تينا جلالي
در شرايطي كه سه ماه از تعطيلي سالن‌هاي سينما در كشور مي‌گذرد و هنوز هم تاريخ دقيقي براي بازگشايي آن اعلام نشده و تازه در صورت گشايش سالن‌هاي سينما مشخص نيست مخاطبان از ترس ابتلا به بيماري كرونا ريسك تماشاي فيلم در سالن سينما را مي‌پذيرند يا خير، در شرايطي كه سينما ظرف سه ماه گذشته اساسا هيچ توليدي نداشته و در حال حاضر مي‌توان گفت چرخه سينما كاملا متوقف است (قريب به اتفاق دست‌اندركاران توليد فيلم با بحران بيكاري دست و پنجه نرم مي‌كنند) مجادله و مناقشه شوراي صنفي اكران و نمايش فيلم بر سر چگونگي انتخاب اعضا بيشتر به كمدي سياه پهلو مي‌زند و مصداق بارز ضرب‌المثل معروف است كه آفتابه لگن هفت دست، شام و ناهار هيچي.
اختلاف سر چه بود؟
۲۲ ارديبهشت جلسه‌اي در سازمان سينمايي برگزار مي‌شود كه قرار است اعضاي شوراي صنفي با هم ديد و بازديد بعد از عيد داشته باشند و جوياي احوال هم شوند كه در خبرها از اين جلسه به عنوان تقدير و تشكر از اعضاي سابق و معرفي اعضاي جديد شوراي صنفي نمايش ياد مي‌شود و محل اختلاف دقيقا از همين جا شكل مي‌گيرد كه عده‌اي اين تشكيل جلسه را فقط براي تقدير از اعضاي پيشين دانستند و بعضي مي‌گويند هدف از اين جلسه انتخاب اعضاي جديد شوراي صنفي نمايش بوده است.
كودتا در سازمان سينمايي؟
برخي منابع خبري برگزاري اين جلسه را در سازمان سينمايي به كودتا تعبير كردند و هنوز جلسه تمام نشده نوشتند: «نمايندگان سابق شوراي صنفي نمايش در محل سازمان سينمايي جمع شده‌اند تا در حضور طباطبايي‌نژاد آخرين جلسه شوراي صنفي نمايش قبل را براي تقدير و تشكر برگزار كرده و خداحافظي كنند. اين جلسه به يك‌باره بدون نمايندگان رسمي دو صنف تهيه‌كنندگان و كارگردانان به جلسه شوراي صنفي نمايش جديد تشكيل شد!»
صنوف سينما در جريان ماجرا بودند؟
محمدمهدي طباطبايي‌نژاد، معاون ارزشيابي و نظارت سازمان سينمايي كه نوك پيكان انتقادات به سمت او نشانه رفته بود در همين زمينه مي‌گويد كه برگزاري اين جلسه از قبل به صنوف اعلام شده بود، صنوف هم نمايندگان خود را كتبا معرفي كرده بودند، جز ۲ صنف؛ يكي تهيه‌كنندگان و ديگري كانون كارگردانان. او به عدم يكپارچگي صنف تهيه‌كنندگان اشاره ميكند و اينكه اصلا با آنها نامه‌نگاري نكرده بودند: « چون جامعيت صنفي ندارند و ما شوراي عالي تهيه‌كنندگان، انجمن تهيه‌كنندگان مستقل و… را داريم اما صنف واحد تهيه‌كنندگان نداريم. در نظام‌نامه اكران هم آمده است تا زماني كه جامعيت صنفي وجود نداشته باشد، معاون ارزشيابي، كارشناس مربوطه را از آن صنف انتخاب ميكند. خود من آقاي محمدحسين فرح‌بخش را به عنوان نماينده انتخاب كردم.»
بالاخره نماينده كانون كارگردانان در جلسه بود يا نبود؟
مناقشه اصلي درباره حضور يا عدم حضور نماينده كانون كارگردانان بود كه در همين زمينه طباطبايي‌نژاد معتقد است: « انتخاب نماينده صنف كارگردانان را هم از قبل به آقاي اميريوسفي سپرده بوديم كه نماينده خود را معرفي كنند. ايشان معرفي نكردند و خودشان به عنوان نماينده در جلسه حاضر شدند. جلسه كه برگزار شد، از اعضاي سابق تقدير كرديم، نظام‌نامه اكران را بررسي كرديم و مورد تاييد قرار گرفت و موارد اصلاحي را هم برطرف كرديم و تا اينجا هم آقاي اميريوسفي در جلسه حضور داشتند و در بحث‌ها مشاركت مي‌كردند. سپس زمان راي‌گيري براي انتخاب رييس شد. در اينجا سوالم از آقاي اميريوسفي اين است كه اگر ايشان نماينده كانون كارگردانان نبود چرا در راي‌گيري شركت كرد؟ چرا همان لحظه نگفت كه من نماينده كانون كارگردانان نيستم؟»
جلسه بايد در خانه سينما برگزار مي‌شد؟
در همين زمينه بخوانيد صحبت‌هاي محسن اميريوسفي را كه طرف ديگر اين مناقشه قرار مي‌گيرد او معتقد است اين جلسه در سالن كوچك وزارت ارشاد برگزار شد در حالي كه انتخابات شوراي صنفي طبق آييني كه دارد بايد مكان آن در خانه سينما و با خوشامدگويي مديرعامل خانه سينما باشد و بعد اعضاي جديد شورا خودشان انتخابات را برگزار مي‌كنند. من در اين‌جلسه براي ديدن دوستان دوساله و خداحافظي از آنها رفتم و اعلام كردم ديگر در شوراي صنفي نيستم، چون قصد ساختن فيلم دارم. اين جلسه به اصطلاح قرار بود تقدير باشد كه البته به شيوه آقاي طباطبايي‌نژاد انجام شد.
جلسه توبيخ يا شوراي صنفي نمايش؟
از نظر اميريوسفي برگزاري اين جلسه يعني سازمان سينمايي شوراي صنفي نمايش را به‌طور كامل در اختيار خود قرار گرفته و اين انتخابات مشروعيت ندارد، چون نه نماينده جديد كانون كارگردانان در آن حضور داشت و نه نماينده واقعي شوراي عالي تهيه‌كنندگان. باز هم مي‌گويم اين جلسه، جلسه توبيخ كانون كارگردانان به خاطر مواضع مستقلش و جلسه حذف و تنبيه شوراي عالي تهيه‌كنندگان به خاطر يكپارچه نشدن بود.
منبع آگاه گزارش مي‌دهد
در همين زمينه يك منبع آگاه به «اعتماد» مي‌گويد: «از آنجايي كه شوراي عالي تهيه‌كنندگان زير بار وحدت نمي‌رود و صنف يكپارچه تشكيل نمي‌دهد آقاي انتظامي هم با آنها همكاري نمي‌كند و همان‌طور كه در نظام‌نامه اكران هم قيد شده معاون ارزشيابي اين اختيار را دارد كه نماينده تهيه‌كنندگان را به شوراي صنفي معرفي كند. سال گذشته هم ابراهيم داروغه‌زاده، محمد احمدي و سيد محمود رضوي را به عنوان نماينده گروه تهيه‌كنندگان انتخاب كرده بود.» اين منبع آگاه به صحبت‌هاي اميريوسفي مبني بر اينكه نماينده كانون كارگردانان در اين جلسه حضور نداشته، اشاره و اين سوال را مطرح ميكند كه پس چرا خود آقاي اميريوسفي كه در اين جلسه حاضر بوده در اين راي‌گيري شركت كرده و چرا اساسا به خودش راي داد؟
همان روز اعضاي شوراي صنفي نمايش انتخاب شدند
اما در همان اولين جلسه شوراي صنفي نمايش در دوره جديد كه با حضور سيدمحمدمهدي طباطبايي‌نژاد معاون ارزشيابي و نظارت سازمان سينمايي و نمايندگان صنوف برگزار شد، مرتضي شايسته با اكثريت آرا به عنوان دبير شورا در دوره جديد انتخاب شد. مشخص كردن سينماهاي سرگروه دستور جلسه اولين جلسه شورا بود كه سينماهاي آزادي، كورش، مگامال، ماندانا، ايران، بهمن و فرهنگ به عنوان سرگروه معرفي شدند. غلامرضا فرجي و محمدرضا صابري از انجمن سينماداران، مرتضي شايسته از كانون پخش‌كنندگان، حسين فرح‌بخش به نمايندگي از تهيه‌كنندگان و محسن اميريوسفي به نمايندگي از كارگردانان در اين جلسه حاضر بودند.
اختلافات بالا مي‌گيرد
بعد از به وجود آمدن اين حواشي ابوالحسن داوودي كه سالهاي زيادي رياست شوراي صنفي را بر عهده داشته وارد ماجرا شد از نظر او كه با ايلنا گفت‌وگو مي‌كرد مديران دولتي كنوني، با كوله‌بار تجربه چند ده سالهاي كه با اهالي سينما دارند، كم و بيش بايد مي‌توانستند دركي واقع‌بينانه از ماهيت رواني- اجتماعي و نوع فعاليت اين اصناف يا جمع‌هاي فرهنگي و صنفي داشته باشند: «اما بر اساس شنيده‌هايم از برخورد آقاي طباطبايي‌نژاد در اين موضوع واقعا متاسف شدم، چراكه به نظرم ايشان بايد باتوجه به سابقه‌اي كه در مديريت دولتي دارد، درك عميق‌تر و منصفانه‌تري از مناسبات اصناف از خود بروز مي‌داد.»
اشتباه محاسباتي فاحش؟
داوودي معتقد است: الزام حضور يك نماينده صنفي در انتخابات شورايي كه نام و اعتبارش «شوراي صنفي» است و نه «شوراي دولتي» كه از جانب طباطبايي‌نژاد به رسميت شناخته نشده و با سنگر گرفتن پشت قانون خشكي كه او را روي كاغذ مجاز به اين كار و انتخاب شخصي‌اش را به عنوان نماينده گروه صنفي ديگر معرفي كرده، اشتباه محاسباتي فاحش است.
مديريت شوراي صنفي به سبك جواد شمقدري
رييس سابق شوراي صنفي نمايش حداقل تدبير را در اين مي‌داند كه طباطبايي‌نژاد نگاهي به تاريخچه گذشته‌اي كه در اين‌گونه منازعات اتفاق افتاده بود، مي‌انداخت: «ما شبيه اين برخورد دولتي متكي بر اختيارات قانوني در ابعاد گسترده‌تر و توان اجرايي بالاتر، را در دوره مديريت آقاي شمقدري هم داشتيم كه تمايل داشت با تكيه بر قانون، كار را به تعطيلي خانه سينما بكشاند ولي عملا ديديم كه نتيجه تاريخي اين برداشت غلط از اختلافات ذاتي اهالي سينما به چه ضايعه‌اي براي خودشان تبديل شد.»
بالاخره اكران فيلم به خانه سينما مربوط است يا نيست؟
اما حرفهاي حسين فرح‌بخش كه از جانب سازمان سينمايي و محمدمهدي طباطبايي‌نژاد به عنوان نماينده تهيه‌كنندگان در شوراي صنفي انتخاب شده هم جالب است. محسن اميريوسفي كه در مصاحبه خود عنوان كرده بود به عنوان رييس شوراي صنفي نمايش به سازمان سينمايي متذكر شده كه حسين فرح‌بخش از طرف شوراي صيانت منع حضور در جلسات را دارد، اما خود فرح‌بخش گفته در طول دو دهه اخير اين اولين‌بار است كه به درستي دولت خانه سينما را از آيين‌نامه اكران بيرون آورده و اين اقدام كاملا درستي بود، چون اكران هيچ ربطي به خانه سينما ندارد.
در روزگار كرونايي راه درست چيست؟
در نهايت خانه سينما كه در يك ماه اخير روزهاي پرتنش و پراختلافي را پشت سر گذاشته سرانجام به اين نتيجه رسيده كه همه توان سينماي ايران اين روزها بايد در مسير عبور از بحران اجتماعي – اقتصادي ناشي از دوران كرونا تجميع شود. آنها وقايع رخ داده پيرامون دوره جديد شوراي صنفي نمايش را به انباشت افزون‌تر معضلات منجر دانستند. اين تشكل 24ارديبهشت حوالي ساعت 9 شب خانه سينما طي نامه‌اي به رييس سازمان سينمايي هشدار داد كه «شيوه غيرمرسوم و حتي غيرطبيعي معرفي شوراي صنفي جديد به هيچ‌وجه مورد تاييد خانه سينما، تهيه‌كنندگان و كارگردانان نيست. مشي صواب آن است كه دولت و سازمان سينمايي اگر توان رفع كل مضايق را ندارند، زخمي بر اين پيكره گرفتار وارد نكنند. روشن است كه شوراي صنفي نمايش در سال جاري و پس از بازگشايي نيازمند حداكثر عقلانيت، تدبير و تمشيت امور است و اين ميسر نمي‌شود مگر آنكه هم از جهت سازوكار اجرايي، اين شورا واقعا منتخب اصناف و اصناف نيز مقيد به معرفي نمايندگاني باشند كه براي معضلات پساكرونا طرح و برنامه داشته باشند.»
توييت نيمه‌شب انتظامي
انتظامي نيمه‌هاي شب در توييتي مي‌نويسد كه قرار نيست شوراي صنفي نمايش جز خانه سينما در مكان ديگري تشكيل شود: «با يك خبر نادرست به دنبال ايجاد نگراني صنفي و دوقطبي‌سازي‌اند. دولت متوجه اعتبار نهادهاي مدني هست.» رييس سازمان سينمايي در ادامه با تاكيد بر اينكه خاستگاه صنفي دارد تاكيد ميكند كه در پاسداري از اين سياست دولت جدي‌تر است و او قدر و قدرت نهادهاي مدني را مي‌داند.
چه كساني از آب گل‌آلود ماهي مي‌گيرند؟
محمدمهدي طباطبايي‌نژاد معاون اداره ارزشيابي و نظارت براي ختم اين غائله در «اعتماد» نوشت: «همواره يك عده در تلاشند تا از آب گل‌آلود ماهي بگيرند. متاسفانه اين افراد وانمود مي‌كنند كه در يك سال پاياني عمر دولت دوازدهم بين خانه سينما و سازمان سينمايي اختلاف به وجود آمده است. به اين افراد با تاكيد مي‌گويم كه اين‌گونه نيست و سرسوزني تقابل و تضاد بين دولت دوازدهم و خانه سينما وجود ندارد.» او اولويت دولت روحاني را در اين دانست كه مسوولان تلاش كرده مشكلات اهالي سينما را حل‌وفصل كنند و اين كوشش سازمان سينمايي هيچ‌وقت در جهت تضعيف خانه سينما نبوده و نخواهد بود: «بازهم تاكيد مي‌كنم اتفاقات اخير تنها حاصل يك سوء‌تفاهم بوده كه آن هم به‌زودي رفع مي‌شود همه هم‌وغم مديران در سازمان سينمايي حمايت از خانه سينماست نه اينكه خداي‌ناكرده بخواهيم موجبات تضعيف خانه را فراهم كنيم و معتقدم هرگونه قضاوتي خارج از اين دايره غيرمنصفانه خواهد بود.»
چه كسي اُلدُورم بُلدُورم ميكند؟
در همين زمينه كيومرث پوراحمد در ايسنا متني را منتشر كرد و حضور يك نفر نماينده كانون كارگردانان را در راس شوراي صنفي يادگار زنده‌ياد سيف‌الله داد دانست: «بدون حضور كارگردان، تصميم‌گيرنده چند سينمادار خواهند بود كه پخش‌كننده و تهيه‌كننده هم هستند و توليد هر گونه فيلمي كه با ذائقه سينمادار جور در نيايد بايد در مرحله اكران بسوزد تا تهيه‌كننده‌اش اگر بخواهد به حياتش در سينما ادامه بدهد، برود دست‌بوس حضرات و پنبه ذوق و قريحه و سليقه و زيباشناسي و تعهد را از گوشش در بياورد و گوش و چشم بسپارد به آنچه سالاران سرمايه امر مي‌فرمايند و سينما دربست در اختيار ابتذال، كپي‌برداري و كليشه قرار خواهد گرفت.» پوراحمد در ادامه يادداشتش خطاب به طباطبايي‌نژاد مي‌نويسد: «سال هشتادوچهار، شخصي پشت همين ميزي كه شما نشسته‌ايد نشسته بود كه خيـلي اُلدُورم بُلدُورم مي‌كرد و به خيـال خـودش خيلي‌اش خيلي بود و خيال مي‌كرد بر همه كائنات آقايي ميكند. (خداي نكرده منظورم شما نيستيد. آن آقا اين‌جوري بود). ايشان مدتي كوتاه بعد از حضورش پشت ميز مديركلي رفت كه رفت، اصلا محو شد. فكر نمي‌كنم هيچ يك از اهالي سينما بداند او الان كجاست و به چه شغل و حرفهاي مشغول است. بنابراين مي‌‌خواستم جسارتا به مديركل محترم نظارت و ارزشيابي عرض كنم كه ماندن نام نيك قاعدتا مهم‌تر است از اينكه الان چه مي‌كنيد يا نمي‌‌كنيد.
كماكان بحث ادامه دارد
بحث راجع به چگونگي انتخاب اعضاي شوراي صنفي نمايش همچنان ادامه دارد؛ كامران قدكچيان، رييس سابق شوراي صنفي نمايش از عملكرد سازمان سينمايي در خصوص شوراي صنفي نمايش انتقاد كرده و مهدي رحماني كارگردان سينما هم با اين عقيده كه حذف انديشه آزاد موثر و جايگزيني آن با جريان انديشه انتخابي (انتصابي)، تلاش تماميت خواهانه‌اي است كه سال‌هاست كمر به حذف «كارگردان» به مفهوم مولف و تبديل آن به كارگزار توليدكننده بسته است، نوشت: «ايجاد كمپاني‌هاي انحصاري فيلمسازي به بهانه‌هاي واهي آخرين حربه براي حذف تفكر در سينماست و تلاش براي جلوگيري از حضور كارگردانان سينماي ايران در شوراي اكران، يكدست كردن چرخه توليد به مصرف انديشه‌هاي مبتذل با شمايل متفاوت و گاه پوست شير را تسهيل ميكند.»
ختم جلسه
پايان كشمكش‌ها و مجادلات لفظي به همان صحبتي ختم شد كه طباطبايي‌نژاد به روزنامه اعتماد گفته بود، كل ماجرا سوءتفاهمي بيش نبوده است. معاون شوراي نظارت و ارزشيابي ولي در نهايت اين نكته را هم يادآوري كرد كه اگر با تجديد آرا مناقشه و اختلافات به پايان مي‌رسد انتخابات شوراي صنفي نمايش را تكرار مي‌كنيم.
اما هيچ تاريخي براي بازگشايي سينما وجود ندارد
در پايان اين گزارش اين نكته را دوباره مطرح مي‌كنيم كه تمام اين جنجال‌ها بر سر انتخاب اعضا براي شورايي است كه قرار است براي چگونگي نمايش فيلم‌ها در سينماها تصميم‌گيري كند. اين در حالي است كه بسياري از كارشناسان معتقدند كم‌كم تا اواخر شهريور طول مي‌كشد كه سينما به چرخه اصلي خود بازگردد.