مارپيچ شايعات
حجت‌الله عباسي
حكما به درستي گفته‌اند، گره‌اي كه با دست باز مي‌شود را با دندان باز نمي‌كنند. اين ضرب‌المثل مصداق خوبي براي تبيين دو‌گانه «اطلاع‌رساني» و «رواج شايعات» در جامعه است. رسانه‌هاي جمعي ميزان‌الحراره و دماسنج جامعه بوده و براي اجتناب از ورود به گرداب مشكلات بايد تحولات محيطي و تغييرات اجتماعي را بازتاب دهند.
فراز و فرود «آگاهي‌بخشي» و «شايعه‌پراكني» در هم تنيده شده و رابطه‌اي معكوس بين آنان برقرار است. با اطلاع‌رساني امور جامعه به صورت حرفه‌اي و متوازن از دامنه رواج شايعات كاسته، شايعه‌سازان به حاشيه رانده شده و بازار كسب و كار آنها كساد خواهد شد و برعكس.
فضاي ابهام‌آلود و غيرشفاف مستعد رشد سرسام‌آور شايعه است و زمينه يك كلاغ، چهل كلاغ را فراهم مي‌كند. كنشگري منفعل يا ناشيانه رسانه‌هاي جريان اصلي نه تنها تنور شايعه‌سازان را گرم كرده بلكه دانسته يا نادانسته به شايعه‌سازي رونق و مشروعيت مي‌بخشد.
به گفته آل پورت و لئوپستمن با زبان رياضي، ميزان رواج شايعه در جامعه تقريبا برابر است با حاصل ضرب «اهميت» در «ابهام» موضوع. هر گاه «ابهام» موضوعي صفر يا «بي‌‌اهميت» باشد در واقع ميزان شايعه صفر خواهد شد.
در بحبوحه سر برآوردن بحران‌هاي اجتماعي ريز و درشت از جمله شورش‌ها، درگيري‌ها و ناملايمات اجتماعي، عطش شهروندان براي كسب اطلاعات لحظه‌اي رويدادها افزايش مي‌يابد. رسانه‌هاي جريان اصلي بايد با تلاش مضاعف به چنين نيازي به درستي پاسخ دهند. مسكوت گذاشتن چنين نيازهايي نه تنها گره‌اي از مشكلات باز نخواهد كرد بلكه به كوچ مخاطبان به سوي رسانه‌هاي رقيب دامن مي‌زند.
در دوران پسامدرن، سبك زندگي متفاوت موجب وابستگي هر چه بيشتر شهروندان به اطلاعات رسانه‌ها شده و اين نياز تعطيل‌بردار نيست. آنان براي شناخت، كنترل و تسلط بر محيط و هدايت بحران‌ها و ناملايمات اجتماعي به ساحل امن به اطلاعات مناسب نياز دارند تا به عنوان مشعلي فروزان آنان را از سقوط به پرتگاه‌ها بازدارد.
هر گونه وقفه در اطلاع‌رساني رويدادهاي محيطي، بستر مناسبي براي كاشت بذر و ترويج شايعه است. سرپوش گذاشتن بر واقعيات اجتماعي موجب تشديد ابهامات و قدرت گرفتن شايعات و ورود به گردابي ويرانگر و مخرب است.
در بحبوحه بحران‌هاي اجتماعي هر گونه غفلت رسانه‌هاي داخلي، تقديم دو دستي حوزه راهبردي اطلاع‌رساني به رسانه‌هاي بين‌المللي است. آنان بايد با كنشگري فعال و اطلاع‌رساني سريع و صحيح و البته منصفانه و متوازن از كوچ دادن مخاطبان به زمين رسانه‌هاي فرامرزي اجتناب كنند.
شايعه موجب ايجاد التهاب، بدبيني و تفرقه در صفوف مردم مي‌شود. روح و روان مردم را آزرده كرده و مانند خوره به جان جامعه افتاده و موجب تضعيف سرمايه اجتماعي مي‌شود. عقل سليم حكم مي‌كند كه با اطلاع‌رساني بهنگام، درست و متوازن مي‌توان به ميزان زيادي از پروبال گرفتن شايعات در جامعه فروكاست.
دكتراي مديريت رسانه و مدرس دانشگاه