آيا ايران، دستور كار سفر جو بايدن به منطقه است؟
تلاش تل‌آويو براي تكميل پازل اجماع عليه تهران
شوراي روابط خارجي اتحاديه اروپا ايران را منبع بي‌ثباتي در منطقه خواند
سارا معصومي
اميدها براي احياي توافق هسته‌اي ايران با 1+5 (اعضاي اصلي برجام در جولاي 2015) كاهش و همزمان تلاش‌ها براي امنيتي‌سازي دوباره پرونده ايران چه در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و چه در منطقه غرب آسيا افزايش يافته است. از آخرين حضور هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران، ايالات متحده و 1+4 (روسيه، چين، فرانسه، بريتانيا و آلمان) در وين، پايتخت اتريش بيش از 4 ماه مي‌گذرد و حالا در وين كه اواسط اسفند ماه خود را براي ميزباني از مراسم اعلام احياي برجام آماده مي‌كرد سكوت خبري حكمفرما است و نگاه‌ها به سمت تهران و واشنگتن چرخيده است.
آخرين روايت وزارت خارجه ايران از وضعيت مذاكرات وين اين است كه تهران آخرين پيشنهاد خود را پيش از نشست شوراي حكام و صدور قطعنامه عليه ايران از طريق جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و دو وزير ديگر به گوش امريكايي‌ها رسانده اما در ادامه مسير با صدور قطعنامه مورد حمايت امريكا روبه‌رو شده است. در واشنگتن، اين روايت زير سوال برده شده و برخي منابع امريكايي به خبرنگاران گفته‌اند آنچه ايران از آن با عنوان بسته پيشنهادي ياد مي‌كند فاقد محتواي خاصي بوده و صرفا تلاش دقيقه 90 تهران براي ممانعت از صدور قطعنامه با وعده گفت‌وگوهاي بيشتر بوده است.
هرچند كه سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه ايران مي‌گويد قطار مذاكرات از ريل خارج نشده اما انكار توقف چند ماهه اين قطار در يك ايستگاه ممكن نيست و همزمان طرف‌هاي غربي در سايه سكوت و انفعال چين و روسيه، پازل تحت فشار قرار دادن ايران را يك به يك تكميل مي‌كنند. در حالي كه وزارت خارجه ايران در چند ماه گذشته بارها اعلام كرده كه سه كشور اروپايي از ابتكارهاي ارايه شده توسط تهران براي حل اختلاف با واشنگتن استقبال كرده‌اند، تروييكاي اروپايي نه تنها اين گزاره را تاييد نمي‌كنند بلكه در گام اول همراه با ايالات متحده با دستاويز قرار دادن اختلاف پادماني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، پروژه صدور قطعنامه عليه ايران در شوراي حكام را پيش برده و در گام دوم سراغ اختلاف با تهران در مسائل منطقه‌اي رفته و در متن سند «مشاركت راهبردي با شوراي همكاري خليج‌فارس» كه توسط شوراي روابط خارجي اتحاديه اروپا روز دوشنبه در لوكزامبورگ تصويب شد از ايران به عنوان «منبع مهم بي‌ثباتي در منطقه» نام برده و ادعا مي‌كنند كه تهران به حمايت مستقيم و غيرمستقيم از نيروهاي نيابتي سياسي و نظامي خود و انتقال موشك و تسليحات به بازيگران دولتي و غيردولتي در منطقه ادامه مي‌دهد.
در كنار فعاليت‌هاي همگام امريكا و تروييكاي اروپايي -كه اعضاي اوليه برجام به حساب مي‌آيند- بازيگران غيربرجامي ديگري هم صحنه را براي زورآزمايي عليه ايران مناسب يافته و بر حجم فعاليت‌هاي خود در چند جبهه افزوده‌اند. مقام‌هاي رژيم اسراييل كه با روي كار آمدن دولت جو بايدن دستاوردهاي ضدايراني به دست آمده در سايه دولت دونالد ترامپ را در خطر مي‌ديدند اكنون با استفاده از تعلل جو بايدن در بازگشت به برجام و تداوم سياست فشار حداكثري عليه تهران در اين دولت، زمين بازي را مناسب افزايش فشار بر تهران يافته‌اند. مقام‌هاي اسراييلي كه بذر اختلاف پادماني جديد ميان تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را با تحويل دادن اسناد ادعايي درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در گذشته به آژانس كاشته بودند، نخستين محصول آن را در نشست اخير شوراي حكام با صدور قطعنامه عليه تهران درو كردند. از سوي ديگر عمليات‌هاي تروريستي اسراييل در داخل خاك ايران با هدف قرار دادن افرادي كه يا با فعاليت اتمي ايران ارتباط داشتند يا براي بخش هوافضاي سپاه پاسداران كار مي‌كردند و خرابكاري در تاسيسات هسته‌اي ايران ادامه دارد. تل‌آويو در منطقه غرب آسيا هم پروژه عادي‌سازي و ترميم رابطه با كشورهاي منطقه‌اي و عربي مانند تركيه و امارات متحده عربي را كليد زده و آن را با دقت با توسل به تعريف روابط اقتصادي و دغدغه‌هاي امنيتي مشترك با اين كشورها پيش مي‌برد.
عادي‌سازي رابطه تجاري و سياسي ايران در سايه امنيتي زدايي از پرونده تهران در شوراي امنيت سازمان ملل متحد يكي از دستاوردهاي حصول برجام بود كه به مهم‌ترين كابوس اسراييل در جريان مذاكرات منتهي به توافق در سال 2015 و پس از آن تا زمان خروج دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده از برجام در سال 2018 تبديل شد.
اگر دوره 4 ساله رياست‌جمهوري دونالد ترامپ براي متحدان او در اروپا كابوسي بود كه هنوز با تبعات آن دست و پنجه نرم مي‌كنند، اسراييلي‌ها مي‌توانند از دولت مستعجل ترامپ به عنوان چهار سال طلايي ياد كنند كه بنيامين نتانياهو از آن كمال استفاده را در دو حوزه تحت فشار قرار دادن ايران و عادي‌سازي رابطه با كشورهاي عربي كرد.
خروج ترامپ از برجام بي‌توجه به ماهيت اين توافق چندجانبه كه امريكا در آن با متحدان اروپايي‌اش شريك بود، تعريف و اجراي سياست فشار حداكثري عليه تهران كه نقطه اوج آن ترور سردار شهيد قاسم سليماني در خاك عراق بود. گام‌هايي در تطابق كامل با منافع تعريف شده تل‌آويو بود و تنها در يك مورد آخر هيچ‌گاه اسراييلي‌ها نتوانسته بودند روساي جمهور متفاوت امريكا را به ترور شهيد سليماني متقاعد كنند.
اكنون يك سال و اندي پس از حضور جو بايدن دموكرات در كاخ سفيد، اسراييل با استفاده از تعلل رييس‌جمهور امريكا در بازگشت به برجام تلاش مي‌كند امكان احياي برجام را به صفر برساند، سرعت پيشرفت برنامه هسته‌اي ايران را با هدف قرار دادن تاسيسات هسته‌اي بگيرد و جبهه واحدي در منطقه و فرامنطقه عليه ايران و فعاليت‌هاي منطقه‌اي آن بسازد.
در تازه‌ترين اين تحولات در حالي كه زمزمه‌ها درباره نخستين سفر جو بايدن به عربستان سعودي در جامه رييس جمهور بالا گرفته، اسراييلي‌ها تلاش مي‌كنند مقابله با ايران را اصلي‌ترين محور رايزني‌هاي بايدن در منطقه غرب آسيا معرفي كنند. روز يكشنبه بني گانتس، وزير جنگ رژيم اسراييل ادعا كرد كه اين رژيم در يك سال گذشته در حال تدارك برنامه‌اي گسترده با هدف تقويت همكاري با كشورهاي منطقه تحت حمايت امريكا بوده كه بخشي از آن به مقابله با تهديدهاي هوايي ايران مربوط مي‌شود. بني گانتس اين بخش از برنامه همكاري‌هاي منطقه‌اي اسراييل را ائتلاف «دفاع هوايي خاورميانه» خواند.
او گفت كه اين برنامه عملياتي شده و مدعي شد تاكنون چند اقدام ايران عليه اسراييل و ديگر كشورهاي خاورميانه را خنثي كرده است. وزير جنگ اسراييل در توييتي ادعا كرد كه هدف از اين برنامه مقابله با اقدامات ايران در هدف قرار دادن نقاط مختلف منطقه با راكت، موشك و پهپاد است. بني گانتس در سخنانش اشاره نكرد كه چه كشورهايي در اين برنامه يا ائتلاف شركت دارند يا قرار است مشاركت داشته باشند، اما ابراز اميدواري كرد كه اين طرح در سفر آتي جو بايدن به خاورميانه «يك گام جلوتر برود.»
اسراييل در چند سال اخير تلاش كرده مقابله با تهديد ايران را به يكي از محورهاي اصلي نزديك شدن تل‌آويو به كشورهاي منطقه تبديل كند و بر همين اساس گانتس هفته پيش هم با اشاره به سفر جو بايدن به منطقه خواهان تقويت همكاري نظامي كشورهاي عربي منطقه و اسراييل شد و گفته بود: اسراييل و كشورهاي عربي كه در نگراني‌هاي خود در مورد ايران مشترك هستند، بايد توانايي‌هاي نظامي خود را تحت حمايت ايالات متحده تقويت كنند.
درحالي كه مشخص نيست ميزان استقبال كشورهاي عربي غرب آسيا از ائتلاف دفاع هوايي مدنظر رژيم اسراييل چه اندازه است، سناتورهاي امريكايي از قبيل «جودي ارنست»، «جكي روزن»، «كوري بوكر»، «جيمز لنكفورد» در تلاش براي پيش بردن توافقنامه آبراهام كه توسط دولت ترامپ راه‌اندازي شده بود، قانون دفاعي تازه‌اي را معرفي كردند. به گزارش خبرگزاري فارس، براساس اين قانون امريكا به اسراييل، اردن، مصر، عراق و اعضاي شوراي همكاري خليج‌فارس براي تشكيل يك دفاع هوايي و موشكي مشترك كمك كرده و نقش راهبري ايفا مي‌كند. با اين وجود به نظر مي‌رسد كه اين پروژه در ميدان اجرا به كندي پيش مي‌رود و درحالي كه امارات متحده عربي و بحرين در حال هماهنگي با تل‌آويو در زمينه دفاعي هستند، ساير كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس به اضافه عراق از اين مساله بسيار فاصله دارند. برخي منابع خبري مي‌گويند محتمل‌ترين كشوري كه به اسراييل، امارات و بحرين در يك پيمان دفاعي عليه ايران ملحق مي‌شود، عربستان سعودي است كه به عادي‌سازي با تل‌آويو نزديك‌تر شده است.
رسانه امريكايي سي‌ان‌ان هم در گزارشي درباره رويكرد نامشخص جو بايدن در مقابل ايران نوشته است: ايالات متحده براي ايجاد يك ائتلاف منطقه‌اي عليه ايران كار مي‌كند و از كشورهاي حاشيه جنوبي خليج‌فارس مي‌خواهد تا تمام سيستم‌هاي دفاع هوايي و موشكي خود را در برابر حملات ايران يكپارچه كنند. اين اقدام توسط قانونگذاران امريكايي از هر دو حزب حمايت مي‌شود، اما هنوز حمايت همه كشورهاي خليج‌فارس را جلب نكرده است.
به گزارش «اعتماد» در چند هفته اخير هشدار درباره تبعات عادي‌سازي و تعميق رابطه با رژيم اسراييل به يكي از محورهاي اصلي گفت‌وگوهاي تلفني حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه با همتاهاي خود از كشورهاي منطقه از جمله امارات متحده عربي تبديل شده است. وزير خارجه ايران روز 29 خرداد ماه در گفت‌وگو با شيخ عبدالله بن زايد، وزير امور خارجه امارات متحده عربي گفت جمهوري اسلامي ايران خواهان حفظ امنيت و پيشرفت براي همسايگان و منطقه بوده و مداخله و حضور بيگانگان را مخل امنيت منطقه مي‌داند. حضور رژيم اشغالگر قدس در منطقه موجب بي‌ثباتي و ناامني و عامل ترور و خرابكاري در كل منطقه است. شيخ عبدالله بن زايد آل‌نهيان، وزير امور خارجه امارات نيز در اين گفت‌وگوي تلفني، با اشاره به منافع مشترك دو كشور در توسعه روابط في‌مابين تاكيد كرد كه امارات متحده عربي به هيچ طرفي اجازه اقدامات مخرب از خاك خود عليه كشورهاي همسايه امارات را نخواهد داد و امنيت همسايگان را هميشه مدنظر خواهد داشت.
حسين اميرعبداللهيان همچنين در گفت‌وگوي تلفني با «بدر البوسعيدي» وزير امور خارجه سلطنت عمان در روز 27 خرداد ماه نيز با اشاره به سفر آتي جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا به منطقه گفته بود: مقامات منطقه نبايد اجازه بدهند كه بيگانگان، همكاري و ثبات منطقه‌اي را تحت تاثير قرار بدهند. ما بر گفت‌وگو و همكاري منطقه‌اي تاكيد داريم. معتقديم اهل منطقه بايد در مورد آينده منطقه تصميم بگيرند.
برخي همكاري‌هاي نظامي اسراييل با كشورهاي جهان عرب آغاز و تاييد هم شده است. وزارت دفاع رژيم اسراييل اخيرا توافقنامه اوليه‌اي را با همتاهاي خود از بحرين و مراكش امضا كرده كه در سايه آن همكاري‌هاي نظامي سه كشور تسهيل خواهد شد. همچنين رييس نيروي هوايي امارات هم اواخر اكتبر در يكي از رزمايش‌هاي هوايي به رهبري اسراييل شركت كرده بود. رسانه‌هاي اسراييلي ادعا مي‌كنند كه مقام‌هاي امارات متحده عربي مانند مقام‌هاي اسراييلي بيم اين را دارند كه توافق هسته‌اي با ايران حتي در صورت احيا هم نتواند به آنچه آنها ماجراجويي‌هاي منطقه‌اي ايران مي‌خوانند، پايان بدهد. اسراييل جدا از تلاش براي تعريف رابطه امنيتي - نظامي با امارات متحده عربي يك توافق كلان اقتصادي هم با امارات امضا كرده كه بزرگ‌ترين توافق در اين نوع ميان اسراييل و يك كشور عربي محسوب مي‌شود.
جرقه‌هاي تنش ميان ايران و ايالات متحده؟
به گزارش «اعتماد» در حالي كه نه ايران و نه ايالات متحده از مواضع نهايي خود در مسير احياي برجام كوتاه نمي‌آيند و همزمان هيچ كدام هم حاضر به پذيرش مسووليت شكست مذاكرات نيستند، بسياري از تحليلگران نگران آغاز تنش جديدي ميان ايران و ايالات متحده در صورت شكست مذاكرات هستند. اين نگراني در ميان كشورهاي عربي چون عمان و قطر كه رابطه دوستانه‌اي با تهران دارند نيز وجود دارد و در همين راستا است كه دوحه و مسقط مسووليت پيام رساني ميان تهران و واشنگتن را هم در برخي پرونده‌هاي غيربرجامي برعهده دارند. روز گذشته رسانه امريكايي واشنگتن‌پست در گزارشي اختصاصي مدعي نزديك شدن قايق‌هاي ايراني به شناورهاي جنگي اين كشور در منطقه غرب آسيا شد. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، يك مقام نظامي امريكايي به روزنامه «واشنگتن پست» گفت: «۳ قايق تندروي تهاجمي ايراني به طور خطرناكي به دو كشتي امريكايي در منطقه خليج‌فارس نزديك شدند. قايق‌هاي ايراني پس از اينكه يكي از كشتي‌ها سيگنال هشدار داد، منحرف شدند.»
واشنگتن‌پست به نقل از اين مقام نظامي نوشت: «كشتي گشت «يو.اس.اس سيراكو» از كلاس سايكلون و كشتي حمل‌ونقل سريع «يو.اس.اِن.اس چاكتاو» در حال عبور از آب‌هاي خليج‌فارس بودند كه سه قايق تندروي تهاجمي ايراني به سيراكو نزديك شدند. قايق‌هاي ايراني تا فاصله ۴۷ متري چاكتاو نزديك شدند كه باعث شد كشتي سيراكو منور اخطار شليك كند. به گفته مقامات امريكايي، اين ماجرا كه حدود يك ساعت به طول انجاميد، با خروج شناورهاي ايراني از منطقه به پايان رسيد.»