ماجراي قرائت خطبه مترو
محسن هاشمي‌رفسنجاني
در دهه 50 خورشيدي با افزايش درآمد ارزي كشور ناشي از صادرات نفت، در رژيم پهلوي تعداد زيادي طرح شروع شد كه بعضا انقلابيون با اجراي بعضي از اين طرح‌ها موافق نبوده و اين‌گونه پروژه‌ها را براي چاپيدن دلارهاي نفتي ايران و وابسته كردن فني ايران به كشورهاي توسعه يافته غربي معرفي مي‌كردند. البته در اواخر عمر نظام شاهنشاهي بخش مهمي از اين پروژه‌ها نيز به دليل سوءمديريت‌ها دچار تاخير و ركود و در نتيجه ايجاد تورم و افزايش قيمت‌ها و نارضايتي مردم و در نهايت بعد از پيروزي انقلاب كم‌كم با تصميم افراطي دلواپسان آن زمان بعضا متوقف شد. فرصت شمردن همه طرح‌ها نيست، ولي براي مثال به دو پروژه مهم تهران از جمله حمل و نقل ريلي انبوه بر (مترو) و فاضلاب تهران مي‌پردازم: در قرن اخير يكي از چالش‌هاي مهم، حمل و نقل و جابه‌جايي مسافران در درون شهرها و علي‌الخصوص كلان و ابرشهرها است و مشكلات كمرشكن و غيرقابل حل از عدم وجود سامانه حمل و نقلي پويا و كارآمد به وجود ميآيد.
لذا ايجاد شبكه حمل و نقل پيشرفته ضروري مي‌شود. در ميان سامانه‌ها، حمل و نقل ريلي انبوه بر (مترو) به عنوان ايمن‌ترين، ارزان‌ترين و كارآمدترين وسيله حمل و نقل، شناخته شده كه نقشي انكارناپذير در مديريت شهري و حل مسائل زيست محيطي ناشي از ترافيك را عهده‌دار است. لذا در دهه 50 خورشيدي مطالعات وضعيت حمل و نقل شهري تهران به مشاور فرانسوي واگذار و در نهايت طرح خيابان، اتوبوس، با 7 خط مترو به طول 146 كيلومتر و سامانه كامل اتوبوسراني و پارك‌سوارها در اطراف ايستگاه‌هاي مترو و شبكه بزرگراهي تصويب و به همين مناسبت سال 1354 شركت راه‌آهن شهري تهران و حومه (مترو) تاسيس شد. پروژه در اواخر سال 56 كلنگ زده شد و تا سال 60 بعد از پيروزي انقلاب هم حدود 2300 متر از تونل‌هاي آن به صورت ترانشه باز (كندوپوش) ساخته شد. ولي به دليل تفكر افراطي موجود براي پروژه بزرگ اينچنيني، در سال 60 متوقف و شركت راه‌آهن شهري نيز منحل گرديده و در زمره تصميمات افراطي قرار گرفت. مخالفان دلايل عامه‌پسندي را مطرح مي‌كردند، از جمله، به جاي هزينه و سرمايه‌گذاري در تهران بايد در دوردست‌ها و روستا‌ها اقدام شود كه مردم به تهران و كلان‌شهرها مهاجرت نكنند، يا اينكه اين‌گونه پروژه‌ها وابستگي فني و در نتيجه سياسي و اقتصادي به غرب ايجاد مي‌كند و درنهايت دليل كودكانه و غيركارشناسي كه تا آنكه فاضلاب تهران ساخته نشود امكان ساخت مترو وجود ندارد. حتي دليل عوامانه‌اي مانند اينكه اين همه خاك و سنگ را چگونه از زير تهران خارج كنيم و كجا ببريم را مطرح مي‌كردند، البته شرايط جنگي نيز به اين تصميم افراط‌گرايانه سرعت داد و باعث مشكلات حقوقي خارجي و داخلي نيز با مشاوران و پيمانكاران شد.
خوشبختانه اين مهم مورد توجه مجمع نمايندگان تهران به رياست آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني رييس وقت مجلس قرار گرفت، به صورتي كه با عدم نتيجه از پيگيري‌ها براي باز شروع ساخت مترو، اقدام به قرائت خطبه معروف به مترو و فاضلاب تهران در نمازجمعه كردند و پس از آن جان تازه‌اي به ساخت مترو و فاضلاب تهران دميده شد. ايشان در اوج جنگ در سال 63 فرمودند مترو و ترافيك شهر، مساله بسيار مهمي است. مردم شيراز، اصفهان، مشهد، تبريز، و جاهاي ديگر هم گوش بدهند و به فكر باشند كه در آينده دچار مشكل نشوند. حتي گفتند نظام بايد ببيند كه چه خساراتي از نبود مترو وارد مي‌شود و چه موهبت‌هايي از طريق مترو ميآيد. هر روز چند ميليون ساعت وقت مردم تلف مي‌شود. آلودگي هواي تهران چند برابر حد مجاز شده است. تاكيد كردند تاخير در ساخت مترو ظلم به اين ملت است. تاريخچه و داستان اين مقابله با تصميم افراطي طولاني است كه متاسفانه امكان طرح آن در مقال نيست... نهايتا با حمايت‌ها و پيگيري‌هاي آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني، بخش مهمي از متروي تهران ساخته شد و به بهره‌برداري رسيد و به كلان‌شهرها نيز راه يافت. هم‌اكنون در تهران حدود 220 كيلومتر مترو و 1400 واگن و در صورت تامين تجهيزات متحرك بيشتر، امكان انجام حداقل 7 ميليون سفر در روز فراهم مي‌شود. متاسفانه هنوز اين سامانه حمل و نقل پويا دچار بي‌مهري دولت‌ها قرار مي‌گيرد و اگر مجددا به تاكيدات آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني توجه شود، در آينده 12 خط مترو به طول 450 كيلومتر با 256 ايستگاه و حداقل 6000 واگن به مردم تهران خدمت‌رساني كرده و تعداد سفر با حمل و نقل ريلي كارآمد به 10 ميليون سفر خواهد رسيد.
فاضلاب تهران نيز با چنين مشكلاتي پنجه نرم كرد و متوقف شد و خوشبختانه با پيگيري‌ها مجددا شروع و هم‌اكنون رو به اتمام است. البته اگر تصفيه‌خانه‌هاي 7گانه آن در اقصا نقاط تهران تكميل شود و محصول آن در همان مناطق مورد استفاده قرار گيرد از نشست تهران نيز جلوگيري مي‌شود. پروژه‌هاي ديگري دچار چنين نظرات افراطي شدند كه فرصت پرداختن به آنها در اين مقال نيست و در فرصت‌هاي آتي به آنها اشاره مي‌شود.