تروريسم اقليمي و سيلاب‌هاي 1401 پاكستان
مهدي زارع
نفوذ گروهك‌هاي تروريستي مانند جيش العدل به داخل مرزهاي ايران، يكي از مهم‌ترين مباحث مرزي ميان ايران و پاكستان است. هجوم گروهك‌هاي تروريستي از سمت مرزهاي غربي پاكستان به سوي مرزهاي شرقي ايران ضمن خسارت جاني و هزينه مالي ناشي از آسيب به شهرها و مقر و برجك‌هاي مرزباني منطقه، هر از گاهي جو ناامني را در استان مرزي سيستان و بلوچستان ايجاد و تشديد كرده است. جيش العدل نام يكي از گروهك‌هاي تروريستي فعال در جنوب شرق ايران و به صورت مشخص استان سيستان و بلوچستان است كه بسياري از نيروهايش در خاك پاكستان فعاليت مي‌كنند. عمليات اين گروه منجر به شهادت ده‌ها تن از نيروهاي نظامي و غيرنظامي ايراني شده است. پيرمحمد ملازهي، كارشناس مسائل پاكستان درباره نحوه فعاليت جيش العدل گفته است كه «اين گروه تروريستي در مناطق مرزي سيستان و بلوچستان با پاكستان حضور دارند، اما دولت مركزي پاكستان توجه چنداني به مرز‌ها ندارد، زيرا اولويت پاكستان اصلا امنيت مرزهايش با ايران نيست و تمام تمركز خود را روي مرزهايش با افغانستان و هند قرار داده و گروه‌هاي تروريستي مانند جيش العدل نيز از اين شرايط سوءاستفاده مي‌كنند». طي سه ماه گذشته از خرداد تا شهريور 1401 باران‌هاي موسمي غيرمعمول منجر به سيلاب‌هاي مونسوني در سراسر پاكستان و موجب تلفات انساني و دامي و همچنين تخريب گسترده خانه‌ها و زيرساخت‌ها شد. اكنون سيل در بسياري از مناطق كاهش يافته، ولي بخش‌هاي زيادي از سند و شرق بلوچستان در زير آب باقي مانده است و احتمالا تا چند ماه آينده نيز به همين شكل باقي خواهد ماند. ثابت ماندن سيلاب و اثرهاي ثانويه آن منجر به افزايش بيماري‌هاي منتقله از آب، شرايط غيربهداشتي و افزايش سوءتغذيه و البته منجر به افزايش ناامني و افراط‌گرايي مي‌شود. در عين حال، زيرساخت‌هاي آبي آسيب قابل توجهي را متحمل شده و سيستم بهداشتي عمومي در سيلاب آسيب سنگين ديده است. همزمان، تعداد خانه‌هاي آسيب ديده و ويران شده در پاكستان از 2 ميليون نفر فراتر رفته و تا اول مهر 1401 بيش از 1.2 ميليون خانه آسيب ديده و بيش از 800 هزار خانه تخريب شده است.
گزارش‌هاي رسمي حاكي از بيش از 1600 كشته و بيش از 12850 مجروح از اواخر خرداد تا پايان شهريور 1401 است كه شامل كشته شدن 579 كودك و بيش از 4000 كودك مجروح است. حدود 7.9 ميليون نفر به دليل باران‌هاي شديد و سيلاب آواره شده‌اند، از جمله حدود ششصد هزار نفر در كمپ‌هاي امدادي زندگي مي‌كنند. بارندگي بيش از ميانگين در استان سند، بيش از هفت برابر و استان بلوچستان بيش از پنج برابر بوده است. افزايش دماي سطح دريا (بيش از يك درجه براي اقيانوس هند) باعث افزايش بارش باران‌هاي موسمي شده است. همچنين جنوب پاكستان امواج گرماي پشت سر هم را به دليل تغييرات اقليمي در ماه‌هاي ارديبهشت و خرداد 1401 تجربه كرد. پاكستان كمتر از يك درصد از انتشار گازهاي گلخانه‌اي جهان را به عهده دارد، اما يكي از آسيب‌پذيرترين مكان‌ها در برابر تغييرات اقليمي است و در اين كشور وزارتخانه‌اي براي مساله تغييرات اقليمي تاسيس شده است . گرماي جهاني سيلاب‌ها را تا 50 درصد شديدتر كرده و احتمال وقوع سيلاب‌هاي آينده را بيشتر مي‌كند. جنگل‌زدايي در پاكستان نيز عامل بدتر شدن سيل بوده است. وزير تغييرات اقليمي پاكستان در هشتم شهريور1401 ادعا كرد كه «يك‌سوم» كشور زير آب است و «هيچ زمين خشكي براي پمپاژ آب وجود ندارد». بارش‌هاي شديد موسمي و سيلاب از اواخر خرداد 1401 حدود 33 ميليون نفر را در پاكستان تحت اثر خود قرار داد.
ارتباط بين تغييرات اقليمي، درگيري و شكنندگي اجتماعي ساده و خطي نيست ولي تغييرات اقليمي تهديدات را بيشتر مي‌كند. تغييرات اقليمي با هم‌افزايي با ساير خطرها و فشارهاي موجود محيطي و اجتماعي در يك سرزمين آسيب‌پذير مانند پاكستان، خشكسالي، فقر، بي‌سوادي، افراط‌گرايي و مهاجرت‌هاي اجباري، شكنندگي يا درگيري خشونت‌آميز را افزايش مي‌دهد. تغييرات اقليمي، با افراط‌گرايي و تروريسم به صورت پيچيده‌اي رابطه علت و معلولي دارند. اخيرا روابط تغييرات اقليمي -تروريسم- افراط‌گرايي به عنوان «مجموعه تروريسم اقليمي» مفهوم‌سازي شده است. «مجموعه تروريسم اقليمي» يك «كل» پيچيده و نوظهور است كه از طيف ناهمگوني از اجزاي ژئوپليتيكي متقابل (مانند عوامل اقليمي، مهاجرت) تشكيل شده است.
به نظر مي‌رسد كه با وقوع سيلاب‌هاي تابستان 1401 در پاكستان، موضوع تروريسم اقليمي، بر اساس فقر و ناامني بيشتر - ناشي از سيلاب‌هاي اخير - در غرب پاكستان، قابل توجه است. تغييرات اقليمي زمينه‌هاي ناامني را در محدوده ژئوپليتيكي ايران بيشتر كرده و در آينده نيز عامل مهمي در رشد تروريسم و افراط‌گرايي خواهد بود.