سفري براي تبادل هشدار ميان ايران و امريكا
وزير امور خارجه قطر روز گذشته در حالي به تهران سفر كرد كه واشنگتن تصميم دارد حلقه تحريم‌ها عليه ايران را تنگ‌تر و تنگ‌تر كند
محمدحسين لطف‌الهي
ماه‌ها از زمان برگزاري آخرين دور از گفت‌وگوهاي غيرمستقيم ميان ايران و ايالات‌متحده براي احياي توافق هسته‌اي مي‌گذرد و در حالي كه گذر زمان و بحران‌هايي نظير ادعاي اتحاديه اروپا و امريكايي‌ها درخصوص نقش‌آفريني ايران در جنگ عليه اوكراين و بروز اعتراضات در ايران شرايط را براي احياي توافق هسته‌اي از هميشه پيچيده‌تر كرده، محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، وزير امور خارجه قطر روز يكشنبه عازم تهران شد تا پيام «كشورهاي مختلف» ازجمله ايالات متحده را به حسين اميرعبداللهيان، همتاي ايراني خود برساند.
رابرت مالي، فرستاده ويژه ايالات متحده در امور ايران روز دوشنبه 23 ژانويه (دوم بهمن) در گفت‌وگو با شبكه تلويزيوني بلومبرگ اعلام كرده بود كه فشارها عليه چين براي متوقف ساختن روند خريد نفت ايران از سوي اين كشور آسيايي تشديد خواهد شد. مالي تاكيد كرد كه «ما نمي‌توانيم تحريم‌ها را كاملا عالي اجرا كنيم، اما تمام توان خود را به كار خواهيم بست تا اطمينان يابيم اين تحريم‌ها اجرايي خواهد شد.»
فروش نفت ايران در ماه‌هاي اخير افزايش يافته و به نظر مي‌رسد چين اصلي‌ترين مقصد نفت ايران باشد. افزايش اين فروش نفت درحالي اتفاق افتاده كه مقام‌هاي امريكايي مي‌گويند احياي توافق هسته‌اي در دستور كار آنها نيست. به گفته راب مالي، اولويت امريكا در حال حاضر مساله «برخورد حكومت ايران با معترضان» و «كمك ايران به روسيه براي كشتن شهروندان اوكرايني است.»
بسياري از كارشناسان معتقدند تا زماني كه مشكلات و تنش‌ها ميان ايران و غرب -به ويژه مساله ادعاي حمايت نظامي ايران از روسيه در جنگ اوكراين- حل و فصل نشود، شانس زيادي براي احياي توافق وجود ندارد.
شواهد موجود و به ويژه اظهارات وزراي خارجه ايران و قطر نيز نشان مي‌دهد مسائل «ترس‌ها و دغدغه‌هاي طرفين» كه شايد ارتباط مستقيمي هم با توافق هسته‌اي نداشته باشد روي مذاكرات احياي برجام سايه افكنده و مانع از برداشته شدن «گام‌هاي نهايي براي رسيدن به توافق» شده است.
محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، وزير امور خارجه قطر روز گذشته در نشست خبري مشترك با وزير امور خارجه ايران گفت: «شرايطي كه امروز در آن به‌سر مي‌بريم در هفته‌ها و ماه‌هاي گذشته متاسفانه شرايط مناسب و مثبتي نبود و تلاش مي‌كنيم اوضاع آرام‌تر و سوءتفاهمات برطرف كه آمادگي براي حصول توافق فراهم شود.»
حسين اميرعبداللهيان نيز در اين نشست تاييد كرد كه برخي مسائل نظير «مداخلات امريكا و كشورهاي اروپايي» در اعتراضات ايران نقشي غيرسازنده داشته و همچنين افزود كه فشارهاي امريكا در حوزه تحريم در حال افزايش است: «متاسفانه پيگيري تروريسم اقتصادي عليه كشورهاي مستقل در دستور كار امريكاست. ايران از روش‌هاي مختلفي براي بي‌اثر كردن تحريم‌ها استفاده كرده و به اين كار ادامه مي‌دهد و ما به همكاري‌هاي خود با دوستان‌مان در منطقه براي مقابله با اين اقدامات غيرسازنده كه در واقع نقض سيستماتيك حقوق بشر است، ادامه مي‌دهيم.»
اقدامات امريكا تنها به فشار آوردن به چين محدود نمي‌شود. بر اساس گزارش اختصاصي رويترز، يك هيات امريكايي به رياست معاون وزارت خزانه‌داري اين كشور قرار بود در هفته جاري به كشورهاي منطقه سفر كرده و به آنها درخصوص همكاري‌هاي اقتصادي با ايران هشدار دهند.
خبري كه عمان آبزرور روز يكشنبه منتشر كرد، نشان مي‌دهد اين سفر از روز گذشته آغاز شده و برايان نلسون، معاون وزير خزانه‌داري ايالات متحده به مسقط رفته است. نلسون كه تاثيرگذارترين مقام‌ها در حوزه تحريم‌هاست، قرار است در ادامه به امارات و سپس به تركيه برود و درخصوص همكاري‌ها با ايران به اين دو كشور هشدار دهد.
اين درحالي است كه الحدث، يك رسانه وابسته به شبكه خبري العربيه عربستان سعودي روز گذشته مدعي شد در حمله‌اي كه شامگاه شنبه 28 ژانويه عليه يكي از تاسيسات وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح ايران انجام گرفت، «نيروي هوايي امريكا و يك طرف ديگر» دخيل بودند. اين رسانه در ادعاي خود، جلوگيري از همكاري‌هاي نظامي ايران و روسيه را انگيزه اصلي حمله دانسته است.
وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران روز گذشته درباره موضوع اوكراين گفت: «در ديدار امروز وزير خارجه قطر درخصوص بحران اوكراين و مسائل مرتبط با آن ايده‌هايي را مطرح كردند. همان‌طور كه پيش از اين گفته شده دور اول گفت‌وگوها بين ايران و اوكراين درخصوص برخي مسائل ادعايي در كشور عمان برگزار شده و ما در پاسخ به تلاش‌ها و ابتكارات قطر از هرگونه اقدامي براي برگزاري دور دوم گفت‌وگوها بين تهران و كي‌يف استقبال مي‌كنيم.» او با بيان اينكه موضع ايران درخصوص بحران اوكراين كاملا روشن است، تصريح كرد: «روابط ديرينه بين تهران و مسكو در چارچوب منافع متقابل جريان دارد و نبايد هر گونه مناسبات سازنده ما با مسكو به عنوان تقابل با طرف مقابل تفسير و تعبير شود.» اميرعبداللهيان تصريح كرد: «مناسبات ايران و اوكراين نيز در جريان است و اين مناسبات نيز نبايد به مفهوم دشمني با طرف مقابل بحران يا مسائل مرتبط با آن گذاشته شود. ما در موضوع اوكراين بر حل اين موضوع از طريق گفت‌وگو و مذاكرات سياسي تاكيد داريم.»
ايالات متحده، تهران را «اصلي‌ترين حامي نظامي روسيه» مي‌خواند. جان كربي، سخنگوي شوراي امنيت ملي ايالات متحده در نشست خبري 10 دسامبر 2022 مدعي شده بود: «ايران به اصلي‌ترين حامي نظامي روسيه در جنگ اوكراين بدل شده و همكاري‌هاي بين اين دو كشور تهديدي براي صلح جهاني است.»
روز گذشته نيز آنتوني بلينكن در گفت‌وگو با العربيه به اظهارنظر در اين باره پرداخت. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا روز يكشنبه مدعي شد كه ايران پيش‌تر پيشنهاد ارايه شده درخصوص بازگشت به توافق هسته‌اي را رد كرد. او مدعي شد: «امريكا در حال حاضر بر سركوب مردم در خيابان‌ها توسط نظام ايران متمركز است.» وزير خارجه امريكا گفت: «همچنان معتقد هستيم كه ديپلماسي موثرترين راه براي مقابله با برنامه هسته‌اي ايران است.» بلينكن گفت كه «جو بايدن» رييس‌جمهور امريكا بر تصميم خود درخصوص عدم دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي تاكيد دارد. او اضافه كرد كه تمامي گزينه‌ها براي جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي روي ميز قرار دارد. اين مقام امريكايي در ادامه مصاحبه‌اش مدعي شد: «ايران از روسيه در جنگ عليه اوكراين با ارسال پهپاد و ديگر تسليحات حمايت مي‌كند و امريكا از اقدام ايران در ارسال موشك و پهپاد به روسيه نگران است.»
حسين اميرعبداللهيان در نشست خبري در واكنش به موضوع حمله به تاسيسات وزارت دفاع گفته بود كه «چنين اقداماتي نمي‌تواند تاثيري در اراده و نيت متخصصان ما براي پيشرفت‌هاي هسته‌اي صلح‌آميز برجاي بگذارد.»
حميدرضا عزيزي، تحليلگر مسائل ايران و كارشناس موسسه آلماني امور بين‌الملل و امنيت (SWP) در اين باره در توييتر مي‌نويسد: اگر اسراييل در پس اين حمله باشد شاهد تغييراتي جدي در مسير تعاملات منطقه‌اي و تشديد آشكار تنش‌ها خواهيم بود.
سفير اسراييل در آلمان يك روز پيش از حمله به تاسيسات دفاعي ايران گفته بود: اسراييل در پشت پرده به اوكراين كمك مي‌كند و مانع انتقال تجهيزات ايراني به روسيه مي‌شود.
بسياري از كارشناسان معتقدند تا زماني كه مشكلات و تنش‌ها ميان ايران و غرب - به ويژه مساله ادعاي حمايت نظامي ايران از روسيه در جنگ اوكراين- حل و فصل نشود، شانس زيادي براي احياي توافق وجود ندارد. شواهد موجود و به ويژه اظهارات وزراي خارجه ايران و قطر نيز نشان مي‌دهد مسائل «ترس‌ها و دغدغه‌هاي طرفين» كه شايد ارتباط مستقيمي هم با توافق هسته‌اي نداشته باشد روي مذاكرات احياي برجام سايه افكنده و مانع از برداشته شدن «گام‌هاي نهايي براي رسيدن به توافق» شده است. محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، وزير امور خارجه قطر روز گذشته در نشست خبري مشترك با وزير امور خارجه ايران گفت: «شرايطي كه امروز در آن به‌سر مي‌بريم در هفته‌ها و ماه‌هاي گذشته متاسفانه شرايط مناسب و مثبتي نبود و تلاش مي‌كنيم اوضاع آرام‌تر و سوءتفاهمات برطرف تا آمادگي براي حصول توافق فراهم شود.»