به قدمتِ اساطير
ميثم غلامپور
شهر دماوند كه 24 شهريور، سالروز ثبت آن در فهرست آثار ملي است، تاريخي كهن دارد. آثار و كتاب‌هاي به يادگار مانده از سده‌هاي گذشته در دل‌شان از جايگاه تاريخي اين شهر حكايت‌ها دارند. دماوند از معدود شهرهايي است كه نام‌شان را در اساطير ايران‌زمين هم مي‌توان سراغ گرفت. براي نمونه، در روايات اساطيري، از كيومرث به عنوان «اولين كسي كه بناي شهر نهاد» ياد كرده‌اند و بعضي از روايات، نخستين شهري كه به دست او ساخته شد را دماوند دانسته‌اند. بر پايه برخي روايات اساطيري، زادگاه منوچهر هم يكي از دو شهر دماوند يا ري بوده است.
درباره حضور آريايي‌ها در فلات ايران بعضي از تاريخ‌نگاران معتقدند دماوند نيز يكي از مناطقي بوده كه آريايي‌هاي مهاجر براي سكونت خود پسنديده و پس از اشغال سيستان و جنوب خراسان در آن ساكن شده‌اند. ذكر نام دماوند در كتيبه‌هاي معروف شاپور اول در نقش‌رستم فارس و نرسي در پايكولي عراق و اشاره به حكومت اين ناحيه در اين دو كتيبه و همين‌طور در آثاري كهن ازجمله نامه معروف تنسر به گشنسب مربوط به اوايل دوره ساساني يا بُندهِش از كتاب‌هاي مهم و كهن زردشتي به زبان پهلوي، در كنار هم از جايگاه تاريخي و كهن دماوند خبر مي‌دهند.
براي چنين جايگاهي، مهر تاييدهاي ديگري هم مي‌توان برشمرد؛ ازجمله اينكه حاكمان اين شهر هنگام ظهور اسلام، عنواني خاص و به اصطلاح پرطمطراق داشتند به نام مصمُغان. اين عنوان را حاكمان دماوند، حداقل از اواخر ساسانيان تا حدود يك قرن و نيم بعد از هجرت، با خودشان يدك مي‌كشيدند. درباره معناي چنين عنواني نوشته‌اند: «مصمغان - معرّب مس‌مغان- مه‌مغان است. مس به معني بزرگ و مغان مجوس است، پس معني آن بزرگ مجوس باشد.»
با توجه به چنين جايگاه و پيشينه كهني، توصيفي كه ژاك دمورگان در كتاب هيات علمي فرانسه در ايران درباره دماوند ارايه كرده، منطقي به نظر مي‌رسد. دمورگان فرانسوي كه در سال 1890م گذرش به شهر دماوند افتاده بود، براساس شواهد باستان‌شناختي، اهميت اين شهر را اين‌طور توصيف مي‌كند: «يكي از قديمي‌ترين مراكز اين مناطق بدون شك شهر دماوند است. اين شهر هميشه كمتر از ري نزديك تهران كه نقش يك پايتخت را داشته، معروف بوده است، ليكن اگر من از روي سكه‌هايي كه در آنجا يافت مي‌شوند، قضاوت كنم، اين شهر كمتر از ري قديمي نيست» با درك اين جايگاه تاريخي، شناخت بهتر ميراث تاريخي و فرهنگي اين شهر و تلاش براي حفظ آن ضروري به نظر مي‌رسد.
پژوهشگر مطالعات ايران‌شناسي