ميراث فرهنگي بايد در تمام نقاط كشور تشكيلات حفاظتي داشته باشد
حميده چوبك رييس پژوهشكده باستان‌شناسي
تبليغات دستگاه‌هاي گنج‌ياب و فلزياب در سال‌هاي اخير به‌شدت افزايش پيدا كرده است، در صورتي كه بايد با كساني كه تبليغ گنج‌يابي مي‌كنند برخورد قانوني جدي شود. استدلال كساني كه تبليغ اين دستگاه‌ها را در فضاي مجازي انجام مي‌دهند اين است كه اين دستگاه‌ها براي مباحث مربوط به معادن به كار مي‌رود. اما فكر مي‌كنم اين كار اصلا نيازي به تبليغات ندارد، و كساني كه چنين فعاليت‌هايي انجام مي‌دهند مي‌دانند كه دستگاه فلزياب را بايد از چه مراجعي تهيه كنند و سراغ چه موسساتي بروند، به اين دليل كه تقاضا محدود است و نيازي به تبليغ نيست. بنابراين تبليغات گسترده دستگاه فلزياب بايد ممنوع اعلام شود و با متخلفين برخورد قانوني شود. از سويي بهتر است قانوني در اين زمينه تصويب شود كه كساني كه قصد خريد دستگاه فلزياب دارند از سازمان ميراث فرهنگي استعلام كنند و اعلام كنند كه از اين دستگاه در چه منطقه‌اي و در چه مدت زماني قرار است استفاده كنند و دستورالعمل و شيوه‌نامه‌اي در اين مورد تدوين شود. مثل مجوزهايي كه براي پرواز در يك منطقه صادر مي‌شود و در اين مجوزها محدوده خاصي براي پرواز تعيين مي‌شود. در مورد اين دستگاه‌ها هم بايد سازمان‌هاي خاصي مشخص شوند و خريداران يا استفاده‌كنندگان از اين دستگاه‌ها بعد از اخذ مجوز از اين سازمان‌ها مجوز فعاليت در محدوده مشخص شده را داشته باشند و تاريخ و محدوده‌اي كه در مجوز مذكور اعلام مي‌شود، به سازمان ميراث فرهنگي اعلام شود. بنابراين در درجه اول به طور كلي بايد تبليغات خريد و فروش اين دستگاه‌ها ممنوع باشد، مجوزي هم كه براي شركت‌هايي كه مي‌خواهند براي مصارف غير از گنج يابي از دستگاه‌هاي فلزياب استفاده كنند صادر مي‌شود، به ميراث فرهنگي اعلام شود.
در مورد برخوردهاي حقوقي كه سازمان ميراث فرهنگي در اين زمينه انجام داده است، مواردي در خصوص ممنوعيت خريد و فروش دستگاه فلزياب به دستگاه‌ها و سازمان‌هاي مربوطه اعلام شده است. از جمله مكاتباتي با وزارت ارشاد داشته‌ايم، همچنين از وزارت صنايع و معادن هم درخواست همكاري در اين زمينه داشته‌ايم. اما براي اجراي اين ضوابط نياز به تصويب يك قانون مصوب و يك ابلاغ محكم داريم. و با استناد به قانون بشود عليه كساني كه جرمي مرتكب مي‌شوند طرح دعوي كرد. افزايش سايت‌ها و كانال‌هايي كه اين دستگاه‌ها را به صورت گسترده تبليغ مي‌كنند يا به فروش مي‌رسانند، اتفاق خوبي نيست و بايد با آن برخورد شود. چندي پيش يك سايت از لوگو و نام پژوهشكده باستان‌شناسي سوءاستفاده كرده بود، كه ما طرح شكايت كرديم. اما يكي از مراجع قانوني به ما گفتند كه ما قانوني براي برخورد با متخلفين در اين زمينه در فضاي مجازي نداريم. مورد ديگري كه در رابطه با مجرمين اين حوزه وجود دارد اين است كه اين موضوع مرتبط با امنيت كشور است. به اين دليل كه اين اشيا بازار خريد و فروش در ايران ندارند و براي اينكه تبديل به وجه نقد شوند بايد به صورت قاچاق از كشور خارج شوند و اين امر صدمات جبران‌ناپذيري را در دراز مدت براي كشور به دنبال دارد. به طور گسترده در تمام مناطق كشور شاهد حفاري‌هاي غيرمجاز هستيم. در جيرفت موضوع حفاري غيرمجاز كنترل شده است، اما ما مناطق بسيار دورافتاده داريم كه دسترسي يگان حفاظت ميراث به منطقه تقريبا غيرممكن است. يكي از مسائلي كه وجود دارد و آسيب بسياري به ميراث فرهنگي وارد مي‌كند، شايعاتي است كه بين مردم شكل مي‌گيرد و رسانه‌هاي مجازي به آن دامن مي‌زنند. چند روز پيش از يكي از مناطق به ما خبر دادند كه مردم محلي به درخت‌هاي كهنسال منطقه آسيب جدي وارد كرده‌اند چون يك عده‌اي شايع كرده‌اند كه زير اين درختان گنج وجود دارد. حتي ممكن است چيزي هم نصيب اين مردم نشود اما اين طور به ميراث طبيعي آسيب وارد مي‌كنند. بسياري از مناطق دورافتاده به خصوص مناطق كوهستاني كه محل گورستان‌هاي تاريخي و باستاني است، محل حفاري‌هاي غيرمجاز گسترده است. قانون صراحتا اعلام مي‌كند دهياري‌ها و شوراهاي روستاها موظفند در امر حفاظت از آثار به ميراث فرهنگي كمك كنند. افراد محلي بهترين افراد براي حفاظت از آثار و اطلاع‌رساني در مورد تخريب آثار به ميراث فرهنگي هستند. اما حفاران غيرمجاز كه سيستم تشكيلاتي دارند يك فرد محلي را به عنوان بلد انتخاب مي‌كنند يا در ابتدا يك فرد محلي به اين افراد آدرس مي‌دهد و از آنها مي‌خواهد كه براي حفاري بروند. بسياري از افراد محلي شهامت اينكه تنها بخواهند حفاري انجام دهند را ندارند، به همين دليل عده‌اي را با خود همدست مي‌كنند. مشكل جدي ديگري كه ما داريم تخريب امامزاده‌هاست. بين مردم عادي اين شايعه وجود دارد كه بعضي محل‌ها اصلا امامزاده نيست، بلكه كسي گنج خود را در اين محل پنهان كرده و پوشش امامزاده را براي حفاظت از گنج انتخاب كرده است و همين موضوع باعث تخريب داخل امامزاده‌ها مي‌شود و منجر به اين مي‌شود كه بناي تاريخي يك امامزاده كه داراي ارزش است، تخريب مي‌شود. نقش مردم محلي، شوراياري‌ها و دهياري‌ها را در حفاظت از ميراث فرهنگي بسيار موثر مي‌دانيم. خوشبختانه اخيرا سازمان ميراث فرهنگي تفاهمنامه‌اي با وزارت كشور امضا كرده است كه اين دو دستگاه براي حفظ آثار همكاري داشته باشند. اين يك گام اساسي است اما بايد به اجرا دربيايد. از طرفي بايد ميراث فرهنگي اعضاي شوراها و دهياري‌ها را در زمينه نقش آنها در حفظ آثار توجيه كند. ميراث فرهنگي نهاد مهمي است به اين دليل كه مربوط به همه ايران است. همان طور كه وزارت كشور تا سطح دهياري‌ها تشكيلات دارد، ميراث فرهنگي هم بايد اين تشكيلات را داشته باشد چراكه تا دورافتاده‌ترين روستاها آثار تاريخي موجود است. شكل‌گيري يگان حفاظت ميراث فرهنگي بسيار قدم خوبي بود، اما توسعه اين يگان متناسب با ميزان آثار موجود در سطح كشور نيست. همان طور كه براي حفظ امنيت در سراسر كشور پاسگاه و دژباني موجود است، براي حراست از ميراث فرهنگي هم بايد در سراسر كشور پايگاه حفاظت از ميراث فرهنگي مستقر باشند و امكاناتي در خور چارچوب تعيين شده براي وظايف‌شان داشته باشند. موضوع انجمن‌هاي ميراث فرهنگي كه چندي پيش مطرح شده بود، و خوشبختانه اخيرا مورد پيگيري قرار گرفته‌اند، انجمن‌هاي ميراث فرهنگي منابع مهم حفاظت ميراث فرهنگي بود كه كمرنگ شده‌اند و بايد تقويت شوند.