هفته گذشته هيات داوران جايزه ادبي آلماني نلي زاكس از تصميم خود مبني بر اهداي جايزه اين دوره به كامله شمسي بازگشتند، چراكه اين رمان‌نويس پاكستاني‌تبار بريتانيايي از جنبش انزوا، عدم سرمايه‌گذاري و تحريم رژيم صهيونيستي حمايت مي‌كند. اين جشنواره ادبي با انتشار بيانيه‌اي اهداي اين جايزه را لغو و پس از آن شمسي از موضع خود دفاع كرد. از طرفي نويسندگان و هنرمندان سراسر جهان به حمايت از اين نويسنده و آزادي انديشه و بيان نامه سرگشاده‌اي را امضا كردند.
جنبش بي‌دي‌اس چيست؟
جنبش انزوا، عدم سرمايه‌گذاري و تحريم رژيم صهيونيستي يا Boycott, Divestment and Sanctions و به اختصار BDS در سال 2005 فعاليت خود را با 171 سازمان غيرانتفاعي فلسطيني به منظور تحريم رژيم صهيونيستي در سه سطح اقتصادي، فرهنگي و آكادميك آغاز كرد. از ديگر اهداف اين جنبش بايد به از بين بردن قدرت رژيم صهيونيستي، پايان اشغال سرزمين فلسطين، رفع تبعيض و به رسميت شناختن حقوق اساسي اعراب فلسطيني كه در سرزمين‌هاي رژيم صهيونيستي زندگي مي‌كنند و حق بازگشت ميليون‌ها آواره فلسطيني اشاره كرد.
اين جنبش از فعاليت‌هاي آزاديخواهانه‌اي همچون بيانيه‌هاي سازمان ملل كه بر ضد آپارتايد آفريقاي جنوبي نوشته شده و جنبش حقوق مدني امريكا تاثير گرفته است. حاميان اين جنبش شامل چهره‌هاي دانشگاهي، نويسندگان و ادبا، سينماگران، اعضاي اتحاديه‌هاي كارگري، احزاب سياسي و حتي شهروندان رژيم صهيونيستي مي‌شوند.
حاميان اين جنبش در گوشه‌گوشه جهان نشست‌ها و راهپيمايي‌هايي را براي معرفي و ترويج عقايدشان برگزار مي‌كنند. رشد و توسعه همه‌جانبه اين جنبش در سراسر جهان و به ويژه كشورهاي غربي از اصلي‌ترين دغدغه‌هاي مقامات رژيم صهيونيستي به شمار مي‌رود. از طرفي روند افزايش تبليغات سهم بسزايي در شهرت و فراگير شدن جنبش و اهداف آن داشته و همين پوشش تبليغاتي و به ويژه حمايت رسانه‌هاي مختلف و موثر غربي از اين جنبش به نگراني طرفداران رژيم صهيونيستي دامن زده است.
تحريم فرهنگي بي‌دي‌اس رژيم صهيونيستي
از آنجايي كه امكان مرور تحريم‌هاي اقتصادي و آكادميك جنبش بي‌دي‌اس به دليل كمبود جا در اين گزارش امكان‌پذير نيست، اشاره‌اي كوتاه به تحريم‌هاي فرهنگي اين جنبش مي‌كنم. دست‌اندركاران اين جنبش از تمامي فعالان حوزه فرهنگي مانند اتحاديه‌ها و انجمن‌هاي بين‌المللي خواسته‌اند تمام فعاليت‌ها، قرارداد همكاري يا پروژه‌هاي هنري و فرهنگي را كه مستقيم و غيرمستقيم با نهادهاي اسراييلي در رابطه‌اند را تحريم كنند. همچنين از جشنواره‌ها و رويدادهاي بين‌المللي درخواست كرده‌اند از پذيرش هرگونه حمايت مالي از دولت اسراييل يا افراد وابسته به آن امتناع كنند. هزاران هنرمند و فعال فرهنگي از سراسر جهان به بخش فرهنگي جنبش تحريم رژيم صهيونيستي پيوسته‌اند و بيانيه عمومي حمايت از تحريم فرهنگي اين رژيم را امضا كرده‌اند. در سال ۲۰۱۵، بيش از يك‌هزار شخصيت فرهنگي در بريتانيا الزام به تحريم فرهنگي رژيم اشغالگر صهيونيستي را ضروري دانسته‌اند. از چهره‌هاي برجسته فرهنگي كه بر تحريم فرهنگي اسراييل تاكيد دارند، راجر واترز موزيسيني كه در گروه پينك فلويد فعاليت مي‌كند، آليس واكر نويسنده رمان «به رنگ ارغوان»، برايان اينو و لئون راسلون موزيسين و ترانه‌سراهاي انگليسي، صوفي فاينز كارگردان انگليسي، ايليا سليمان كارگردان و بازيگر فلسطيني، ارونداتي روي نويسنده هندي، اهداف سويف رمان‌نويس مصري و ادواردو گاليانو روزنامه‌نگار و نويسنده اهل اروگوئه هستند كه از همكاران خود خواسته‌اند به سرزمين‌هاي رژيم صهيونيستي سفر نكنند و در اين سرزمين اجرايي نداشته باشند.
از دلايل جهاني شدن و فراگيري اين جنبش، ديدگاه آشتي‌جويانه بنيانگذاران و اعضاي آن است، چراكه جنبش بي‌دي‌اس مردم را براي مقابله نظامي با رژيم صهيونيستي بسيج نمي‌كند بلكه تنها خواسته اين جنبش حمايت از حقوق فلسطيني‌ها و تحريم اقتصادي، فرهنگي و آكادميك رژيم اشغالگر است. بنابراين بي‌دي‌اس با نوعي قدرت نرم اهداف خود را پيش مي‌برد و زماني كه اسراييل ادعا مي‌كند اين جنبش تهديدي نظامي است، بسياري به غيرقابل باور بودن آن اشاره مي‌كنند.
ماجراي لغو اهداي يك جايزه ادبي
كامله شمسي نويسنده پاكستاني‌تبار بريتانيايي كه براي نگارش رمان تحسين‌برانگيز «گرمي خانه» به شهرت رسيده است براي حمايت از اين جنبش از دريافت جايزه نلي زاكس 2019 محروم شد. ابتدا هيات داوران او را برگزيده اين دوره اعلام كردند اما بعد خبر آمد كه راي‌شان عوض شده است و اين جايزه به شمسي تعلق نمي‌گيرد.
جايزه نلي زاكس هر دو سال يك‌بار به نويسنده‌اي اهدا مي‌شود كه نقشي ادبي در ارتقاي سطح آگاهي انسان‌ها ايجاد كرده باشد. اين جايزه به نام شاعر و نويسنده برنده جايزه ادبي نوبل در سال 1961 پي‌ريزي شد كه بختيار علي، رمان‌نويس كرد عراقي برنده پيشين اين جايزه شناخته مي‌شود و ميلان كوندرا و مارگارت اتوود نيز از جمله نويسندگاني هستند كه اين جايزه را به خانه برده‌اند. در اساسنامه اين جايزه قيد شده است كه اعضاي هيات داوران بايد براي برگزيدن نويسنده‌اي، زندگي و حرفه او را مورد بررسي قرار بدهند.
ششم سپتامبر هشت عضو هيات داوران تصميم گرفتند كامله شمسي را برنده نهايي اعلام كنند و در توضيح انتخاب خود گفتند نوشتاري را كه «ميان جوامع پلي بنا مي‌كند» مي‌ستايند. اما زماني كه اعضاي هيات داوران اين جايزه باخبر شدند شمسي از جنبش انزوا، عدم سرمايه‌گذاري و تحريم رژيم صهيونيستي حمايت مي‌كند، اعلام كردند راي‌شان باطل است و جايزه اين دوره نصيب هيچ نويسنده‌اي نخواهد شد. آنها در اين بيانيه نوشته‌اند: « هيات داوران به كامله شمسي راي دادند و به اين ترتيب كارنامه ادبي تحسين‌برانگيز اين نويسنده بريتانيايي را ستودند. در آن زمان با وجود اينكه تحقيقاتي انجام شده بود، اعضاي هيات داوران از اينكه اين نويسنده از سال 2014 در جنبش تحريم رژيم صهيونيستي شركت دارد، آگاهي نداشتند.»
دفتر اين جايزه در شهر دورتموند آلمان مستقر است و جايزه به نويسنده‌اي اهدا مي‌شود كه براي ترويج «بردباري و مصالحه» و ارتقاي روابط فرهنگي ميان انسان‌ها قلم بزند. در بيانيه‌اي كه هيات داوران اين جايزه منتشر كرده‌اند، مي‌‌خوانيم: «موضع سياسي شمسي كه فعاليت مداوم در تحريم فرهنگي رژيم صهيونيستي است و بخشي از جنبش بي‌دي‌اس به شمار مي‌رود، مشخصا با اهداف قانوني اين جايزه متناقض است. تحريم فرهنگي از محدوده مرزها پيش‌تر نمي‌رود اما با وجود عدم وجود يكپارچگي سياسي و فرهنگي در جامعه اسراييل، روي آن تاثيرگذار است. به اين صورت اثر كامله شمسي در دسترس مردم رژيم صهيونيستي قرار نمي‌گيرد. چنين اتفاقي با ادعاي دست‌اندركاران جايزه نلي زاكس كه اظهار آشتي و صلح كنند و الگويي براي مصالحه در جوامع و فرهنگ‌ها باشند، مغاير است.»
ماه مه پارلمان آلمان طرحي را به تصويب رساند كه بر اساس آن جرياني با عنوان جنبش بي‌دي‌اس را يهودستيزي و «يادآور هولناك‌ترين بخش تاريخ آلمان» دانست. 60 يهودي و پژوهشگر رژيم صهيونيستي اين طرح را به باد انتقاد گرفتند و در نامه‌اي سرگشاده اين اقدام را بخشي از رويه‌اي خواندند كه «به حاميان حقوق بشر فلسطيني‌ها برچسب يهودي‌ستيز مي‌زنند.»
هتك حرمت معترضان تبعيض و بي‌رحمي
كامله شمسي كه نامش در ميان حاميان تحريم فرهنگي رژيم صهيونيستي ديده مي‌شود پس از انتشار خبر پس گرفتن جايزه نلي زاكس در بيانيه‌اي نوشت: مايه تاسفش است كه «هيات داوران بايد تسليم فشارها شوند و جايزه‌اي را از نويسنده‌اي بگيرند كه آزادي انديشه و آزادي بيان را به كار گرفته است.»
او گفته است: «جنبش بي‌دي‌اس افراد را عليه رژيم صهيونيستي و اقدامات تبعيض‌آميز و بي‌رحمانه‌اي كه بر فلسطيني‌ها روا مي‌دارد، بسيج مي‌كند و اينكه دست‌اندركاران اين جايزه اين جنبش را بي‌شرمانه و غيرمنصفانه مي‌خوانند، در واقع به حاميان آن هتك حرمت مي‌كنند.»
او در بيانيه‌اي كه منتشر كرده است، نوشته: «در انتخابات رژيم صهيونيستي كه تازه به اتمام رسيده بنيامين نتانياهيو طرح‌هايي را براي تصاحب يك‌سوم كرانه باختري رود اردن اعلام كرد كه مغاير با قوانين بين‌المللي است. و اعتراض بني گرانتس، رقيب سياسي نتانياهو اين بود كه او ايده‌اش را دزديده است؛ اين اتفاقات پس از كشته شدن دو نوجوان فلسطيني به دست نيروهاي رژيم صهيونيستي روي داد كه هماهنگ‌كننده ويژه سازمان ملل اين اقدام را محكوم و آن را در روند ايجاد صلح در خاورميانه «هولناك» توصيف كرد. در اين اوضاع و احوال سياسي، هيات داوران نلي زاكس تصميم گرفته‌اند به دليل حمايت من از جنبشي بدون خشونت براي فشار آوردن به رژيم صهيونيستي، جايزه‌اي را از من بگيرند.»
شمسي كه سال گذشته جايزه زنان براي ادبيات داستاني را دريافت كرد، مي‌گويد: مقامات شهر دورتموند مانع از انتشار بيانيه او در رسانه‌ها شده‌‌اند. او توضيح داده است كه اجازه نمي‌دهد اثرش در اسراييل منتشر شود «به اين دليل كه هيچ ناشر اسراييلي وجود ندارد كه كاملا مستقل از رژيم صهيونيستي فعاليت كند. اگر ناشري در رژيم صهيونيستي وجود داشته باشد كه مثل جنبش انزوا، عدم سرمايه‌گذاري به دنبال دادخواهي باشد، خوشحال مي‌شوم كتابم را به او بسپرم.»
نمود مك‌كارتيسم
اهداف سويف، رمان‌نويس مصري در واكنش به لغو اهداي اين جايزه به شمسي گفته است: اين اتفاق «نمود مك‌كارتيسم نو در مقياسي بين‌المللي است.» سويف گفته است: «هر چند چيزي كه بايد به خاطر بسپاريم، اين است كه حتي در آلمان هنوز هم كشمكشي در جريان است. بنابراين تك‌تك انسان‌ها و تك‌تك سازمان‌ها خودشان تصميم بگيرند كه طرف آزادي انديشه و آزادي بيان هستند يا طرف سانسور سياسي ارتجاع. تلاش براي خاتمه مكالمه درباره معضل حقوق سياسي فلسطيني‌ها و حقوق بشر اين مردم- معضلي كه بسياري تحت تاثير آن قرار گرفته‌اند- به سادگي جوابگو نخواهد بود.»
جودي گينزبرگ، مديرعامل اجرايي نمايه سانسور (Index on Cencorship) مي‌گويد: اينكه شمسي «به خاطر نظرات شخصي‌اش» از جايزه‌اي محروم شده به شدت آزاردهنده است: «اهداي جايزه‌اي كه هدفش شناسايي نويسنده‌اي است كه نقش تحسين‌برانگيز ادبي‌اش به ارتقاي سطح آگاهي ميان مردم كمك كرده، لغو شده است چون نويسنده شخصا از جنبشي بدون خشونت حمايت مي‌كند كه مقصودش تمركز بر احترام به حقوق بشر جهاني است.» او در ادامه گفته است: «در حال حاضر شاهد رشد فزاينده كنترل كردن ابراز عقايد سياسي نويسندگان ادبيات داستاني و در نتيجه منع انتشار كتاب‌هاي‌شان هستيم. در حقيقت نتيجه با آنچه دست‌اندركاران جشنواره‌اي ادبي به دنبال آن هستند، مغاير است؛ محدود كردن صداها و به همين ترتيب فرصت‌هاي كمتر براي ارتقاي سطح آگاهي مردم.»
مجازات دفاع از حقوق بشر
روز دوشنبه آندوراتي روي، جي‌ام كوتزي و سالي روني به همراه 300 نويسنده و هنرمند ديگر با انتشار نامه‌اي سرگشاده حمايت خود را از كامله شمسي اعلام كردند. اهداف سويف و عمر رابرت هميلتون، بنيانگذاران جشنواره ادبي فلسطين، طي يك روز توانستند امضاي 100 نويسنده را پاي آن بگذارند و به تدريج تعداد آنها به 300 نفر رسيد. از حاميان كامله شمسي مي‌توان به جي‌ام كوتزي نويسنده اهل آفريقاي جنوبي، گلوريا استاينم و ريچارد فورد امريكايي، نويسندگان هندي سرشناس كي‌ران دساي، آروندتي روي و اميت چادهوري، نديف محمد نويسنده اهل سومالي، نائومي كلاين، يان مارتل از كانادا، اوليويا لينگ و كن لوچ از بريتانيا، هشام مطر و خالد متاوا از ليبي، بن اوكري نويسنده نيجريايي، مريم سعيد از لبان، خوان گابريل واسكس از كلمبيا، مراد ف. باروتي و نجوان درويش شعراي فلسطيني برجسته و اوشن وونگ شاعر ويتنامي-امريكايي اشاره كرد. همچنين مايكل اونداتيه، نويسنده انگليسي و خالق رمان «بيمار انگليسي» كه در سال 1995 اين جايزه را به دست آورد، از امضاكنندگان اين نامه است.
اين نويسندگان در اين نامه كه با عنوان «حق تحريم» در مجله ادبي London Review of Books منتشر كرده‌اند، معتقدند دست‌اندركاران و هيات داوران جايزه نلي زاكس تشخيص داده‌اند نويسنده را براي دفاع از حقوق بشر تنبيه كنند. حاميان شمسي مي‌پرسند: «معناي جايزه‌اي ادبي كه به حق دفاع از حقوق بشر، ضوابط آزادي انديشه و بيان و آزادي انتقاد ضربه مي‌زند، چيست؟ بدون اينها، فرهنگ و هنر به كالاي لوكس بي‌معنايي تبديل مي‌شوند.» همچنين نويسندگان اين نامه شهر دورتموند را كه دفتر اين جشنواره در آن قرار دارد، براي امتناع از عمومي كردن پاسخ شمسي به باد انتقاد گرفته‌اند.
تنها ابزار قدرت رژيم صهيونيستي
شايد قدرتمندترين ابزار رژيم صهيونيستي در اين جنبش عليه تفويض اختيار، متهم كردن منتقدانش به يهودستيزي است. بنابراين سال‌هاست كه به تغيير تعاريف رسمي اين كلمه روي آورده‌اند. تلاش براي انجام چنين كاري از آخرين سال‌هاي انتفاضه دوم در سال‌هاي 2003 و 2004 شروع شد درست زماني كه فراخوان‌ها پيش از شكل‌گيري بي‌دي‌اس براي انزوا، عدم سرمايه‌گذاري در سرزمين رژيم صهيونيستي قدرتمندتر مي‌شد. در آن زمان گروهي از موسسات و كارشناسان از جمله دينا پورات، محقق دانشگاه تل‌آويو كسي كه عضو هيات نمايندگان وزارت امور خارجه رژيم صهيونيستي در كنفرانس جهاني سازمان ملل در سال 2001 عليه نژادپرستي در شهر دوربان آفريقاي جنوبي بود، پيشنهاد ساخت تعريف جديدي از يهودستيزي ارايه كرد كه بر اساس اين تعريف انتقاد از رژيم صهيونيستي برابر با نفرت از يهوديان است.
اين موسسات و كارشناسان با همكاري كميته يهودي امريكايي و گروه‌هاي ذي‌نفوذ اسراييلي «تعريفي كارآمد» جديدي را از يهودي‌ستيزي تنظيم كردند كه شامل فهرستي از نمونه‌هايي مي‌شد كه سال 2005 در اتحاديه اروپا براي مبارزه با نژادپرستي منتشر اما بعدتر اين فهرست كنار گذاشته شد.
سابقه اين ماجرا در جشنواره‌هاي ديگر
سال گذشته شبيه به اتفاقي كه براي كامله شمسي پيش آمد، در جشنواره موسيقي و هنرهاي آلماني براي گروه موسيقي اسكاتلندي روي داد. مسوولان اين جشنواره ابتدا دعوت از گروه موسيقي اسكاتلندي به نام
Young Fathers را براي حمايت از جنبش بي‌دي‌اس لغو كردند و بعد از اينكه مورد انتقاد قرار گرفتند و سازوكار جشنواره دچار اغتشاش شد، دوباره آنها را به مراسم دعوت كردند. مدير هنري جشنواره رورترينال پيش از افتتاحيه جشنواره گفته بود: اين گروه سه‌نفره هيپ‌هاپ بريتانيايي از فهرست شركت‌كنندگان اين دوره كنار گذاشته مي‌شوند. استفني كرپ، مدير جشنواره در بيانيه‌اي گفته بود؛ معتقد است انتقاد از سياست‌هاي رژيم صهيونيستي يهودي‌ستيزي نيست اما متاسفانه اين گروه نخواسته‌اند از اين جنبش فاصله بگيرند. اين گروه اسكاتلندي براي اينكه اعلام كنند حامي جنبش فلسطيني نيستند، تحت فشار قرار گرفته بودند. چند روز بعد دست‌اندركاران جشنواره چرخشي 180درجه در خط‌مشي خود نشان دادند و نه تنها اين گروه را دوباره به جشنواره دعوت كردند بلكه آنها را تشويق به اعلام موضع‌شان هنگام اجرا كردند. كرپ درباره دعوت دوباره اين گروه توضيح داده بود: «به عنوان يك آلماني برايم دشوار است كه به جنبشي كه اسراييل را تحريم كرده است، مربوط شوم اما من Young Fathers را دعوت كرده‌ام نه BDS را.» سخنگوي رورترينال به گاردين گفته بود اين گروه به آنها اطلاع داده است كه نمي‌توانند دعوت مجدد اين جشنواره را بپذيرند.
از همان ابتدا كه دعوت اين گروه پس گرفته شد بسياري از هنرمندان براي اعلام همبستگي‌شان با آنها از حضور در اين جشنواره امتناع كردند. از طرفي ستاره‌هاي هاليوودي از جمله ويگو مورتنسن و دني گلوور از اين گروه حمايت كردند. اين بازيگران جزو 79 بازيگر، خواننده، نويسنده و تهيه‌كننده از تمامي حوزه‌هاي هنري انگلستان، امريكا، آلمان و چهره‌هاي فرهنگي ديگر همچون پتي اسميت، نائومي كلاين و نوآم چامسكي بودند. آنها براي حمايت از اين گروه و جنبش BDS نامه‌اي سرگشاده در روزنامه گاردين منتشر كردند. آنها از تلاش براي تحميل شرايط سياسي به هنرمنداني كه از حقوق فلسطيني‌ها حمايت مي‌كنند، انتقاد كرده بودند و تصميم ابتدايي دست‌اندركاران جشنواره و شركت ندادن گروه Young Fathers را نمود «سانسور، تحريم و سركوب» ناميدند.
كامله شمسي نويسنده پاكستاني‌تبار بريتانيايي كه براي نگارش رمان تحسين‌برانگيز «گرمي خانه» به شهرت رسيده است براي حمايت از اين جنبش از دريافت جايزه نلي زاكس 2019 محروم شد. ابتدا هيات داوران او را برگزيده اين دوره اعلام كردند اما بعد خبر آمد كه راي‌شان عوض شده است و اين جايزه به شمسي تعلق نمي‌گيرد.