دعواي «چه كسي كمتر برجام را مي‌خواهد؟»
تهديد پيش از مذاكره؛ ايران از بي‌نتيجه بودن مذاكرات در صورت عدم لغو كامل تحريم‌ها مي‌گويد و واشنگتن مي‌گويد حاضر به ارايه «مشوق» نيست
محمدحسين لطف‌الهي
مقام‌هاي امريكايي تلاش مي‌كنند به ايران بگويند با احياي برجام موافقند اما نه آنقدر كه بخواهند براي پذيرش اين موضوع «مشوقي» به طرف ايراني بدهند و مقام‌هاي جمهوري اسلامي ايران نيز مي‌كوشند ضمن تاكيد بر «عجله نداشتن» براي دستيابي به توافق به طرف مقابل اعلام كنند كه تا زماني كه «تمامي» خواسته‌هاي آنها در موضوع رفع تحريم‌ها تحقق نيابد، توافق دست‌يافتني نخواهد بود. دعوايي ميان تهران و واشنگتن كه طي آن دو طرف مي‌خواهند اثبات كنند ميل كمتري به احياي برجام دارند. ايران، كشورهاي 1+4 و ايالات متحده در شرايطي امروز دوشنبه گفت‌وگوها براي احياي توافق هسته‌اي را آغاز مي‌كنند كه از يك‌سو ترديدهايي جدي پيرامون نتيجه‌بخش بودن مذاكرات در صورت تداوم اتخاذ مواضع حداكثري از سوي تهران و واشنگتن وجود دارد و از سوي ديگر، طولاني شدن زمان گفت‌وگوها مي‌تواند انگيزه‌ها براي احياي توافق را كاهش دهد. مقام‌هاي دولت سيد ابراهيم رييسي در ايران از مدت‌ها پيش تلاش كردند با اتخاذ مواضعي حداكثري نشان دهند در مقايسه با دولتمردان پيشين ايران كه تا پايان دور ششم گفت‌وگوهاي هسته‌اي در وين، مذاكرات ازسوي آنها دنبال مي‌شد انسان‌هاي «سرسخت‌تري» هستند. مواضع آنها و تاكيد بر مواردي نظير ضرورت «لغو كليه تحريم‌ها» باعث شد كه نه مقام‌هاي كشورهاي 1+4 و امريكا و نه تحليلگران مطمئن نباشند كه گفت‌وگوها در وين دقيقا از كدام نقطه آغاز خواهد شد. در همين راستا چند مقام اروپايي به شبكه خبري سي‌ان‌ان گفته‌اند كه فكر مي‌كنند طرف ايراني به اين دور از گفت‌وگوها مانند «راند اول» مذاكرات نگاه كند. طرف‌هاي ديگر شامل آلمان، بريتانيا، فرانسه، روسيه و چين معتقدند گفت‌وگوها بايد از جايي كه در دور ششم مذاكرات در وين متوقف شده بود دوباره آغاز شود. در واكنش به درخواست ايران مبني بر «لغو كليه تحريم‌ها» نيز مقام‌هاي امريكايي گفته‌اند «هيچ تمايلي به ارايه مشوق به ايران ندارند» و در مقابل به صورت غيرمستقيم تاكيد كرده‌اند در صورتي كه راه‌حل ديپلماتيك به نتيجه نرسد «ايالات متحده آماده است از گزينه‌هاي ديگر» استفاده كند. رويترز روز دوشنبه در اين باره نوشت: «ديپلمات‌هاي غربي هشدار داده‌اند كه اگر ايران به اتخاذ مواضع حداكثري خود ادامه دهد و نتواند همكاري خود را با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي احيا كند، آنها مجبور خواهند شد به سرعت گزينه‌هاي خود را بررسي كنند.» همچنين يك ديپلمات اروپايي كه هويتش اعلام نشده است، به رويترز در اين باره گفت «اگر لزوم لغو كامل همه تحريم‌هاي ايران موضعي است كه ايران در روز دوشنبه به آن ادامه مي‌دهد، پس من راه‌حلي از طريق مذاكره را نمي‌بينم.» پيش‌تر تعدادي از مقام‌هاي ارشد ايالات متحده نيز هشدار داده بودند كه اگر ايران به توسعه صنعت هسته‌اي خود ادامه دهد و زمان براي حفظ مزاياي «منع اشاعه» برنامه جامع اقدام مشترك از بين برود، آنها ممكن است درخصوص بازگشت به توافق بازنگري كرده و به «گزينه‌هاي ديگر» فكر كنند. كمي قبل‌تر برت مك گورك، مدير بخش خاورميانه و شمال آفريقا در شوراي امنيت ملي ايالات متحده گفته بود «ما همچنان اميدواريم كه از طريق ديپلماسي بتوانيم به يك راه‌حل مشترك دست پيدا كنيم اما اگر نتوانيم راهي پيدا كنيم از گزينه‌هاي ديگر استفاده خواهيم كرد.» او حتي از «گزينه نظامي» هم صحبت كرد و مدعي شد «زماني كه صحبت از استفاده از نيروي نظامي به منظور تغيير يك رفتار مي‌شود اين براي نيروهاي نظامي بسيار مبهم است، اما وقتي حرف استفاده از نيروي نظامي براي جلوگيري از دستيابي يك كشور به سلاح اتمي به ميان مي‌آيد، اين هدف كاملا دست يافتني است.» علي واعظ، مدير پروژه ايران در گروه بين‌المللي بحران در اين باره مي‌نويسد: «بله گزينه نظامي وجود دارد اما بياييد با خودمان شوخي نكنيم: راه‌حلي نظامي براي اين مساله وجود ندارد.»
توماس جونه‌وا، استاد مطالعات خاورميانه در دانشگاه اوتاوا نيز معتقد است صحبت‌هاي مك‌گورك درخصوص استفاده از گزينه نظامي «در تئوري درست است، اما در عمل هيچ تمايز روشني بين استفاده از نيروي نظامي براي جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي و استفاده از نيروي نظامي براي تغيير رفتار آن وجود ندارد.» دنيل لاريسون پژوهشگر انديشكده ريسپانسيبل استيت كرافت نيز مي‌گويد: «اين باور خطرناك و نادرستي است.»
رابرت مالي، فرستاده ويژه ايالات متحده در امور ايران 18 نوامبر در توييتي اعلام كرده بود «زمان براي انتخاب كردن محدود است» و اين ايران است كه بايد ميان «تداوم تنش هسته‌اي و بحران» يا «بازگشت متقابل به برجام و ايجاد فرصت‌هايي به منظور همكاري‌هاي اقتصادي و ديپلماتيك منطقه‌اي» دست به انتخاب بزند.
رابرت مالي همچنين بامداد يكشنبه در مصاحبه با شبكه «بي‌بي‌سي ساوندز» گفت اگر ايران سعي كند از مذاكرات هسته‌اي در وين در ۲۹ نوامبر (هشتم آذرماه) «به عنوان پوششي براي تسريع برنامه هسته‌اي خود سوءاستفاده كند»، ايالات متحده و شركاي اين كشور، ايران را تحت فشار قرار خواهند داد. فرستاده ويژه رياست‌جمهوري امريكا در امور ايران تهديد كرد كه اگر ايران فكر مي‌كند كه اين‌بار مي‌تواند فشار بيشتري بياورد و سپس بازگردد و بگويد كه آنها امتيازات بهتري مي‌خواهند، اين ديگر كارساز نخواهد بود. ما و شركاي‌مان اين كار را انجام نخواهيم داد.
به نظر مي‌رسد از نگاه مذاكره‌كنندگان ايران -كه نمي‌خواهند مشتاق‌تر از طرف مقابل براي احياي برجام به نظر برسند- اين تهديدها جدي نبوده و تهران اعلام كرده اگر تحريم‌ها به‌طور كامل لغو نشوند امكان «ادامه نامحدود» روند كنوني وجود دارد. علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه و رييس هيات مذاكره‌كننده ايراني روز دوشنبه در مقاله‌اي كه در روزنامه فايننشال تايمز منتشر شد درخصوص اهداف تيم ايران براي شركت در مذاكرات نوشت: «هدف اول، حذف كامل، تضمين شده و قابل راستي‌آزمايي تحريم‌هايي است كه عليه مردم ايران وضع شده است. بدون آن، اين فرآيند به طور نامحدود ادامه خواهد داشت.» باقري در ارتباط با تلاش‌هاي غرب به ويژه امريكا براي استفاده از اهرم فشار نوشت: «ايران در دوران ترامپ تسليم تهديد نظامي، تحريم اقتصادي يا فشار حداكثري نشد و در دوران بايدن نيز چنين نخواهد شد.»
از ادامه تلاش براي احياي برجام تا توافق موقت و پلن بي
رويترز مي‌نويسد يكي از پيشنهادهاي واشنگتن اين است كه تا زمان عدم حصول توافق دايمي براي بازگشت به برجام، گفت‌وگوها با ايران براي دستيابي به يك توافق موقت ادامه پيدا كند. با اين حال آنها مي‌گويند كه اين موضوع زمان‌بر است و اطميناني وجود ندارد كه ايران ميلي به پذيرش چنين چيزي داشته باشد. موسسه كنترل تسليحات در واشنگتن اخيرا اعلام كرده بود با توجه به افزايش ذخاير اورانيوم با غناي 60درصد و رشد قابل توجه ذخاير اورانيوم با غناي 20درصد در ايران، زمان گريز هسته‌اي براي تهران تا حد قابل‌توجهي كاهش يافته و به «حدود يك ماه» رسيده است. در حالي كه زمان گريز هسته‌اي (زمان موردنياز براي ساخت سلاح هسته‌اي) براي تهران در زماني كه توافق برجام در حال اجرا بود، در حدود «يك سال» برآورد مي‌شد. سي‌ان‌ان در گزارشي كه روز دوشنبه منتشر كرد نوشته است همه كساني كه درگير اين گفت‌وگوها هستند نگران گذر زمانند. منابعي در اين خصوص به سي‌ان‌ان گفته‌اند كه «هنوز زمان براي دستيابي به توافق وجود دارد اما اين زمان احتمالا در انتهاي سال ميلادي آينده (حدود يك سال و يك ماه ديگر) به پايان مي‌رسد.» آنها افزوده‌اند كه در حال حاضر
«پلن بي» فوري و سختگيرانه‌اي وجود ندارد.
تاكيد ايران بر وجود اراده جدي
همزمان با اين تقابل‌هاي لفظي، هم تهران و هم واشنگتن تاكيد مي‌كنند كه اراده آنها براي دستيابي به توافق جدي است. حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه ايران در پيامي ويديويي اعلام كرد: «قطعا دست جمهوري اسلامي ايران بسته نخواهد بود. گزينه‌هاي مختلفي در مقابل ما قرار دارد. ما از گزينه گفت‌وگو و مذاكره در وين كار را شروع مي‌كنيم. در مذاكره جدي هستيم و در رسيدن به توافق جدي هستيم و اميدواريم آن‌گونه كه طرف‌هاي مقابل ما در كلام به ويژه غربي‌ها مي‌گويند، جديت آنها را هم ببينيم.» پيش‌تر مقام‌هاي امريكايي مدعي شده بودند ايران براي گفت‌وگو «جدي» نيست.