اعتراضات و تدبير در ابتكار عمل
احسان هوشمند
1- از آغاز اعتراضات مرتبط با درگذشت خانم مهسا (ژينا) اميني 9 ماه مي‌گذرد.در دوره چند ماهه بخش قابل توجهي از كشور شاهد بروز اعتراضات خياباني بود كه هزينه‌هاي انساني و سياسي و اجتماعي و فرهنگي قابل توجهي نيز در پي داشت. بررسي زمينه‌ها، علت‌ها و ابعاد حوادث غم‌انگيز سال گذشته و كاركردها و پيامدهاي اعتراضات چند ماه گذشته نيازمند بررسي‌هاي چند وجهي و كارشناسي جدي و متنوعي در سطح ملي به صورتي ميان رشته‌اي و در سطوح محلي، كشوري و منطقه‌اي و بين‌المللي است. نظام علمي و آكادميك و نهادهاي پژوهشي و مطالعاتي كشور در اين باره وظيفه سترگي بر عهده دارند.هر چند قواي سه‌گانه كشور به ويژه قوه مجريه تاكنون نشانه‌اي از احساس نياز و ضرورت يا اراده‌اي براي چنين بررسي‌هاي چند لايه‌اي را لااقل در سطوح عمومي نمايان نكرده و مطالعات جدي و عميقي درباره اعتراضات و دلايل ظهور و بروز آن در دستور كار چنين نهادهايي قرار نگرفته است.در نتيجه براي گذر از اين وضعيت نيز راهبردهاي روشن و مشخصي تدوين و تعريف نشده است.مشاركت بسيار پايين كشوري در انتخابات مجلس شوراي اسلامي در سال 1398 و سپس انتخابات رياست‌جمهوري سال 1400 هشداري روشن و واضح بود كه گوش شنوايي نيافت.پس از آن بروز اعتراضات صنفي و كارگري و اجتماعي متعددي در سطح كشور ظهور كرد كه باز به صورت جدي از دريچه مساله‌شناسي مورد توجه نظام تدبير قرار نگرفت.
2- اعتراضات چند ماه گذشته هم داراي ابعاد ملي است و هم ابعاد محلي.هر نوع تلاش براي حل و فصل ريشه‌اي اين پديده نيازمند اهتمام در شناخت ابعاد مساله از طريق مطالعه و تحقيقات جدي در دو سطح ملي و كلان و نيز سطوح محلي است.هر چند بنا بر اساس تجربيات شخصي و دريافتي بر اساس معدل خرد جمعي مرتبطين مي‌توان درباره ريشه‌هاي اعتراضات به تفصيل سخن گفت.
3- از زوايه‌اي ديگر اگر اراده‌اي هم براي جلب مشاركت و سپس تغيير در رويكردها باشد...
ضروري است كه در سطح ملي اصلاح روش‌ها و رويكردها با مشاركت مشفقانه دلسوزان كشور از هر جناح و جريان فكري و سياسي به ياري طلبيده شود.جداي از ابعاد و علت‌هاي ملي بروز اعتراضات، در سطوح محلي نيز برخي زمينه‌ها به تشديد مسائل و شكاف‌ها منجر شده و لذا براي مديريت و حل و فصل ريشه‌اي مسائل در سطوح محلي و منطقه‌اي بايسته‌هايي چند وجهي مكمل اصلاحات در سطوح ملي است. به عنوان مثال چرا در ميان شهرستان‌هايي با شرايط نسبتا مشابه و زمينه‌هاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي و تاريخي مشابه رويدادهاي اعتراضي با هزينه‌هاي انساني و كشته و زخمي‌ها متفاوت همراه بود؟ به عنوان مثال چرا در استان كردستان در اعتراضات مشابه در شهرستان بيجار و كامياران يا مريوان و بانه، اعتراضات با هزينه‌هاي كمتري روبه‌رو بود، اما در شهرستان‌هاي ديواندره و دهگلان و سنندج و سقز و قروه پيامدهاي غم‌انگيز اعتراضات بيشتر بود.چرا زاهدان بيش از ايرانشهر يا چابهار درگير حوادث اخير شد؟ يا در مناطق ديگر مثلا چرا تعداد تلفات در استان مازندران يا استان گيلان بيش از ديگر استان‌هاي كشور بود هر چند در اين استان‌ها نيز ميزان هزينه‌ها مثلا در ساري با آمل همسان نبود! چرا؟
4- در ماه‌هاي گذشته برخي مناطق كشور از جمله شهرهاي ايذه، سقز، زاهدان و چند شهر ديگر در گوشه و كنار كشور بيش از ديگر مناطق كشور درگير رويدادهاي اعتراضي بوده است.به همين منظور در كنار اقدامات اساسي در سطح ملي، در سطوح محلي نيز انجام مطالعات عميق و كارشناسي و در نهايت ارايه ابتكار عمل‌هاي هوشمندانه و كارشناسي شده و مبتني بر دادگري و حق شهروندان مي‌تواند به خروج از وضعيت جاري منجر شود. ساختار اجتماعي و مناسبات اجتماعي در اين مناطق به ويژه در ايذه و زاهدان و سقز ظرفيت‌هاي قابل توجهي دارد كه مي‌تواند در اين مهم مورد توجه قرار گيرد.در ايذه مناسبات طايفه‌اي و در زاهدان مناسبات طايفه‌اي و مذهبي و در سقز ظرفيت‌هاي مدني در دسترسي است كه مي‌تواند در حل و فصل مسائل جاري گره‌گشا باشد.در پرتو ابتكار عمل مبتني بر خرد جمعي و ظرفيت‌هاي محلي همراه با انعطاف و عقلانيت به ويژه درباره بازداشتي‌ها و زندانيان و آسيب‌ديدگان موتور محركه آغاز تجديدنظر در رويه‌هاي جاري با هدف حل‌و فصل ريشه‌اي مسائل موجود است.تعيين كميته‌هاي متشكل از ظرفيت‌هاي منطقه‌اي و مسوولان مربوطه گام ابتدايي براي آغاز چنين رويكردي است.در هفته‌هاي گذشته اصلاح رويه‌ها در سياست منطقه‌اي و تجديدنظر در رابطه با عربستان اقدامي شگفتي‌ساز تلقي شد كه مي‌تواند به اصلاحات و دگرگوني اساسي در روابط منطقه‌اي كشور با عربستان و ديگر كشورهاي عربي منطقه منجر شود.حتي پيش‌بيني مي‌شود اين ابتكار عمل مي‌تواند به مناسبات با كشورهاي اروپايي و امريكا نيز تسري پيدا كند.چنين ابتكار عملي در سطوح داخلي نيز مي‌تواند كاركردهاي جدي در پي داشته باشد.آيا چنين اميدي براي آغاز تجديدنظر در رويكردها و ارايه ابتكار عملي براي درمان آسيب‌ها و شكاف‌ها در داخل كشور واقع‌بينانه است؟