قصه چرخ خياطي‌هاي ميلياردي
كارشناسان تعمير و ساخت چرخ خياطي به «اعتماد» مي‌گويند هيچ جيوه‌اي
در چرخ خياطي به كار نرفته
نيره خادمي
اگر چرخي در سايت ديوار بزنيد و چند تماس بگيريد، متوجه مي‌شويد كه ماجراي چرخ خياطي‌هاي قديمي، وجود جيوه در آنها و ارزش ميلياردي‌شان در ميان دلالان و آنها كه در خانه و خانواده چرخ خياطي قديمي دارند، جدي است. راه تست كردن چرخ براي وجود جيوه را ياد مي‌دهند و جاي چانه هم باقي نمي‌گذارند؛ قيمت‌هاي‌شان چند صد ميليوني و حتي ميلياردي است. يكي از فروشندگان چرخ خياطي قديمي كه آگهي آن را در ديوار منتشر كرده، تماس‌هاي زيادي براي مشاوره داشته. از او مي‌پرسند آيا آن چرخ خياطي كه سال‌ها در پستو خاك مي‌خورد، ميلياردي است يا نه. فروشنده هم كه خود در كار عتيقه‌جات است، به طور كامل تست را توضيح مي‌دهد كه مثلا اگر زنجير طلا را كنار ماسوله بگيريد و ماسوله آن را دفع كند يا اگر گوشي موبايل را نزديك آن نگه داريد و آنتن آن برود، اصل است و در آن جيوه قرمز وجود دارد و تمام اين سال‌ها با گنجي در خانه روبه‌رو بوده‌ايد. «داخلش جيوه قرمز داره و خيلي ارزشمنده. ممكنه حتي جيوه داخل چرخ خياطي گرمي 7 تا 8 ميليارد باشه. براي قديمي‌ها پول ارزش نداشته بنابراين اجزاي با قيمت را در لوازم كار مي‌كردند.» فروشنده ديگري مي‌گويد: من چند تا از اين چرخ‌ها داشتم كه فروختم حالا هم چند تاي ديگر دارم براي فروش. ديگري از چرخ خياطي حرف مي‌زند كه مادر از 40 - 30 سال پيش آن را براي جهيزيه‌اش گذاشته و حالا فهميده چنين قيمتي دارد و مي‌خواهد آن را بفروشد.
چرخ خياطي هيچ عنصر قيمتي ندارد
بار اولي نيست كه اين شايعه شنيده مي‌شود. آرش نصراللهي كه از سال‌ها پيش با چرخ خياطي و تعميرات آن سر و كار دارد به ياد مي‌آورد كه 15 سال پيش هم برخي مشتري‌ها با قيمت حدودي 5 ميليون تومان كه رقم كمي هم براي آن زمان نبوده، از او سراغ چنين چرخ خياطي‌هايي را مي‌گرفتند. او به «اعتماد» مي‌گويد: «متاسفانه آدم‌هاي ساده به دام اين شايعه‌سازان مي‌افتند اما براي من عادي است چون از ساليان پيش چنين شايعاتي وجود دارد ولي كسي از خود نمي‌پرسد اگر سازنده، فلزي قيمت داشته باشد چرا بايد آن را در چرخ خياطي پنهان كند؟ قصه وجود طلا در كامپيوتر واقعي است، چون براي رسانه آن بايد از طلا استفاده مي‌كردند و هنوز هم در دستگاه الكترونيكي از آن استفاده مي‌شود ولي چرخ خياطي چيزي ندارد كه نياز به استفاده از جيوه يا فلز قيمتي براي آن باشد. كل قدمت چرخ خياطي 135 تا 140 سال است و قدمت آن خيلي زياد نيست كه بگوييم قدمتي و قديمي است.» نخستين چرخ‌هاي خياطي اتوماتيك حدود 80 سال پيش توسط بارتلمي تيمونيه در فرانسه اختراع شد ولي خياط‌ها از ترس كساد شدن كارشان شبانه به خانه او حمله كرده و كارگاهش را آتش زدند تا اينكه در اواسط قرن هجدهم دوباره چرخ خياطي در امريكا ساخته شد و به ثبت رسيد. در زمان مظفرالدين شاه نخستين چرخ خياطي به ايران وارد شد و استفاده از آن در ميان ايراني‌ها رواج پيدا كرد. «سري‌هاي اول چرخ خياطي با چوب ساخته شده و بعد با چدن. سوزن آن هم كه البته از جنس استخوان بوده و بعد فلزي شده است. چه آن زمان و چه حالا نياز به هيچ عنصر قيمتي نداشته است. چرخ خياطي يك قلاب دارد و يكسري مفاصل و مكانيسم برقي. قدمت آن هم به قدري نيست كه بگوييم موتور آن به انرژي خاصي نياز داشته است، بنابراين در ساخت آن از فلز خاصي استفاده شده است. ما يخچال و حتي تلويزيوني داريم كه با نفت كار مي‌كند ولي چرخي نداريم كه با جيوه كار كند.» او كه از دهه 70 در كار چرخ خياطي است، مي‌گويد: حدود 15 يا حتي بيشتر، چرخ خياطي قديمي با همين مشخصاتي كه در آگهي‌ها گفته شده دارم، اگر مي‌خواهيد آنها را نهايتا يك ميليون و پانصد مي‌فروشم. آگهي فروش چرخ خياطي‌هاي قديمي چند روز پيش دوباره در ديوار به جريان افتاد ولي سابقه آن خارج از مرزهاي ايران است و قبلا در عربستان هم ريشه‌هاي آن ديده شده است. پليس عربستان 15- 14 سال پيش تحقيقاتي را در اين باره انجام داده و روزنامه سعودي گازت هم نوشته برخي خريداران حاضرند تا 50 هزار دلار هم براي چرخ خياطي قديمي سينگر كه حاوي جيوه قرمز است، بپردازند. آزمون تلفن همراه و كمك آن به كشف طلا و جيوه در عربستان هم خيلي جدي هم خريدار داشته است. به گفته حامد منزوي، نوه حاج عباس منزوي، مديرعامل شركت صنايع JUKI ايران اين حرف‌ها دروغ است. او كه به واسطه حرفه پدربزرگ از سال‌ها پيش با چرخ‌هاي خياطي آشنا شده و حالا هم كلكسيون كاملي از چرخ خياطي دارد به «اعتماد» مي‌گويد: «اين حرف‌ها جعلي و دروغ است، قيمت چرخ خياطي در محدوده قيمتي نيست كه درباره آن صحبت مي‌شود. ارزش ذاتي چرخي كه يك ميليارد قيمت گذاشته شده 700 تا 800 هزار تومن است و قيمت‌هايي كه مطرح شده شبيه شوخي است.» او هم اين را مطرح مي‌كند كه حاضر است براي اثبات جعلي بودن اين حرف‌ها، چرخ‌هاي شناسنامه‌دار و بسيار نفيسي كه در كلكسيون دارد را نه يك ميليارد كه فقط صد ميليون تومان به شايعه‌سازان بفروشد. «جيوه قرمز چيست؟ با اين حرف‌ها مي‌خواهند بازار را داغ كنند وگرنه مگر در جدول مندليف جيوه قرمز داريم، در اين جدول فقط يك جيوه با نماد اچ.جي داريم كه يك رنگ است و قرمز و آبي ندارد.»
جيوه قرمز تنها در آگهي‌هاي فروش چرخ خياطي در تهران و اروميه و اردبيل و شيراز يا حتي عربستان سعودي يافت نمي‌شود، برخي معتقدند روسيه از آن در تسليحات هسته‌اي استفاده كرده يا دست‌كم اسم رمز آن است. ارتباط جيوه قرمز با ساخت سلاح هسته‌اي و جعلي يا واقعي بودن آن اما هيچ‌وقت رد يا تاييد نشده ولي براساس متون علمي موجود، اين ماده هيچ كاربرد خاصي براي ساخت سلاح اتمي ندارند و مواد شيميايي رايج و در دسترس عموم است. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نوزده سال پيش پس از دستگيري سه مرد به اتهام خريد و فروش يك كيلوگرم جيوه قرمز در انگليس در بيانيه‌اي ادعاهاي واقعي بودن اين ماده را رد كرد. چهار سال پيش هم بي‌بي‌سي در گزارشي به نقل از ليزا وين، رييس بخش مردم‌شناسي دانشگاه مك‌كواري نوشت كه او اولين‌بار عنوان جيوه قرمز را در مصر و از يك مصرشناس شنيده است: « اين كلاهبرداري است و اين خطر وجود دارد كه مردم به واسطه آن مورد كلاهبرداري يا حتي سرقت قرار بگيرند.» در اين گزارش به تحقيقات مارك هيبز، روزنامه‌نگار درباره شايعات نگران‌كننده يك ماده هسته‌اي ناشناخته در آزمايشگاه‌هاي شوروي و فروش مخفيانه آن اشاره شده اما باز هم در نهايت ماجرا تاييد يا رد نشده است. تعداد آگهي‌هاي فروش چرخ خياطي قديمي در ديوار به قدري افزايش يافته بود كه حتي سرهنگ «علي كساني»، رييس پليس فضاي توليد و تبادل اطلاعات استان كرمانشاه درباره آن صحبت كرد و گفت كه اين پيام احتمالا دستمايه كلاهبرداري افراد سودجو قرار بگيرد. «داستان جيوه قرمز اسرارآميز داستاني قديمي بوده كه هر از گاهي با عنواني چون وجود در لانه خفاش يا چرخ‌خياطي‌هاي قديمي و موميايي‌هاي مصر باستان منتشر مي‌شود اما نكته اصلي اين است كه چنين ماده‌اي اصلا وجود خارجي ندارد.» در پيامي كه در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شده، آمده بود: «توي اين چرخ‌خياطي‌هاي خيلي قديمي ماده‌اي است به اسم جيوه قرمز كه هر گرمش ۱۰ ميليارد تومان قيمت داره اين جيوه براي تسليحات اتمي كاربرد داره و خيليم سمي و خطرناكه... اين ماده جز چرخ خياطي، توي بعضي يخچال و تلويزيون و وسايل برقيه بالاي ۵۰، ۶۰ سال پيشم موجوده.» بعد هم در ديوار قيمت‌هاي نجومي چرخ خياطي مطرح شده بود، 800 ميليون تومان تا حتي 7 ميليارد تومان. البته كاربران هم بيكار نمانده و با انتشار آگهي عجيب و غريب فروش چرخ خياطي در سايت ديوار با اين ماجرا شوخي كردند. مثلا كاربري عكس چرخ خياطي اسباب بازي را با عنوان چرخ خياطي عتيقه منتشر كرده و براي آن قيمت هم درنظر گرفته: «اين چرخ از جد جدم به‌هم رسيده و لباس كل اجدادمو با اين دوختم ولي الان يكم ضعيف شده و در حد كشتك مي‌دوزه. قيمت مقطوع 25 ميليارد تومان.» كاربر ديگري هم آگهي با تصوير موزاييك و قيمت 9 ميلياردي منتشر كرد و نوشت: «چرخ خياطي نامرئي. فقط با يك چشم بصيرت ميشه ديد.»