وقتي سوختن ارسباران
دل ما را مي‌سوزاند
اعزام بالگرد اطفاي حريق با 4 روز تاخير
گروه اجتماعي
حريق جنگل در هفته‌هاي اخير در اخبار جهان به صدر آمده است. بعد از حريق جنگل‌هاي سيبري و آمازون ما هم در اخبارمان سوختن جنگل‌هاي ارسباران را داريم. شايد مقايسه حريق جنگل‌هاي ارسباران با وسعتي 300هكتاري در مقايسه با حريق جنگل‌هاي سيبري كه بيش از 2ميليون 800 هزارهكتار گزارش شده بود اصلا مناسب نباشد. اما وقتي سوختن ارسباران دل ما را مي‌سوزاند كه بدانيم در كشوري زندگي مي‌كنيم كه موقعيت جغرافيايي آن عرصه‌هاي جنگلي را بسيار محدود كرده و كمتر از 10درصد كشور را شامل مي‌شود. حالا همين اندك وسعتي كه از كشور جنگل بوده به صورت تعمدي طعمه حريق شده است. در اين شرايط وقتي مي‌فهميم براي به خدمت گرفتن بالگرد و تسريع در عمليات اطفاي حريق 4 روز زمان سپري شده است چه پرسش‌هايي در ذهن جريان مي‌گيرد؟ دست‌كم بايد پرسيد در مديريت بحراني نظير حريق كه رونده است و پيشروي مي‌كند، گرفتن بالگرد بايد 4 روز طول بكشد؟ حالا علت برپا كنندگان آتش چه بود هنوز زود است، قضاوت كنيم. اما پرسش اصلي اين است كه چرا مهار كردن حريق 300هكتاري از وسعت 164هزارهكتاري جنگل‌هاي ارسباران آن قدر طولاني شد كه دست آخر وزير دفاع دستور داد، نيروهاي مسلح و ارتش به كمك بيايند و با ورود ارتش حريق مهار شد؟ اين تجربه ما درست در روزهايي است كه آن سوي دنيا در برزيل نيز وسعتي عظيم از جنگل‌هاي آمازون در حال سوختن است و در وصف آن بر اين عبارت تاكيد مي‌شود كه «ريه‌هاي زمين در حال سوختن است» و حتي كار به واكنش روساي جمهور ساير كشورها از جمله امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه كشيد. در برزيل نيز نيروهاي ارتش وارد كار شدند تا به مهار حريق بپردازند. اين در حالي بود كه گفته مي‌شود از اوايل سال جاري ميلادي تاكنون بيش از ۷۶ هزار آتشسوزي در جنگل‌هاي برزيل روي داده است. شمار آتشسوزي در جنگل‌هاي اين كشور در قياس با سال گذشته، افزايشي معادل ۸۴ درصد داشته است. با اين حال در برزيل و روسيه چه اتفاقي روي مي‌دهد يك سوي اخبار است اما دل مردمي كه در كشوري بياباني و خشك زندگي مي‌كنند كه وسعت جنگل‌هايشان بسيار محدود است، چگونه تاب آن دارد كه بشنود ارسباران را عمدا به آتش كشيده‌اند و از آن بدتر دستگاه‌هاي متولي آن قدر تعلل داشته‌اند كه اين وسعت بيشتر و بيشتر شده است.
4 روز طول كشيد
مرداد هنوز به آخر نرسيده بود كه آتش به جان ارسباران افتاد؛ از روز دوشنبه هفته قبل. درست در روز سالگرد كودتاي 28مرداد تا اينكه بعد از گذشت 4 روز مهار شد. درست وقتي پاي بالگرد به كار اطفاي حريق باز شد، كار به جايي رسيد تا خبرها به اين سمت برود كه دست‌اندركاران در حال لكه‌گيري منطقه هستند. حميد قاسمي، مدير كل محيط زيست استان آذربايجان شرقي در اين باره گفت: در اطفاي آتشسوزي ارسباران، مشكل ما نبود بالگرد بود چراكه نمي‌توانستيم نسبت به مهار قطعي آتش در برخي نقاط اقدام كنيم چون خاكستر باقي‌مانده با وزش باد شعله‌ور مي‌شد. اول شهريور بالگرد را تحويل گرفتيم و در حال حاضر در حال فعاليت در منطقه است. مدير كل محيط زيست استان آذربايجان شرقي در پاسخ به اين پرسش كه چه مساحتي از ارسباران دچار حريق شده است؟ گفت: به دليل شيب و صعب‌العبور بودن برخي نقاط هنوز نمي‌توانيم نظر قطعي در اين باره بدهيم اما به زودي بررسي‌هاي كارشناسي در اين زمينه انجام و اطلاع‌رساني مي‌شود. قاسمي همچنين در مورد عمدي بودن آتشسوزي ارسباران گفت: دستگاه‌هاي نظارتي در حال بررسي موضوع هستند و بعد از تكميل تحقيقات مشخص مي‌شود كه چند درصد آتشسوزي عمدي و چند درصد به صورت طبيعي بوده است. همچنين حميد ظهرابي، معاون محيط زيست طبيعي سازمان محيط زيست تاكيد كرد: درختان ارسباران آسيب جدي ديده‌اند. او همچنين از عمدي بودن حريق در ارسباران خبر داد و گفت كه چند فرد مشكوك دستگير شده‌اند.
وقتي جنگل تلفن 125 ندارد
ماجرا اينجاست كه شايد در شهرهاي ما تلفن 125 وجود داشته باشد و بعد از به صدا درآمدن زنگ تلفن آن صداي آژير كشيدن خودروهاي آتش‌نشاني براي اطفاي حريق شنيده شود اما براي جنگل آن هم با مشكلاتي از جمله نبود مسير تردد مناسب يا صعب‌العبور بودن نمي‌توان انتظار داشت كه خودروهاي آتش‌نشاني به داد جنگل برسند. گو اينكه يكي از عمده‌ترين دلايل توسعه يافتن حريق جنگل دير خبردار شدن از وقوع حريق است. با اين حال مهم‌ترين مولفه در اطفاي حريق جنگل، استفاده از بالگرد و هواپيماهاي آتش‌نشان است. چيزي كه كشور ما اساسا آنها را ندارد. انتظار اين بود بعد از تصويب برجام و امكان خريد هواپيما براي ايران، موضوع خريد بالگرد و هواپيماهاي سبك براي اطفاي حريق توسط سازمان حفاظت محيط زيست به سرانجامي برسد اما همچنان جنگل‌ها در انتظار رسيدن بالگرد مي‌سوزند. حالا بعد از سوختن ارسباران قلي‌الله قلي‌زاده نماينده مردم كليبر، خدا آفرين و هوراند در گفت‌وگو با ايسنا گفته است: هر ۴ استان شمال‌غرب كشور فاقد تجهيزات براي خاموش كردن آتش ارسباران بودند.
او افزود: درخواست شده است تا بالگردها مدتي در جنگل مستقر باشند. آتشسوزي جنگل‌هاي ارسباران حادثه‌اي بسيار اسفناك براي مردم استان و منطقه بود و متاسفانه تعداد قابل توجهي از پرندگان و حيوانات در اين حادثه تلف شدند و علاوه بر سوختن جنگل‌ها و مراتع، خساراتي هم به مردم منطقه وارد شد. در آتشسوزي جنگل‌هاي ارسباران هم با اين معضل مواجه شديم و با وجود وعده‌هاي متعدد از سوي مبادي مختلف، بالگردها پس از 6 روز به خداآفرين اعزام شدند. او با اشاره به ضعف مديريت در كشور در مواقع بحراني گفت: توجهي به اقدامات پيشگيرانه قبل از وقوع حادثه و توزيع عادلانه امكانات و تجهيزات نشده است، مثلا در حادثه‌اي مانند آتشسوزي تا اثبات صحت وقوع حادثه به مركز، كار از كار گذشته و خسارات زيادي به ما وارد مي‌شود.
قلي‌زاده همچنين اضافه كرد: در آتشسوزي جنگل‌هاي ارسباران هم با اين معضل مواجه شديم و با وجود وعده‌هاي متعدد از سوي مبادي مختلف، بالگردها پس از 6 روز به خداآفرين اعزام شدند. او با اشاره به قول وزير صنعت براي كمك به تحقق خريد يك فروند بالگرد بسكت‌دار به منظور استفاده در مواقع بحراني در آذربايجان شرقي گفت: وزير صنعت به عنوان فرزند آذربايجان قول مساعدت در اين خصوص را داده همچنين مقرر شده تا اين بالگرد توسط مس سونگون كه بدهكار مراتع و جنگل‌ها، محيط زيست و مردم منطقه است، خريداري شود.
5 سال قبل در چنين روزهايي
5 سال قبل درست در روزهاي آخر مرداد 1393 جنگل‌هاي شمال كشور در گلستان طعمه حريق شد. در آن زمان احمدعلي كيخا، نماينده كنوني مجلس معاون محيط زيست طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست بود. او در آن زمان در گفت‌وگويي با خبرآنلاين گفت: هلال احمر براي خاموش كردن آتش جنگل گلستان از محيط زيست پول مي‌خواست. گرچه اين موضوع به مذاق جمعيت هلال احمر خوش نيامد اما مساله اين بود كه در فاصله تقاضاي بالگرد از سوي سازمان حفاظت محيط زيست تا صدور دستور از سوي اسماعيل نجار، رييس سازمان مديريت كشور به هلال احمر تا رسيدن بالگرد زمان زيادي صرف شد زيرا اين اعتقاد وجود داشت كه بايد هزينه‌هاي اعزام بالگرد پرداخت شود. در آن زمان كيخا به خبرآنلاين گفت: جمعيت هلال احمر كشور برخلاف دستور صريح وزير كشور براي در اختيار قرار دادن يك فروند هلي‌كوپتر به سازمان حفاظت محيط زيست از اين كار امتناع كرد. او در توضيح اين ماجرا افزوده بود: برخلاف هماهنگي‌اي كه خانم دكتر ابتكار با وزير كشور براي اعزام هلي‌كوپتر انجام داد و آقاي رحماني‌فضلي دستور اعزام هلي‌كوپتر داده بود، جمعيت هلال احمر اعلام كرد كه قرارداد انجام اين پرواز را بايد با چه نهادي ببندد و هزينه اين اقدام را چه كسي بايد بپردازد. معاون وقت محيط طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست در سال 1393 اينگونه كم‌كاري هلال‌احمر را تحليل كرد كه: اگر قرار بود سازمان حفاظت محيط زيست هزينه چنين اقدامي را بپردازد اساسا چرا بايد اين كار را به هلال احمر بسپارد. سازمان در صورتي كه پول كافي مي‌داشت با بخش خصوصي وارد مذاكره مي‌شد و از بخش خصوصي چنين خدماتي مي‌گرفت كه هم سريع‌تر و هم مسوولانه‌تر برخورد كنند و ديگر نيازي به همكاري نهادهاي ديگر نبود.
يك پرسش معمولي
چرا اعزام بالگرد براي اطفاي حريق جنگل‌ها هميشه روزها به طول مي‌انجامد؟ مگر مي‌شود در برابر موضوعي مثل حريق كه پيش رونده و مخرب است و دقيقه‌ها تعيين‌كننده هستند، روزها منتظر صدور مجوز و اعزام بالگرد ماند؟ اتفاقي كه براي مثال از مرداد 1393 و واكنش هلال احمر آورده شد، نشان از آن دارد كه فارغ از نبود تجهيزات مناسب و درحالي كه سازمان حفاظت محيط زيست فاقد سيستم اطفاي حريق هوايي است، مديران كشور و اقدامات بين دستگاهي در كشور ما بسيار ناتوان از حل مساله است. در ماجرايي كه در سال 1393 دستور وزير كشور براي اعزام بالگرد را به همراه داشته، هلال‌احمر تعلل كرده است. يعني دستگاه‌هاي مختلف با مديريت‌هاي مختلف نتوانسته‌اند در زمان بحران متمركز و موثر عمل كنند، اتفاقي كه اينك نيز در مرداد و شهريور 1398 روي داده و اعزام بالگرد 4 روز به طول انجاميده است. در حال حاضر به جز نهادهاي نظامي، اورژانس و هلال احمر بالگرد در اختيار دارند. ساختار نظامي و انتظامي پيرو دستورات و ضوابط خاص است اما اين پرسش مطرح است كه آيا براي به پرواز درآمدن بالگرد براي يك عمليات نجات هم بايد منتظر كاغذبازي‌هاي اداري بود؟
عامل 95 درصد حريق‌هاي جنگل انساني است
خليل آقايي، رييس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري گفت: عامل ۹۵ درصد آتشسوزي جنگل‌ها انساني است و ۱۵ درصد عمدي و با هدف زمين‌خواري است. به گزارش ايرنا، آقايي روز يكشنبه در سلسله نشست‌هاي راويان مكتب حسيني ويژه مبلغان اعزامي دهه محرم ۱۳۹۸ در سالن همايش‌هاي غدير قم افزود: الباقي آتش‌سوزي‌ها سهوي است و بايد اين مساله مورد بررسي و دقت بيشتري قرار بگيرد.