جنوب خراسان تشنه است

اعتماد| محصول 19 سال خشكسالي در يكي از وسيع‌ترين استان‌هاي شرق ايران، فقر تدريجي دو پيشه مهم و درآمدزاي خراسان جنوبي؛ دامپروري و كشاورزي است. در حالي كه مسوولان استان علت اصلي تحليل رفتن اين دو پيشه ديرينه را به صفر رسيدن ذخاير آبي به دليل كاهش چشمگير ميانگين بارش طي دو دهه و از دست رفتن مراتع به دليل خشك شدن چراگاه‌ها مي‌دانند، حجم رو به افزايش روستاهايي كه يكي پس از ديگري از سكنه خالي مي‌شود تا ساكنانش، امكانات تامين معاش حداقل را در نقطه‌اي ديگر از اين استان پهناور جست‌وجو كنند به يكي از مهم‌ترين نگراني‌هاي مسوولان سومين استان پهناور ايران تبديل شده است. خالي شدن روستاها، صرفا به معناي خالي شدن خانه‌هاي روستاييان از وجود سكنه نيست. اغلب روستاهاي گرفتار بي‌آبي و خشك شدن مراتع در مجاورت مرز ايران و افغانستان قرار دارند و خالي شدن اين روستاها از سكنه مي‌تواند امنيت بيش از 300 كيلومتر نوار مرزي شرق كشور را به مخاطره بيندازد. در حال حاضر، اغلب روستانشينان استان خراسان جنوبي، به دليل مشكلات شديد معيشتي ناشي از 19 سال خشكسالي استان، تحت پوشش كميته امداد قرار دارند تا با كمك‌هاي حداقلي اين نهاد حمايتي، حيات‌شان حفظ شود آن هم در حالي كه مسوولان امداد استان به دليل وضعيت جسماني آخرين ساكنان اين روستاها و به‌خصوص، شرايط جغرافيايي و موقعيت سوق‌الجيشي اين منطقه كه با ناامن‌ترين ولايات افغانستان هم‌مرز است، چندان به توانمندسازي و سبك كردن فهرست تعداد مددجويان روستانشين خود اميدوار نيستند. رضا سلم‌آبادي، مديركل كميته امداد استان خراسان جنوبي، در نشست خبري تور رسانه‌اي كه هفته گذشته از مناطق محروم سه شهرستان خراسان جنوبي بازديد كردند، در توضيح وضعيت اين استان و شرايط دشوار زندگي روستانشينان نوار شرقي كشور گفت: «سرانه پراكندگي جمعيت در 150 هزار كيلومتر مربع وسعت استان، در هر كيلومتر به كمتر از 5 نفر كاهش پيدا كرده در حالي كه اين سرانه در كل كشور، در هر كيلومتر مربع 46 نفر است. كمتر از يك درصد جمعيت كشور در اين استان ساكن هستند و پراكندگي جمعيت در وسعت استان، يكي از دلايل تشديد فقر در خراسان جنوبي است كه حتي ارايه خدمات به جمعيت مددجويي در هر نقطه از استان، قيمتي متفاوت از باقي مناطق دارد و لازم است مسوولان كشوري، سرانه خدمات را به تناسب وسعت استان‌ها تقسيم كنند.»سلم‌آبادي در اشاره به توزيع نابرابر خشكسالي در استان، از روستاهايي مانند «دو نخي» و از توابع شهرستان «درميان» ياد مي‌كند كه قنات آنها 12 سال قبل خشك شده اما به گفته او، روستاهاي ديگري مانند «كلات‌نظر» و از توابع همين شهرستان هم در استان هستند كه ساكنانش خبر مي‌دهند 8 ماه قبل، حيات قنات روستا به آخر رسيد و مي‌افزايد: «روستاي بدون درخت و بدون آب و بدون قنات معنايي دارد؟ ولي در روستاهاي خراسان جنوبي ما با قنات‌هايي مواجه مي‌شويم كه معبر آب قنات به طور كامل خشكيده. آن هم در حالي كه در اين روستاها، تنها منبع درآمد مردم، چند راس گوسفند است كه به گفته خود روستاييان به دليل كم‌آبي، گاهي بر سر آب دادن به گوسفندان هم دعوا مي‌شود. قهر طبيعت در اين 19 سال باعث شده روستاهاي ما فقيرتر بشوند. آب شرب روستاها با تانكر تامين مي‌شود اما در بعضي روستاها، مردم مي‌گويند گاهي اوقات بايد 24 ساعت يا حتي 48 ساعت در انتظار آمدن تانكر آب شرب بمانند كه در دسترس نبودن آب سالم و بهداشتي، حتي رعايت بهداشت و نياز آب مصرفي بعضي خانواده‌ها را هم با مشكلات شديد مواجه مي‌كند. براي انتقال بسياري از روستاها هم با مشكل مواجهيم مگر اينكه مصوبه شوراي تامين استان براي تخريب روستا بگيريم كه معمولا هم شورا مصوبه ممنوعيت تخريب مي‌دهد تا از بروز مشكلات امنيتي يا افزايش هزينه ناشي از انتقال و جابه‌جايي روستا جلوگيري كرده باشد.»در ابتداي دهه 70، استان خراسان جنوبي، 3 هزار و 558 روستاي داراي سكنه داشته كه به گفته سلم‌آبادي، تا امروز و بر اثر خشكسالي، 1680 روستا – 47 درصد روستاهاي استان - خالي از سكنه شده و در حال حاضر، آب آشاميدني 436 روستا از مجموع 1500 روستاي داراي سكنه استان با تانكر تامين مي‌شود كه بنا بر اذعان مديركل كميته امداد استان خراسان جنوبي، اين روستاها هم در مرز تخليه قرار دارند و اگر وضعيت بارندگي تا يك يا دو سال آينده، بهبود پيدا نكند، اين روستاها هم خالي از سكنه خواهند شد. به گفته سلم‌آبادي، بيش از 70 درصد خانوارهاي تحت پوشش كميته امداد در اين استان سالمند هستند كه اغلب هم ساكنان روستاها بوده و فوت هر كدام به منزله خالي شدن روستا و تشديد نگراني مسوولان استاني از بابت آينده امنيتي اين مناطق است علاوه بر آن، اغلب جوان‌هاي روستاها هم براي تامين معاش، درصدد مهاجرت به شهرها هستند درحالي كه به دليل دهك درآمدي نازل، ناچار به سكونت در حاشيه شهرهاي استان مي‌شوند كه بي‌ترديد، آسيب‌هاي اجتماعي ناشي از حاشيه نشيني، از مشكلات شهرهاي استان در آينده نه چندان دور خواهد بود. به گفته سلم‌آبادي نرخ رسمي بيكاري در استان خراسان جنوبي و در سال 95، 7/10 درصد بوده كه اين رقم در سه ماه 96 به 5/11 درصد افزايش پيدا كرده و تاثير رشد نرخ بيكاري در اين استان شرقي كه قطعا بي‌ارتباط با خشكسالي 19 ساله نيست برهم خوردن تعادل آمار جمعيت روستايي و شهرنشين است، چنانكه سلم‌آبادي مي‌گويد: «سال 1375، 38 درصد جمعيت استان، شهرنشين بود اما سال 95، اين رقم به 59 درصد افزايش يافت و در صورت ادامه خشكسالي، اين عدد به 70 درصد هم خواهد رسيد. آن هم در حالي كه اين استان، توليد‌كننده 4 محصول استراتژيك - زرشك، زعفران، عناب و انار – است كه مجموع درآمدزايي ناشي از توليد اين محصولات هم در نقشه درآمد ناخالص ملي كشور GDP سهم قابل توجهي دارد اما اين توليدات در سطح استان، صرفا خرده مالكي است و به همين دليل در اقتصاد استان تاثير چنداني ندارد.» در فهرست ضرايب محروميت و برخورداري مناطق روستايي و شهري كه در دهه 80 به تصويب هيات دولت رسيد، حدود نيمي از شهرستان‌هاي استان خراسان جنوبي دچار ضرايب 7 به بالا هستند كه افزايش ضرايب به معناي شدت يافتن محروميت است. سلم‌آبادي هم در تاييد نگران زايي اين ضرايب مي‌گويد: «بنا بر يك نقل قول، 94 درصد و بنا بر نقل قولي ديگر، 96 درصد روستاهاي استان خراسان جنوبي داراي ضريب محروميت 7 و 8 و 9 است. در مواردي حتي مركز شهرستان هم ضريب 7 دارد و در مواردي، اگرچه يك روستا ضريب 8 گرفته اما به نظر ما و به گواهي شرايط زندگي مردم، ضريب آن منطقه بالاتر است و معتقديم در برخي نقاط استان، به خصوص در مناطقي كه آب و جاده و مدرسه بيش از 5 كلاسه نيست، ضرايب هم واقعي نيست. فقر مناطق محروم خراسان جنوبي، نوع خاصي از فقر است منتها ميزان مطالبه‌گري مردم هم در اين استان كم است چون اين مردم، بسيار قانع هستند.» بنا بر آخرين آمار كميته امداد استان خراسان جنوبي، تا پايان سال 95، 32 هزار و 313 خانواده – 62 هزار و 910 نفر - تحت پوشش دريافت مستمري هستند. حدود 73 درصد خانوارهاي تحت پوشش كميته امداد – 22 هزار و 390 سرپرست خانوار - در اين استان سالمندند. تعداد پشت‌نوبتي‌هاي دريافت مستمري تا پايان سال 95، به صفر رسيده اما طي دو ماه نخست 96، 580 خانوار در فهرست جديد پشت نوبتي‌هاي دريافت مستمري قرار گرفته‌اند. 20 هزار و 700 خانوار تحت پوشش كميته امداد در اين استان، در مناطق محروم با ضرايب 7 و 8 و 9 ساكن هستند.