تطهير يا تصحيح؟
عباس عبدي
اخيرا متني در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شده است كه نشان‌دهنده اِعمال برخي از تغييرات در كتاب تاريخ و در خصوص روابط تاريخي ايران با روسيه است. برخي از منتقدين نوشته‌اند كه اين تغييرات در جهت تطهير سابقه روسيه در ايران است. ولي بنده مي‌خواهم از زاويه ديگري به اين تغييرات نگاه كنم. اين اتفاق يك فرصت مناسب براي نقدي جدي‌تر بر درس تاريخ و كلا علوم اجتماعي در ايران است. پيش‌تر گفته‌ام كه يكي از آموزش‌هاي لازم در مدرسه، تاريخ و علوم اجتماعي است ولي اين درس‌ها آن قدر جهت‌دار و غيرعلمي مطرح مي‌شود كه برخي از معلمان ضمن آموزش آنها، محتواي آن را نقد مي‌كنند و نظر درست را به دانش‌آموز مي‌گويند و اين براي نظام آموزشي ما يك نقطه ضعف مهم است. نتيجه آن بي‌علاقگي دانش‌آموزان به اين درس‌هاست.
ابتدا ببينيم كه تغييرات اعلام شده بر حسب آنچه در فضاي عمومي منتشر شده، چگونه است:
چاپ ۹۶: «تبريز، اين شهر كهن، مركز فرماندهي خط مقدم دفاع در برابر دست‌درازي‌هاي همسايه شمالي ايران يعني روسيه بود».
سال ۹۷: اين جمله حذف شده است.
چاپ ۹۶: «روسيه چشم طمع بر آذربايحان دوخته بود.»
چاپ ۹۷: حذف!!!
چاپ ۹۶: «روس‌ها» مثل مور و ملخ در شهر پراكنده شدند.
چاپ ۹۷: «سپاه روس» مثل مور و ملخ...
چاپ ۹۶: ديري نگذشت پرچم روس‌ها در خاك آغشته به خون بي‌گناهان به اهتزاز درآمد.
چاپ سال بعد: ديري نگذشت كه اين منطقه به تصرف سپاه روس درآمد.
چاپ ۹۶: نگاه فزون‌خواهانه و دهشتبار روس‌ها به فراتر از اينها دوخته شده بود.
چاپ ۹۷: حذف
با ملاحظه اين تغييرات متوجه مي‌شويم كه در اصل هيچ تغييري داده نشده است؛ زيرا محتواي قبلي با پيش‌فرض گرايش ضد خارجي از جمله روس‌ها نوشته شده بود و اكنون با گرايش مثبت نسبت به روس‌ها اصلاح شده است. از اين نظر كه هر دو متن واجد گرايش و پيش‌فرض هستند، تغيير نكرده است.
مي‌توان نتيجه گرفت كه ساير مطالب كتاب تاريخ درباره كشورهاي ديگر نيز متاثر از همين پيش‌فرض‌هاست و اعتبار ندارد. در واقع اين‌گونه تاريخ‌نگاري به معناي آن است كه تاريخ در خدمت سياست روز است و نه در بند حقيقت. اتفاقا برخي از تغييرات رخ داده جالب و مثبت هم هست. مثلا كلمات بيگانه‌ستيزي آن كم شده است ولي اين تغييرات به شرطي خوب است كه درباره همه كشورها يكسان اجرا شود. چه دليل دارد كه براي آموزش تاريخ بخواهيم دانش‌آموزان خود را بيگانه‌ستيز يا خشونت‌طلب و انتقامجو بار بياوريم. حالا روس‌ها 100 سال و 200 سال پيش يك كارهايي كرده‌اند چرا بايد آنها را زنده كنيم؟ آيا مردم هند هم حق دارند درباره ايرانيان از تجربه خودشان با نادر ياد كنند؟ آيا گرجي‌ها بايد به ايرانيان از دريچه رفتار آقا‌محمدخان و صفويان نگاه كنند؟ اين نحوه آموزش تاريخ زشت و داراي آثار مخرب است. بنابراين تغييرات رخ داده در برخي موارد مثبت است ولي بر پايه يك درك غلط استوار است. بايد همه كتاب تاريخ را از اين دشمن‌انگاري‌ها زدود و نگاه فرزندانمان را به آينده‌اي مسالمت‌آميز همراه با احترام به ساير ملل جلب كرد. متاسفانه برخي منتقدان نيز دقيقا در چارچوب نظام آموزشي فعلي نقد مي‌كنند و تنها تفاوت‌شان اين است كه معتقدند به جاي فلان ملت يا دولت بايد عليه فلان يا بهمان دولت و ملت ديگر نوشت.