سه نكته درباره آمار صادرات نفت ايران
حميدرضا شكوهي
خبرگزاري بلومبرگ اعلام كرده كه صادرات نفت ايران در ماه مه به يك ميليون و 600 هزار بشكه رسيده است. طبيعتا از هر گونه افزايش صادرات نفت كه موجب درآمدزايي براي كشور و افزايش رشد اقتصادي مي‌شود بايد استقبال كرد. اما درباره اين آمار و برخي واكنش‌ها به آن، كمي هم بايد تامل كرد تا تحليل‌ها به مسير اشتباه نرود:
1- در همان گزارش بلومبرگ كه ميزان صادرات نفت ايران در ماه گذشته يك ميليون و 600 هزار بشكه در روز ذكر شده، ميزان توليد نفت ايران 2 ميليون و 870 هزار بشكه در روز اعلام شده است. آماري هم كه موسسه اس‌وي‌بي اينترنشنال درباره توليد نفت ايران اعلام كرده روزانه 3 ميليون و چهل هزار بشكه در روز است كه تفاوت چنداني با آمار بلومبرگ ندارد. اما نكته مهم اين است كه آن ميزان صادرات با اين ميزان توليد، مطابقت ندارد. ظرفيت پالايشي كشور ما بنا به اعلام مسوولان وزارت نفت، حدود 2 ميليون و 200 هزار بشكه در روز است كه به طور ميانگين نزديك به 2 ميليون بشكه از توليد نفت روزانه ما به مصرف داخلي مي‌رسد كه در زمان اورهال يا تعميرات اساسي پالايشگاه‌ها اين ميزان كمي كاهش مي‌يابد. بنابراين منطقي نيست كه روزي نهايتا 3 ميليون بشكه توليد كنيم، 2 ميليون بشكه در داخل مصرف كنيم و حدود 1.6 ميليون بشكه هم صادر كنيم. به نظر مي‌رسد اين عدم تطابق، ناشي از فروش بخشي از نفت فروش نرفته قبلي ايران باشد. درواقع بخشي از نفت توليدي ايران كه در ماه‌هاي گذشته به فروش نرسيده است، در ماه گذشته فروش رفته و همين امر صادرات نفت ايران را افزايش داده است و اين افزايش، با توجه به ميزان توليد فعلي نفت، نمي‌تواند پايدار باشد. در زمان پسابرجام كه توليد نفت ايران به حدود 2 ميليون بشكه در روز رسيده بود، توليد نفت ما 3.9 ميليون بشكه در روز بود. پس براي افزايش صادرات نفت، نياز به توليد بيشتري داريم كه بدون رفع تحريم‌ها، امكان‌پذير نيست.
2- افزايش صادرات نفت كه طي دو سال گذشته مدام از سوي مسوولان تبليغ مي‌شود، بايد تاثير مثبتي روي عدد رشد اقتصادي و وضعيت معيشتي مردم مي‌گذاشت اما شواهد حكايت از آن دارد كه اين‌طور نيست. دليلش هم ساده است: رشد پايدار صادرات نفت ايران، چندان محسوس نيست. براساس نموداري كه بلومبرگ منتشر كرده ميزان توليد نفت ايران پس از خروج ترامپ از برجام، از 3.9 ميليون بشكه در طول يك سال به 2 ميليون بشكه در روز سقوط كرد اما با روي كار آمدن جو بايدن و كاهش برخي سختگيري‌ها در مسير صادرات نفت ايران، ميزان صادرات نفت ايران افزايش يافت اما در طول دو سال گذشته، ميزان توليد نفت ايران نهايتا 600 تا 700 هزار بشكه در روز افزايش يافته كه از ميزان توليد نفت ايران در پسابرجام به مراتب كمتر است.
3- برخي رسانه‌هاي حامي دولت رييسي پس از انتشار آماري از افزايش صادرات نفت ايران، بخشي از سخنان حسن روحاني را كه زماني گفته بود «اگر برجام نبود نمي‌توانستيم حتي يك بشكه نفت بفروشيم» بازنشر كرده و آن را دروغ توصيف كرده‌اند. به عنوان فردي كه تمام مسائل حوزه انرژي را رصد مي‌كنم و دلبستگي و وابستگي به اين دولت و آن دولت ندارم، معتقدم سخن روحاني را بايد در ظرف زماني خود بررسي كرد. پيش از اين در يادداشتي در ارديبهشت 1399 اين موضوع را مطرح كرده‌ام. فروش نفت ايران از روزي 2 ميليون بشكه، تا سال 1392 به روزي 900 هزار بشكه كاهش يافت. طبق قانوني كه روز چهارشنبه 9 مرداد 1392 در مجلس نمايندگان امريكا تصويب شده بود، صادرات نفت ايران بايد به صفر مي‌رسيد و اگر مذاكرات برجام آغاز نمي‌شد همين‌طور هم مي‌شد. متن اين قانون در دسترس است. طبيعتا نمي‌توان شرايط امروز را با آن زمان كه قطعنامه‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل عليه جمهوري اسلامي ايران معتبر بود، مقايسه كرد. كما اينكه سختگيري در مورد صادرات نفت ايران در دوران رياست‌جمهوري ترامپ را با دوران رياست‌جمهوري جو بايدن نمي‌توان مقايسه كرد و دليلش هم اين است كه به استناد آمارِ توليد نفت كشورهاي عضو اوپك، رشد مجدد توليد نفت ايران در ماه‌هاي پاياني دولت روحاني آغاز شد.