جهاني رو به نابودي؟

سال 2018 در چنين روزي آنتونيو گوترش، دبير كل سازمان ملل در يكي از سخنراني‌هايش خطاب به دولت‌ها و جوامع سخن گفت و درباره خطرات تغييرات اقليمي و گرمايش كره زمين هشدار داد. گفت سرعت اين تغييرات از ما بيشتر است و اگر هرچه زودتر، همه باهم كاري نكنيم براي مهار خطر دير خواهد شد. نه نگراني‌اش بي‌دليل بود و نه حرف‌هايش نادرست. طبق برخي پژوهش‌ها -كه چندتايي از آنها زير نظر خود سازمان ملل هم انجام شده است - با روند كنوني تغيير و گرمايش، احتمالا از حوالي سال 2030 جهان به مسيري بي‌بازگشت مي‌افتد و ديگر كاري از كسي براي مهار پيامدهاي آن ساخته نيست. از هر بارندگي سيل به راه مي‌افتد، تابستان‌ها طولاني‌تر و گرماي هوا در آن تحمل‌ناپذير مي‌شود و خشكسالي و قحطي، زندگي در بسياري مناطق را ناممكن مي‌كند. همچنين دي‌اكسيدكرين موجود در جو - كه نتيجه مصرف افراطي سوخت‌هاي فسيلي و بهره‌برداري بي‌رويه از زمين و نابودي گسترده بافت گياهي و جنگل‌هاست - به حدي مي‌رسد كه تنفس (يعني شرط اصلي حيات ما انسان‌ها و بسياري گونه‌هاي ديگر) دشوار و بعدتر شايد ناممكن مي‌شود. در كنار اين واقعيت‌ها، آمارهاي ترسناكي هم از روند تباهي كره زمين و دشواري‌هاي پيش‌روي جوامع وجود دارد. مثلا گويا تا چندي قبل - چند دهه قبل - هر سال فقط حدود پنج گونه (جانوري و گياهي) منقرض مي‌شدند، اما اكنون سرعت اين انقراض 10 هزار برابر شده و مي‌گويند هر روز چند گونه براي هميشه نابود از فهرست حيات حذف مي‌شوند. يعني روز به روز تنوع زيستي كم و كمتر مي‌شود، آب و خاك كيفيتش را از دست مي‌دهد و طبيعت در مفهوم عام خود مدام فقيرتر و ضعيف‌تر مي‌شود. يا مثلا يكي از چند پيامد گسترش خشكسالي، نابودي كشاورزي است و نابودي كشاورزي به معني بيكاري كساني است كه تا قبل از آن به شغل كشاورزي مشغول بوده‌اند. براي كشاورز بيكار، در بهترين حالت فقط چند گزينه محدود وجود دارد كه يكي از آنها مهاجرت است. طبق تخميني معتبر، جهان در سال 2050 بيشتر از 200 ميليون مهاجر (با به لفظ دقيق‌تر «آواره») خواهد داشت كه زماني در زادگاه‌شان كشاورز بودند و در جست‌وجوي جايي بهتر براي زندگي (يا در واقع براي بقا) مجبور به مهاجرت شده‌اند. البته خطر فقط به خشكي محدود نمي‌شود و مشكل - به ويژه در چند دهه اخير - تا عمق اقيانوس‌ها نيز گسترش پيدا كرده است. 
كارهايي مثل صيادي‌هاي گسترده از كف اقيانوس‌ها يا تخليه ميليون‌ها تن انواع زباله در آب، به حيات دريايي آسيب‌هاي بد و جبران‌ناپذيري زده و سلامت اقيانوس‌ها را - كه ضامن سلامت كل كره زمينند - به مخاطره انداخته است. از اين نكته هم نبايد غافل شد كه ما انسان‌ها منابع كره زمين را با چنان سرعتي مصرف مي‌كنيم كه زمين فرصت بازسازي و جايگزيني‌اش را ندارد. با اين سرعت كه پيش مي‌رويم، تا چند سال آينده به منابعي حدود 2 برابر منابع موجود در كره زمين نياز خواهيم داشت تا پاسخگوي اين ميزان از مصرف باشد. بررسي اين چند نمونه كه فقط گوشه‌اي از شرايط كنوني است، نشان مي‌دهد نگراني و هشدار گوترش نه تنها بي‌پايه نبودكه اتفاقا بايد آن را بسيار جدي گرفت. هرچند همه‌گيري كرونا بر تمام مسائل ديگر سايه انداخته است، واقعيت‌ها و مشكلات دنياي ما همچنان به قوت خود باقي است و آينده نوع بشر به چگونگي مواجهه با آنها بستگي دارد.