روسيه ناوچه حامل موشك‌هاي كروز خود را به بندر طرطوس فرستاد
شطرنج مسكو و واشنگتن در سوريه
ميثم سليماني
معادلات در صحنه نبرد سوريه تبديل به يك صفحه شطرنج ميان امريكا و روسيه شده است و اكنون با احتياط فراوان هركدام مهره‌هاي خود را جابه‌جا مي‌كنند و منتظر اقدام بعدي طرف مقابل مي‌نشينند. روز جمعه و پس از حمله موشكي ايالات متحده به فرودگاه شعيرات در استان حمص سوريه، ناوچه روسيه مسلح به موشك‌هاي كروز در خاورميانه به مديترانه آمد تا نمايشي ظاهري را در مقابل حمله نظامي از سوي امريكا به نمايش بگذارد. رسانه‌هاي دولتي روسي گزارش دادند كه ناوچه درياسالار گريگوروويچ در يك پايگاه تداركاتي در طرطوس سوريه مستقر شده است. از سوي ديگر روسيه تجهيزاتي را به اين منطقه ارسال كرده است و متعهد به تقويت دفاع هوايي سوريه پس از حمله امريكا به پايگاه هوايي شعيرات در غرب سوريه شده است.
از سوي ديگر كاخ سفيد نيز در نشست خبري سخنگوي خود مشخص نكرد كه اقدام نظامي امريكا يك اقدام مقطعي بوده يا بخشي از يك استراتژي جديد طراحي شده عليه قابليت‌هاي نظامي دولت سوريه است و هنوز هم مشخص نيست كه سياست اصلي امريكا در خصوص اينكه اسد بايد از چرخه سياسي سوريه خارج شود يا خير هنوز مشخص نيست. ركس تيلرسون، وزير امور خارجه امريكا نيز اعلام كرد هرچند كه از موضع روسيه نسبت به حمله امريكا به سوريه نااميد شد اما متعجب نشده است.
با اين وجود آنگونه كه خبرگزاري دولتي تاس روسيه عنوان كرد؛ ناوچه روسيه تجهيزات مختلفي را به سوريه منتقل كرده است و به نقل از يك منبع نظامي- ديپلماتيك روسيه كه نخواست نامش فاش شود نيز گفت: حضور مستمر اين ناوچه در تحولات منطقه‌اي بستگي به شرايط سوريه دارد و فعلا بيش از يك ماه برنامه‌ريزي شده تا اين ناوچه در سوريه مستقر باشد. كشتي، مجهز به موشك‌هاي كروزي است كه در تمرينات درياي سياه مورد استفاده ارتش روسيه قرار گرفته است. به گزارش سي‌ان‌ان، اين اقدام روسيه يك نوع نمايش قدرت در منطقه است تا نشان دهد ساختار نظامي روسيه در سوريه تغيير نكرده است و به همه يادآوري كند كه طي هجده ماه گذشته توانمندي و امكانات خود در سوريه را گسترش داده و كاملا در منطقه مستقر است. موضوعي كه ناتو آن را يكي از بزرگ‌ترين استقرارهاي روسيه در طول ساليان گذشته ناميده است.
با اين وجود كاخ سفيد اصلا علاقه‌مند نيست تا در خصوص گام‌هاي بعدي خود در سوريه سخن بگويد. شان اسپايسر سخنگوي كاخ سفيد گفت: اين حمله موشكي امريكا بسيار قاطع، موجه و متناسب بود. اما از ارايه جزييات بيشتر در اين خصوص طفره رفت. با اين وجود شان اسپايسر در خصوص ماندن يا رفتن اسد سخن مستقيم و جدي را مطرح نكرد. او در پاسخ به اين موضوع گفت اول و مهم‌تر از كنار رفتن رييس‌جمهور سوريه اين موضوع مهم است كه مطمئن شويم كه دولت سوريه و حكومت اسد ديگر از سلاح‌هاي شيميايي استفاده نمي‌كند. همچنين ركس تيلرسون وزير امور خارجه امريكا نيز روسيه را متهم كرد كه نتوانسته به وعده خود براي از بين بردن سلاح‌هاي شيميايي سوريه عمل كند و شكست خورده است. وي افزود: اين واضح است كه روسيه در مسووليت خود در راستاي تعهدي كه در سال 2013 به جامعه جهاني براي از بين بردن سلاح‌هاي شيميايي سوريه داده بود عمل كند. او با اين حال تاكيد كرد كه يا روسيه در اقدام دولت سوريه همدست است يا به سادگي مي‌توان گفت كه در به پايان رساندن مسووليت خود بي‌كفايت بوده است.
اتهام امريكا عليه روسيه
مقامات امريكايي گفته‌اند كه پنتاگون به دنبال هرگونه شواهدي خواهد بود كه متوجه شود آيا روسيه در حمله شيميايي هفته گذشته همدست دولت سوريه بوده است يا خير. يك مقام نظامي امريكا در گفت‌وگو با سي‌ان‌ان مدعي شد كه پنتاگون به طور جدي در حال بررسي اين موضوع است كه آيا جنگنده‌هاي روسي نيز در اين عمليات حضور داشتند يا خير.
يك مقام دفاعي امريكايي نيز مدعي شده است كه يك هواپيماي بدون سرنشين روسيه پس از حمله شيميايي خان شيخون در منطقه ديده شده و بر فراز منطقه‌اي كه مجروحان تحت مداوا قرار گرفتند حضور پيدا كرده است. با اين حال آنگونه كه سي‌ان‌ان عنوان كرده بحث همدستي روسيه در اين عمليات را از سوي ديميتري پسكوف،سخنگوي كرملين جويا شده است كه وي در پيامي مكتوب آن را رد كرد.
دونالد ترامپ نيز گفته است من دستور دادم تا به فرودگاه شعيرات حمله صورت گيرد چراكه ايالات متحده معتقد است كه جنگنده‌ها حمله شيميايي را در آنجا آغاز كردند. با اين وجود ولاديمير پوتين رييس‌جمهوري روسيه حمله امريكا به خاك سوريه را يك نوع تجاوز خواند و آن را محكوم كرد و گفت كه اين اقدام امريكا نقض قوانين بين‌المللي است. با اين وجود تيلرسون گفت هرچند از واكنش روسيه نا اميد شدم اما جاي تعجب نيست كه روسيه اين اقدام را غيرقانوني مي‌داند.
سناتور آلكسي پوشكوف نيز نسبت به موضع تيلرسون ابراز نا اميدي متقابل كرد و گفت تيلرسون بهتر است از اهرم خود در امريكا در راستاي مذاكرات آتي با روسيه استفاده مي‌كرد. گفتني است طبق برنامه از قبل تعيين شده بناست ركس تيلرسون با سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه به زودي در مسكو ديدار و گفت‌وگو كنند. با اين حال پوشكوف در توييتر خود نوشت، شرايط براي مذاكرات در مسكو حتي بدتر از دوره وزير خارجه سابق امريكا جان كري است. نيكي هيلي، سفير ايالات متحده در سازمان ملل نيز در جلسه فوري شوراي امنيت نيز هشدار داد كه ايالات متحده آماده انجام اقدامات بيشتر در راستاي مقابله با استفاده سوريه از سلاح‌هاي شيميايي است. وي همچنين در اين نشست به‌شدت از روسيه به دليل حمايت از دولت سوريه انتقاد كرد. او مدعي شد، هربار كه اسد از خط نجابت انساني عبور كرده است روسيه در كنار او ايستاده است. هيلي به اعضاي شوراي امنيت خطاب به روسيه گفت: خرس‌ها مسووليت قابل توجهي براي استفاده اسد از سلاح‌هاي شيميايي دارند.
ريك فرانكونا، تحليلگر نظامي سي‌ان‌ان مي‌گويد: تصميم براي حمله به پايگاه هوايي شريعات در وضعيت كلي نيروها برروي زمين سوريه تغيير ايجاد مي‌كند. ايالات متحده و روسيه پيش‌تر در سوريه شروع به همكاري كرده بودند. هرچند اين همكاري‌ها در سطوح پايين بود اما آن را مي‌توان مداوم دانست و حتي همكاري‌هايي اضافي براي مبارزه با داعش ميان دو طرف در جريان بود كه اين بسيار خوب بود. اما حالا مي‌توان تغييرات در صحنه نبرد پس از اين حمله را مشاهده كرد.
هشت سوال از رييس‌جمهور ترامپ
رييس‌جمهور دونالد ترامپ بزرگ‌ترين حركت رياست‌جمهوري خود را از زمان ورود به كاخ سفيد با حمله به خاك سوريه انجام داد. هرچند دونالد ترامپ مي‌تواند به لحاظ سياسي يك رهبري قوي و قاطع را از خود به نمايش بگذارد. اما اين اقدام در حالي كه اكنون امريكا درگير يك بحران داخلي است و يك دستورالعمل مشخص در سياست داخلي خود ندارد اما به نظر مي‌رسد دونالد ترامپ تلاش كرده كه با نمايش يك رهبري مقتدر و تاييد قاضي گورسوچ نامزد ترامپ براي ديوان عالي كشور اميدوار است تا رياست‌جمهوري خود را در مسيري مناسب قرار دهد. اما حمله ترامپ به سوريه سوالات بيشتري را نسبت به پاسخ‌هاي آن به وجود آورده است. اينكه چگونه امريكا در جايگاه نخست قرار دارد كه در سياست اصلي دونالد ترامپ قرار داشت يا اينكه اين به معناي تغيير در رويكرد خود در قبال با سوريه و روسيه است. با اين وجود خبرنگاران شبكه خبري NPR امريكا سوالات كليدي را پس از حمله امريكا به سوريه از رييس‌جمهور مطرح كرده و به آن تا حدودي پاسخ مي‌دهند.
در سوال اول اين موضوع مطرح مي‌شود كه آيا اين اقدام شروع يا تمام شده و اين اقدام چه معنايي خواهد داشت؟ تام بومن، خبرنگار عنوان كرد كه هيچ نشانه از اقدامات ديگر نيست. اين يك ماموريت به‌شدت متمركز بود. سناتور جان مك كين از آريزونا هرچند از اين اقدام دفاع كرد اما گفت هيچ نشانه‌اي براي ادامه آن وجود ندارد.
سوال دوم اين است كه آيا اين حمله مي‌تواند اقدامات بشار اسد را تغيير دهد؟ خبرنگار ميشله كلمن در حوزه وزارت خارجه مي‌گويد: اين يكي از سخت‌ترين پاسخ‌ها را خواهد داشت زيرا اسد بسياري از خطوط قرمز را بدون مواجهه با عواقب خاص آن عبور كرده است. ولي برخي نيز اين سوال را مطرح مي‌كنند كه آيا اين يك اقدام تحريك‌آميز از سوي بشار اسد بوده است؟ برخي معتقدند كه بشار اسد خواسته تا ميزان واكنش دولت جديد امريكا را مورد سنجش قرار دهد. با اين وجود سردبير ارشد بين‌الملل NPR معتقد است كه تغيير رويه اسد توسط مسكو صورت مي‌گيرد.
سوال سوم اين است كه روسها به‌شدت از اين حركت توسط ايالات متحده انتقاد كردند، اين موضوع چه معني و چه پيامدهاي بالقوه براي ارتباط ميان مسكو واشنگتن خواهد داشت لوسين كيم خبرنگار در مسكو مي‌گويد كه روسها خط رفع اختلاف‌ها را قطع كردند كه اين اقدامي بسيار جدي است. زيرا ايالات متحده و روسيه يك خط بين پنتاگون و مسكو راه‌اندازي كرده بودند كه مطمئن شوند سر راه يكديگر در سوريه قرار نمي‌گيرند. روسها اين خطر ارتباطي را همواره موفق مي‌دانستند زيرا جلوي هرگونه درگيري احتمالي را گرفته است. اما قطع اين ارتباط را مي‌توان يك تغيير بزرگ دانست. اين خط ارتباطي جلوي درگيري‌هاي تن به تن را گرفته بود و اين يك اتفاق بزرگ بود اما حالا اين خط رسما خاموش شده است. به گفته اين خبرنگار شبكه NPR پاسخ آنها خيلي سخت بود. زيرا آنها به سرعت واكنش نشان دادند و بيانيه‌اي را در پنج زبان مختلف پس از حمله منتشر كردند. روسها واقعا، واقعا، واقعا ناراحت هستند. آنها اميد فراواني به رفع اختلافات با روي كار آمدن ترامپ بسته بودند اما حالا اين امر محقق نشده است.
سوال چهارم در خصوص سفر وزير خارجه امريكا، ركس تيلرسون به مسكو است. او كسي است كه يك نشان دوستي از رييس‌جمهوري روسيه دريافت كرده است. اما او حالا به‌شدت عليه نقش روسيه در سوريه انتقاد مي‌كند و سخن مي‌گويد. تيلرسون در اين سفر تا چه حد تحت فشار است و تا چه ميزان مي‌تواند قابليت‌هاي خود را به نمايش بگذارد؟به گفته ميشله كلمن در حال حاضر مقامات امريكايي در اين سفر بايد در خصوص حمله شيميايي صحبت كنند. در صورتي كه قرار بود اين سفر با بررسي امكان همكاري با روسيه در مبارزه با داعش همراه شود. اما حالا شرايط به طور كامل تغيير كرده است و روسها نيز به نظر مي‌رسد كه اميدهاي خود براي رفع اختلافات را از دست داده‌اند.
پنجمين سوال اين است كه با توجه به تنش‌ها قبل از هرچيزي چه موضوعي را بايد با روسها مطرح كرد؟ سردبير ارشد NPR معتقد است كه قبل از هرچيز ضروري است كه به روسها هشدار داد كه نيروهاي آنها در معرض خطر پس از افزايش حملات امريكا قرار نگيرند.
سوال ششم نيز اين است كه دونالد ترامپ چگونه مي‌خواهد با تغييري كه به وجود آورده پيش برود؟دونالد ترامپ همواره از حملات به خاورميانه انتقاد كرده است. او در انتخابات گفت كه ما در حال حاضر 6تريليون دلار صرف جنگ در خاورميانه كرده‌ايم و حالا هيلاري مي‌خواهد يك جنگ را در سوريه آغاز كند كه مي‌تواند به جنگ جهاني منجر شود. تامارا كيت، خبرنگار كاخ سفيد مي‌گويد: معلوم نيست كه چه اتفاقي در محاسبات دونالد ترامپ به وجود آمده است. اما به نظر مي‌رسد رويكرد او آن گونه كه انزواطلبانه نشان مي‌داد، نيست.
سوال هفتم اين است كه آيا اين اقدام قانوني بود و چه توجيه قانوني براي آن وجود داشت؟ با اين وجود مي‌توان گفت كه در كل دموكرات‌ها و جمهوريخواهان از حركت ترامپ پشتيباني كردند. اما تقريبا تمامي اعضاي كنگره اعتقاد داشتند كه دونالد ترامپ براي انجام اقدامات گسترده‌تر بايد اجازه كنگره را داشته باشد. با اين حال برخي معتقدند نبايد اين اقدام دولت سوريه بي‌پاسخ باقي مي‌ماند. سوال هشتم و آخر اين است كه آيا حمله ترامپ به سوريه چشم‌انداز صلح را تغيير مي‌دهد؟كلمن خبرنگار NPR مي‌گويد: مخالفان قطعا اميدوارند كه روند صلح تغيير كند؛ آنها مدت‌ها بود كه خواهان چنين اقداماتي از سوي امريكا بودند. با اين حال بسياري معتقدند كه اين گونه حملات مي‌تواند به مراكز نظامي دولت سوريه ادامه پيدا كند.