چرخِ ميراثِ جهاني شوش نمي‌چرخد
قاسم منصور آل‌كثير
تير ماه ۱۳۹۴ با بررسي پرونده ثبت جهاني محوطه باستاني شوش، اين پرونده در نشست يونسكو در شهر بن آلمان بررسي و ثبت جهاني آن تاييد شد. باستان‌شناسان فرانسوي كه در دوره قاجار نخستين كاوش‌ها را در اين منطقه انجام دادند، براساس برآوردهاي اوليه 400 هكتار از اين محوطه را به عنوان عرصه باستاني شوش تعيين كردند اما در بررسي باستان‌شناسي كه از سوي كارشناسان ميراث فرهنگي انجام شد، محوطه باستاني شوش به اضافه حريم آن تا 800 هكتار افزايش يافت. پرونده ثبت جهاني شوش با همكاري اداره كل ميراث فرهنگي خوزستان، كارشناسان پايگاه شوش و معاونت ميراث فرهنگي كشور تهيه شد. اما از آن روز تاكنون چه تغييراتي در شوش رخ داد؟ اوضاع تا چند سال اول پس از ثبت جهاني رو به رشد بود، فعاليتِ پايگاه ميراث جهاني در سطح محوطه باستاني شوش با نظم و رعايت ضوابط و معيارهاي ميراث جهاني در راستاي طرح‌ها و برنامه‌هاي پيش‌بيني‌شده توسط مديريت وقت اجرا مي‌شد. تا آن زمان پروژه‌هاي مرمت، حفاظت و ساماندهي با شتاب و مطالعات قابل قبول در حال اجرا بودند. با تغيير مديري كه خود متولي ثبت جهاني و ايجاد ساختار پايگاه ميراث جهاني شوش بود، شرايط دگرگون شد و طي چهار سال اخير شاهد روند نزولي در اكثر حوزه‌هاي مرتبط با عملكرد پايگاه هستيم. اكنون پايگاه جهاني شوش درگير مسائل كاملا اوليه و ابتدايي است. پرداخت نشدنِ حقوق كارگران و پرسنل ميراث جهاني شوش تبديل به مساله جدي شده است. شوش جهاني شد تا گردشگران بيشتري را جذب و چرخ اقتصادِ شهر بيشتر و بهتر بچرخد و مردم محلي را متنفع كند. اما آنچه در واقعيت ديده مي‌شود به دليل ناكارآمدي متوليان، گويي اين شهرِ جهاني سكته كرده است. با ثبت جهاني محوطه باستاني شوش اين اثر در ۷ هزار سايت جهاني ثبت مي‌شود و مقصد بسياري از گردشگران خارجي خواهد بود. اما نتيجه چه شد؟ شوشِ جهاني حتي يك سايت رسمي فارسي، انگليسي و به‌روز براي معرفي تاريخِ اين شهر را ندارد. عملا در فضاي مجازي و دنياي ارتباطات تنها به يك پيجِ اينستاگرامي معمولي شايد براي رفع تكليف بسنده شده است. محوطه باستاني پس از گذشت سال‌ها هنوز به صورت كامل محصور و محافظت نمي‌شود و حتي ديوارهاي حفاظتي محوطه ميراث جهاني تخريب و به سرقت رفتند. روشنايي محوطه شديدا ضعيف شده است. همچنين مردم محلي ارتباطي موثر با ميراث جهاني شهرشان ندارند و عملا با اين ظرفيت بيگانه هستند. به‌كارگيري نيروهاي غيرمتخصص لزوما بر اساس ارتباطات شخصي موجب تضعيف بدنه كارشناسي شده كه سال‌ها براي ثبت جهاني شوش و نگهداري آن تلاش كردند. همچنين در چند سال اخير چند جنازه و اخيرا يك مورد خودسوزي در محوطه باستاني شوش ثبت شده كه همه ناشي از سوءمديريت در نگهداري از اين مجموعه تاريخي عظيم است. اخيرا نيز يك جنازه پس از دو روز در نزديكي ميدان تعزيه و دقيقا درونِ محوطه باستاني كشف شد. نارضايتي كارگران از عدم پرداخت اضافه‌كاري و ديگر مزايا طي چند سال اخير باعثِ پايين آمدنِ انگيزه اين كاركنان شده است. تامين نبودنِ لباس ايمني مناسب طي چند سال گذشته مشكل ديگري است كه از كارگران شنيده مي‌شود. كارگران خواستار رسيدگي به مشكلات خود از جمله ايمني در كار و بهبود وضعيت استخدامي هستند. هنوز آثار ارزشمند باغ موزه شوش ساماندهي نشدند و در معرض آسيب هستند. محوطه پايگاه حتي فاقد ابتدايي‌ترين تابلوي معرفي است. امكانات موزه به‌روز نشده و برخلاف رويه سايت‌هاي جهاني از تجهيزات مدرن براي نگهداري و معرفي آن استفاده نمي‌شود. با توجه به حجم بالاي بازديدكنندگان داخلي و خارجي، ميراث جهاني شوش از ابتدايي‌ترين خدمات مثل آب آشاميدني و توالت‌هاي مناسب همچنان رنج مي‌برد. ارتباط موثر با جوامع محلي برقرار نشده و اندك فعاليت‌هاي آن لزوما جنبه نمايشي و نمادين پيدا كرده است. همه موارد اشاره شده و البته بسياري موارد ديگر باعث شده كه افكار عمومي شهر شوش نسبت به ميراث فرهنگي منفي شود و وجود ميراث فرهنگي در شهر را عاملِ توسعه‌نيافتگي تلقي مي‌كنند.