تيري در دست ديگر صبح خواهان

ميثم سفرچي را به واسطه كارهايي كه در حدود 10 سال گذشته به انجام رساند مي‌توان پژوهشگر حوزه نابرابري فضايي دانست كه با رويكرد اقتصاد سياسي درباره گسترش نابرابري اجتماعي- اقتصادي در كشور و همين‌طور تهران در ارتباط با ديگر ابعاد فضا به ويژه مكان و فرهنگ قلم مي‌زد. اين رويكرد كه بي‌ارتباط با تجربه زيسته وي در گروه‌ها و طبقات اجتماعي مختلف نيز نيست، در گزارش‌هاي رسمي يا غيررسمي به جاي مانده از وي با موضوع‌هاي مختلف قابل مشاهده است؛ از گزارش وي درباره نوروزگاه بلوار كشاورز گرفته تا گزارشش از سفرهاي سيستان يا كردستان. اين رويكرد و سابقه پژوهشي به بهترين شكل در مهم‌ترين پروژه فكري او يعني رساله دوره دكترايش قابل مشاهده است كه به شكل كتاب توسط نشر ني با عنوان «تجاري‌سازي و مصرف‌گرايي؛ تحول فضا و فرهنگ شهري در تهران» منتشر شده است. اين اثر سفرچي از معدود كارهاي انتشار يافته است كه به شكل روشمند و از مجراي بررسي دگرگوني شهر تهران و ارايه مصاديق روشن، بروز پروژه اقتصادي- سياسي نئوليبراليسم و چيرگي آن بر همه شوون زندگي در ايران را تشريح مي‌كند. اگرچه كانسپت نئوليبراليسم كه براي شرح جريان سياسي- اقتصادي چيره در جهان در بسياري از مطالعات در جهان به كار برده شده است در سال‌هاي گذشته از سوي برخي انديشمندان براي دگرگوني‌هاي ايران به كار برده شد، اما در مواجهه با اين پرسش سطحي از سوي برخي ديگر كه «در كشوري تمركزگراي ايدئولوژيك كه ليبراليسم شكل نگرفته چطور به مرحله نئوليبرال رسيده‌ايم؟» توجيه و پاسخ پژوهشي مفصلي ارايه نشده است. اين كتاب به مثابه چنين پاسخ مفصلي حايز اهميت است كه در سه سطح كلان (دگرگوني اقتصاد سياسي)، سطح مياني (دگرگوني نهادي و حكمراني) و سطح خرد (دگرگوني فرهنگي-رفتاري) چرخش نئوليبراليسم در سياستگذاري را تحليل و تبيين كرده است (سطح‌بندي مورد اشاره در كتاب تصريح نشده است) . علاوه بر بررسي اقتصاد سياسي آن را به نظام حكمراني و فرهنگ پيوند مي‌دهد كه چارچوب گسترده‌تر و بهتري براي تبيين وضع موجود نابرابري ارايه مي‌كند. در كتاب سفرچي با بررسي گسترده نظريه‌هاي مختلف در فصل دوم بيان مي‌كند كه اين جريان را بايد يك پروژه سياسي براي احيا و چيرگي صاحبان ثروت و سرآمدان اقتصادي دانست و اينكه چه ارتباطي با نظام حكمراني و همين‌طور شهرها پيدا مي‌كند.در فصل سوم نشان مي‌دهد كه دگرگوني‌هاي شهري و ساخت‌وساز چه جايگاهي در اين جريان دارند و چگونه كشورهاي نزديك يا دور از آنچه به عنوان ليبراليسم شناخته مي‌شود در اين چارچوب دگرگون شده‌اند. پس از آن سفرچي در فصل چهارم تحليل خود از دگرگوني‌هاي اقتصاد سياسي و حكمراني را با اتكا بر دگرگوني‌هاي شهر تهران و به‌طور خاص افزايش فضاهاي تجاري شهر و ساخت قارچ‌گونه مال‌هاي تجاري ارايه مي‌كند. اين تحليل را در كنار آنچه در انتهاي فصل سوم از نوليبراليسم در ايران و آنچه در ابتداي فصل نهايي با ارائه داده‌ها و اطلاعات تاريخي از تحولات گفتمان در نظام حكمراني ارايه شده است، مي‌توان شرح كامل و كم‌نظيري براي تحليل دگرگوني‌هاي نظام حكمراني و جايگاه شهرها در چارچوب دگرگوني‌هاي اقتصاد سياسي كلان و پيوند ايدئولوژي نوليبراليسم و اسلام‌گرايي به واسطه حضور اقتصادي- سياسي نهادهاي نظامي و خاص در ايران و تهران دانست. در ادامه سفرچي كوشيده است تا پيامدها و اثرات اين تحولات اقتصاد سياسي و حكمراني را بر فرهنگ مردم و توليد سوژه نوليبرال و همراهي آن از مجراي فهم و درك استفاده‌كنندگان مال‌ها نشان دهد كه چگونه خواست خوشبختي و آزادي فروكاسته شده است به توسعه فردي و احساس رضايت از آزادي در پرسه‌زني و خريد در فضاي طبقاتي شده اين مال‌ها و عدم راهيابي امر اجتماعي به اين درك. حسن اين كتاب علاوه بر ارائه تحليل هم‌پيوند و آشكار كردن رابطه عرصه‌هاي مختلف با هم و ارائه مصاديق آن، نقد مفصل مطالعات و پژوهش‌ها مرتبط با موضوع و نقد مداوم خود است. سفرچي همان‌گونه كه در منش شخصي در نقد و تلاش براي اصلاح خود و پيرامونش صراحت لهجه بي‌نظير و اثرگذار داشت، در اين كتاب نيز براي تبيين بهتر بحث نقد آثار شاخصي از عباس كاظمي، آصف بيات و پرديس مهدوي را به شكل جدي ارايه كرده است و با بيان و تحليل محدوديت‌هاي چارچوب تحليلي نقد نئوليبراليسم، كوشيده است امكان دستيابي به پرسش‌هاي بيشتر براي شناسايي و نقد وضع موجود فراهم آورد. اگرچه عدم امكان تداوم فعاليت وي و در سياهي نگريستن‌ها و شبنوردي‌هايش مايه اندوه است اما اميد است معدود كارهايش تيري از نور باشند در دست ديگر صبح‌خواهان در سياهي شب.

اثر سفرچي از معدود كارهاي انتشار يافته است كه به شكل روشمند و از مجراي بررسي دگرگوني شهر تهران و ارايه مصاديق روشن، بروز پروژه اقتصادي- سياسي نئوليبراليسم و چيرگي آن بر همه شوون زندگي در ايران را تشريح مي‌كند.