نگاهي به آخرين وضعيت مذاكرات وين براي احياي برجام
آخرين قفلي كه باز نمي‌شود
سارا معصومي
مذاكرات براي احياي برجام ميان ايران و 1+4 و ايالات متحده در وين متوقف شده و از آخرين باري كه انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا پيام تهران را به واشنگتن رسانده قريب به سه هفته مي‌گذرد و ايران هنوز پاسخ كاخ سفيد را به پيشنهاد خود دريافت نكرده است. به‌‌رغم توقف مذاكرات رسمي و علني، حاشيه‌ها پيرامون توافق در تهران و واشنگتن هر روز پررنگ‌تر از متن مي‌شود و چه بسا كه به زودي متن هم تحت تاثير اين حاشيه‌سازي‌ها قرار بگيرد. در پايتخت‌هاي ايران و ايالات متحده، مخالفان احياي برجام در مجلس شوراي اسلامي و كنگره ايالات متحده خط و نشان‌كشي در ناصواب خواندن توافق را جدي‌تر از گذشته آغاز كرده‌اند. در ايران، برخي نمايندگان متعلق به طيفي از اصولگرايان در مجلس شوراي اسلامي با ادعاي دسترسي به متن توافق آماده اجرا براي بازگشت به برجام معتقدند كه تيم مذاكره‌كننده به رياست علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه خطوط قرمز مدنظر ايران را رعايت نكرده است، همزمان در واشنگتن جمع معدودي از دموكرات‌هاي هم‌حزب جو بايدن، رييس‌جمهور در مخالفت با احياي برجام كنفرانس خبري تشكيل مي‌دهند و جمهوري‌خواهان نيز بر تلاش‌ها براي مانع‌تراشي در مسير احياي اين توافق مي‌افزايند. به‌‌رغم اين فضا احياي برجام چه در تهران و چه در واشنگتن مدافعان سرسختي هم دارد كه از هيات‌هاي مذاكره‌كننده مي‌خواهند دست از تعلل و پاسكاري توپ به زمين ديگري برداشته و از موقعيت به وجود آمده براي احياي توافق هسته‌اي مصوب سال 2015 ميلادي ميان ايران و 1+5 وقت، استفاده كند. تعلل در احياي توافق هسته‌اي كه به اذعان مقام‌هاي ايران، ايالات متحده و 1+4 بسيار در دسترس است در حالي ادامه دارد كه جنگ روسيه در اوكراين بر بسياري از معادلات بين‌المللي و حتي مسير احياي برجام تاثير گذاشته است، مذاكرات ايران و عربستان سعودي كه به كندي در جريان بود نيز متوقف شده و همزمان روند عادي‌سازي رابطه رژيم اسراييل با كشورهاي منطقه هم با سرعت ادامه دارد. در كنار اين تحولات منفي براي ايران، تبعات جنگ روسيه در اوكراين كه آثار بلندمدت هم دارد فرصت طلايي را براي ايران فراهم آورده تا در سايه عادي‌سازي رابطه بانكي، مالي و تجاري با شرق و غرب تا حدودي جبران سال‌هاي تحريم تحميلي را بكند. در حالي كه توسعه برنامه هسته‌اي ايران فراتر از تعهدات برجامي ادامه دارد، در داخل و خارج ايالات متحده، بازيگراني هستند كه ادعا مي‌كنند كميت و كيفيت اين برنامه به جايي رسيده كه كف تعهدات هسته‌اي ايران در برجام ديگر بازدارندگي مدنظر آنها را تامين نمي‌كند. در داخل ايران نيز، توفيق‌ها در دور زدن بخشي از تحريم نفتي، عده‌اي را به اين استدلال واداشته كه نيازي به تعجيل در حصول توافق نيست.
مخالفان برجام در واشنگتن چه مي‌گويند؟
جدال ميان موافقان و مخالفان احياي برجام در واشنگتن ادامه دارد و به نظر مي‌رسد كه بخشي از تعلل كاخ سفيد در اتخاذ تصميم سياسي لازم براي احياي برجام به همين جدال داخلي بازمي‌گردد خاصه آنكه دموكرات‌ها نمي‌توانند از كنار ريسك اقدام‌هاي خود در معدود زمان باقيمانده تا انتخابات 2024 هم بگذرند. در واشنگتن در سه روز اخير هم ۱۵ عضو دموكرات مجلس نمايندگان امريكا با برگزاري يك كنفرانس مطبوعاتي نگراني‌هاي خود را درباره توافق هسته‌اي احتمالي با ايران، مطرح كردند و هم مارك ميلي، رييس ستاد مشترك نيروهاي مسلح ايالات متحده امريكا در سخناني دوپهلو به نوعي به سوال‌ها درباره خارج كردن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از ليست گروه‌هاي به اصطلاح تروريستي امريكا پاسخ داد كه بحث احتمال موافقت واشنگتن با اين درخواست ايران را تقويت كرد.
نشست مطبوعاتي 12 عضو دموكرات مجلس نمايندگان با محوريت انتقاد از توافق احتمالي براي احياي برجام در حالي در واشنگتن برگزار شد كه ماه گذشته هم يك گروه دوحزبي متشكل از ۲۱ عضو كنگره از دولت بايدن خواستتند تا به نگراني‌هاي مربوط به توافق در شرف وقوع با ايران رسيدگي كند. اعضاي مجلس نمايندگان امريكا تاكيد دارند كه مخالف حذف احتمالي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ايران از «فهرست تروريستي» امريكا هستند. پيش از اين نيز همزمان با برگزاري دور هشتم مذاكرات احياي برجام در وين، حدود ۲۰۰ جمهوري‌خواه مجلس نمايندگان امريكا، در نامه‌اي به بايدن هشدار دادند كه هرگونه توافق بدون تاييد كنگره با ايران به سرنوشت توافق ۲۰۱۵ دچار خواهد شد. به گزارش «اعتماد»، اين همان سناريويي است كه تهران با توجه به تجربه خروج امريكا از برجام در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ بيم تكرار آن را داشته و خواهان نوعي تضمين سياسي يا اقتصادي براي عدم تحقق دوباره آن است. اما در نشست مطبوعاتي آخر هفته 18 دموكرات مخالف برجام در واشنگتن چه گذشت؟ تكرار ادعاها درباره فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران با تمركز بر نقش سپاه پاسداران و مخالفت با خارج شدن نام آن از ليست گروه‌هاي تروريستي امريكا، انتقاد از واگذاري نقش پررنگ به روسيه در مسير اجراي تعهدات برجامي ايران و طرف مقابل، ثابت ماندن تاريخ انقضاي تعهدات برجامي ايران و بي‌توجهي اين توافق به توسعه برنامه موشكي ايران از محورهاي مورد بحث در اين نشست بود. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، در گزارش منتشر شده در صفحه اينترنتي «جاش گاتهايمر» عضو دموكرات مجلس نمايندگان امريكا درباره مباحث مطرح شده در اين نشست خبري آمده است كه نامگذاري (سازمان‌ها) در فهرست سازمان‌هاي تروريستي خارجي يكي از قدرتمندترين ابزارهاي ديپلماتيك امريكا مقابله با اقدام‌هاي تروريستي است و نمي‌تواند ابزار چانه‌زني در مذاكرات قرار بگيرد. براساس اين گزارش اين قانونگذار كنگره امريكا با تكرار ادعاها درباره سپاه پاسداران انقلاب اسلامي اعلام كرده كه ايران از طريق نيروهاي نيابتي خود از جمله حزب‌الله، حماس و جنبش جهاد اسلامي فلسطين صدها امريكايي را كشته و به پايگاه‌هاي امريكا و متحدان اين كشور در منطقه حمله كرده است. به گزارش «اعتماد»، اين ادعاها درباره نقش سپاه پاسداران در حالي از سوي مقام‌هاي امريكايي همواره تكرار مي‌شود كه سردار شهيد حاج قاسم سليماني در فرودگاه بغداد هدف حمله تروريستي نيروهاي امريكايي قرار گرفت. اما بخش ديگري از انتقادهاي 18 دموكرات به توافق احتمالي براي احياي برجام به نقشي اختصاص داشت كه ادعا مي‌شود به روسيه داده شده است. گاتهايمر در بخش‌هايي از سخنانش سپردن نقش قاضي به روسيه در پايبندي ايران و طرف مقابل به تعهدات را مورد اشاره قرار داده و از اينكه روسيه مي‌تواند بدون هيچ گونه ساز و كار نظارتي از سوي ايالات متحده يا شركاي اروپايي واشنگتن، اورانيوم غني شده را به ايران بازگرداند، انتقاد كرد. او مدعي شد: «آيا ما به‌طور جدي به جنايتكار جنگي ولاديمير پوتين اجازه مي‌دهيم كه ضامن توافق باشد؟»
تفكيك سپاه قدس از سپاه پاسداران؟
آيا نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از ليست گروه‌هاي تروريستي ايالات متحده خارج مي‌شود؟ اين سوال اين روزها بارها و بارها در نشست‌هاي خبري از مقام‌هاي امريكايي پرسيده مي‌شود.
«آنتوني بلينكن»، وزير امور خارجه ايالات متحده اخيرا در مصاحبه با شبكه خبري «ان‌بي‌سي» درباره احتمال حصول توافق در وين با اشاره به اينكه خوش‌بين نيست، در پاسخ به سوال مجري برنامه مبني بر اينكه آيا سپاه پاسداران انقلاب اسلامي يك «سازمان تروريستي» است، گفت: «بله، همين‌طور است.» در ادامه مجري برنامه پرسيد: آيا سپاه همچنان «سازمان تروريستي» باقي خواهد ماند يا خير. بلينكن در جواب گفت: «درباره اينكه در مذاكرات در چه مرحله‌اي قرار داريم وارد جزييات نمي‌شوم.» در تحولي مرتبط آنتوني بلينكن، بامداد پنجشنبه در ديدار با «ليز تراس» وزير خارجه انگليس، «ژان ايو لودريان» وزير خارجه فرانسه و «آنالنا بائربوك» وزير خارجه آلمان درباره مسائل مختلفي از جمله ايران و اوكراين گفت‌وگو كرد. براساس بيانيه وزارت خارجه امريكا، بلينكن و همتايانش در تروييكاي اروپايي، آمادگي خود را براي سناريوهاي ديگر در مورد ايران، در صورت لزوم اعلام كرده اما تاكيد كردند كه راه‌حل ديپلماتيك بهترين نتيجه براي مذاكرات هسته‌اي ايران است. پس از بلينكن، سخنان مارك ميلي، رييس ستاد مشترك نيروهاي مسلح ايالات متحده امريكا در پاسخ به پرسشي مشابه در حضور اعضاي كميته نيروهاي مسلح مجلس سناي امريكا نيز توجه بسياري را به خود جلب كرد. مارك ميلي با تكرار اين ادعا كه ايران يكي از تهديدهاي اصلي پيش روي ايالات متحده است، گفت: «ايران به دنبال تغيير دادن نظم منطقه‌اي به نفع خودش است و احتمالا يك تهديد منطقه‌اي مهم عليه ايالات متحده و شريكان و متحدان ما باقي خواهد ماند.» در ادامه اين جلسه، مارك ميلي در پاسخ به سوال يكي از سناتورها گفت كه از خارج كردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از فهرست سازمان‌هاي اصطلاحا «تروريستي» حمايت نمي‌كند. او گفت: «من نيروي قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را يك سازمان تروريستي مي‌دانم و از خارج شدن آنها [از فهرست سازمان‌هاي تروريستي] حمايت نمي‌كنم.» در سخنان ميلي، تفكيك ميان سپاه قدس و مجموعه سپاه پاسداران توجه بسياري را به خود جلب كرد و برخي كارشناسان معتقدند كه اين تفكيك به معناي موافقت احتمالي كاخ سفيد با خارج كردن نام سپاه پاسداران از ليست گروه‌هاي تروريستي امريكا باشد.
واشنگتن بايد تصميم بگيرد
در حالي كه ايران و ايالات متحده هر كدام ديگري را متهم به عدم اتخاذ تصميم سياسي لازم براي احياي برجام مي‌كنند، جاويد اقبال، پروفسور علوم سياسي دانشگاهي در هند به چاينا ديلي مي‌گويد: اصلي‌ترين دليل تاخير در احياي برجام، تحولات داخلي در ايالات متحده است. درجه پايين محبوبيت جو بايدن كه بخشي از آن به نحوه خروج از افغانستان بازمي‌گردد به قوي‌تر شدن دست جمهوري‌خواهان و لابي اسراييل كه هر دو از مخالفان سرسخت برجام هستند، منجر شده است.
آصف شجاع، كارشناس ارشد مسائل ايران در دانشگاه سنگاپور هم در اين باره مي‌گويد: متن توافق روي ميز قرار دارد و دليل تاخير اين است كه هم تهران و هم واشنگتن مي‌خواهند باقيمانده متن را به نفع خود به پايان برسانند. مساله اوكراين به جديدترين فاكتور تاثيرگذار بر اين پرونده تبديل شده و بر تصميم‌گيري رهبران ايران و روسيه هم تاثير دارد. تحريم‌هاي جديدي كه امريكا عليه روسيه وضع كرده فرصتي را براي مقابله مشترك با اين تحريم‌ها براي تهران و واشنگتن فراهم كرده است. همزمان ورود رسمي نفت ايران به بازار مي‌تواند بخشي از بحران انر‍ژي ناشي از جنگ اوكراين را مهار كند.