خبر مي‌دهند

همچنان در زمزمه‌هاي خبري موانع موجود بر سر راه توافق جامع به دو بخش اصلي تقسيم مي‌شوند: همزماني برداشته شدن تحريم‌هاي ايران و اقدام‌هاي داوطلبانه‌اي كه تهران بايد انجام دهد و همچنين مساله نظارت‌ها بر برنامه هسته‌اي ايران و جنس دسترسي‌ها و گفت‌وگوها با دانشمندان هسته‌اي. برخي مقام‌هاي امريكايي در 24 ساعت گذشته ادعا كرده‌اند ايران و 1+5 بر سر مكانيسمي براي نحوه نظارت آژانس بين‌المللي انرژِي اتمي بر برنامه هسته‌اي ايران و دسترسي‌هاي مدنظر به توافق رسيده‌اند. اين خبر از سوي هيچ منبعي در تيم مذاكره كننده ايران تاييد نشده و حتي يك مقام ايراني به اين گزارش واكنش نيز نشان داده است. اين مقام ايراني در اين خصوص گفت: ما هرگز به كسي اجازه بازرسي از سايت‌هاي نظامي را نخواهيم داد زيرا آنها ارتباطي با بازرسي‌هاي آژانس ندارند. ما درباره مقاصد كساني كه خواستار دسترسي به تاسيسات نظامي ايران هستند، ترديدهاي جدي داريم. يكي از اصلي‌ترين مسائلي كه در حال حاضر وزراي امور خارجه ايران و 1+5 همزمان با تيم‌هاي كارشناسي اين كشورها تلاش در حل آن دارند اين است كه چگونه ميان تعهدهاي طرف مقابل كه همگي مالي هستند و با طي شدن پروسه حقوقي قابل حل و فصل هستند و همچنين تعهدهاي ايران كه همگي فني هستند و به بازه زماني حداقل دو ماه براي اجراي آنها زمان نياز است، همزماني ايجاد كنند. در حالي كه گفته مي‌شود تحريم‌هاي ايران پس از آنكه دولت امريكا كارزارهاي داخلي خود با كنگره را حل و فصل كرد در دومين روز طلايي يعني روز عمليات به شكل شفاهي از ميان برداشته خواهد شد و پس از اجراي تعهدهاي ايران، اين قالب شفاهي در عمل هم اجرايي خواهد شد، روزنامه نيويورك تايمز در گزارشي ادعا مي‌كند ممكن است ايران از فرصت بررسي كنگره براي اجراي تعهداتش استفاده كند. نيويورك‌تايمز به مساله زمان‌بندي برداشته شدن تحريم‌ها به عنوان يكي از موضوعات حل‌نشده در مذاكرات اشاره كرده و نوشته است: هرچند جزييات اين مساله هنوز بايد مشخص شود، اما به نظر مي‌رسد كه ممكن است ايران از دو تا سه ماه مورد نياز براي عبور توافق از كنگره و زمان پس از آن براي تصويب قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل براي آغاز عمليات انباركردن سانتريفيوژها و خلاص كردن خود از بيش از 9 تن اورانيوم با غناي پايين خود، استفاده كند.

گزينش طلايي كلمات

انتخاب و چيدمان واژگان، اين دقيقا كاري است كه گفته مي‌شود تيم‌هاي كارشناسي ايران و 1+5 به شكل 24 ساعته در چندهفته گذشته در حال كار روي آن بوده‌اند. در بسياري از مسائل دو طرف هم در كليات و هم در جزييات به توافق رسيده‌اند اما تك‌تك كلمات بايد به گونه‌اي انتخاب شده و در افعال زماني صرف شده و معنا پيدا كنند كه باب هرگونه تفسيري بسته شود. بيشترين حساسيت‌ها از جانب تيم‌هاي مذاكره كننده ايران و امريكاست. ايران نگران است كه باب تعبير براي ديگراني كه به دنبال محدود كردن خارج از توافق برنامه هسته‌اي ايران هستند باز گذاشته شود و امريكا هم نگران مخالفت تندروهايي است كه مي‌توانند از يك كاه، كوه بسازند. مذاكره كنندگان ايران و 1+5 در حال حك كردن متن روي صخره هستند. كاري كه به سختي انجام مي‌شود اما زماني كه واژه‌اي حك شد ديگر پاك كردن آن از صخره ممكن نيست.