آشتي، از تهران تا صنعا
عربستان همزمان با اعزام يك هيات فني براي بازديد از سفارت و سركنسولگري اين كشور در تهران و مشهد، هياتي براي مذاكره با انصارالله يمن به صنعا اعزام كرد
شهاب شهسواري
بعد از دو ديدار ميان مقام‌هاي ارشد امنيتي ايران و عربستان سعودي و وزراي خارجه دو كشور در پكن، فرآيند عادي‌سازي روابط ميان تهران و رياض به سرعت در حال پيگيري است. روز شنبه يك هيات ديپلماتيك از عربستان سعودي براي بازديد از سفارت و سركنسولگري اين كشور در تهران و مشهد به تهران سفر كرد و قرار است تا پايان هفته جاري هم دو هيات ديپلماتيك ايراني براي بازديد از سفارت و سركنسولگري ايران در رياض و جده به عربستان سفر كنند. همزمان عليرضا عنايتي، مديركل خليج فارس وزارت امور خارجه خبر داده كه براي از سرگيري پروازهاي تجاري ميان دو كشور توافق‌هايي انجام شده است. همزمان با اين تحولات هياتي از ديپلمات‌هاي عربستان سعودي و عمان نيز براي پيشبرد مذاكرات در خصوص صلح در يمن به صنعا، پايتخت يمن سفر كرده است. به نظر مي‌رسد همزمان با پيشرفت آشتي ايران و عربستان سعودي، سياست‌هاي عربستان به خصوص در زمينه جنگ يمن هم در حال تغيير است. هفته گذشته رسانه‌ها گزارش دادند كه عربستان با دعوت از شوراي رياستي منصوب خود در يمن خبر موفقيت مذاكرات با انصارالله يمن براي پايان تدريجي جنگ در يمن را داده است. اين تحولات در حالي رخ مي‌دهد كه عربستان به تازگي در سياست‌هاي خود در قبال دولت بشار اسد در سوريه نيز تجديد نظر كرده است و مقام‌هاي سعودي از آمادگي براي دعوت از نماينده سوريه به نشست سران اتحاديه عرب بعد از بيش از يك دهه خبر مي‌دهند.
قاسم محبعلي، مديركل پيشين آسياي غربي وزارت امور خارجه ايران به «اعتماد» مي‌گويد: «عربستان به برخي مطالباتش از ايران در منطقه دست پيدا كرده است. رياض همواره مي‌گفت كه ايران بايد سياستي عرفي در منطقه داشته باشد و از حمايتش از گروه‌هاي منطقه‌اي بكاهد كه به نظر آنها در پي مذاكراتي كه در چين انجام شده، اين اتفاق افتاده است. بنابراين عربستان هم ديگر نگراني چنداني نسبت به تحولات سوريه، يمن يا حتي لبنان و عراق ندارد.»
سفر هيات فني عربستان سعودي به تهران
درست يك ماه پس از امضاي توافق عادي سازي روابط ميان ايران و عربستان سعودي در پكن، ميان علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران و مساعد بن محمد عيبان، مشاور امنيت ملي عربستان سعودي و سه روز بعد از ديدار وزراي خارجه ايران و عربستان در پكن، يك هيات از عربستان سعودي براي بازديد از وضعيت سفارت عربستان در تهران و كنسولگري اين كشور در مشهد به تهران سفر كرد. رياست هيات سعودي را «ناصر بن عوض آل غنوم » برعهده دارد و اين هيات روز شنبه در مقر وزارت خارجه در تهران با مهدي هنردوست، مدير كل تشريفات وزارت خارجه ديدار كرد. جمهوري اسلامي ايران هم قرار است به زودي دو هيات براي بازديد از سفارت و سركنسولگري ايران به عربستان اعزام كند. عليرضا عنايتي، مديركل خليج فارس وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در گفت‌وگويي با ايران‌پرس گفته است: «هياتي فني از تهران به منظور فراهم كردن مقدمات بازگشايي سفارت ايران در عربستان اين هفته عازم رياض مي‌شود. يك هيات به جده و يك هيات به رياض اعزام خواهد شد.» عنايتي همچنين با اشاره به موافقتنامه حمل و نقل هوايي بين دو كشور گفت: «مقرر شد پروازهاي دو كشور از سر گرفته شود كه اين امر تعريف ارتباط مردمي در مناسبات ايران و عربستان است. فراهم كردن تسهيلات لازم براي سفر اتباع، صدور رواديد و از سرگيري عمره مفرده از ديگر موارد ذيل اين توافق است.»
قاسم محبعلي در خصوص اطمينان با پايدار بودن بهبود روابط ميان تهران و رياض، با توجه به فراز و نشيب‌هاي رابطه دو كشور در ۴۰ سال گذشته مي‌گويد: «شرايط منطقه خاورميانه سيال است و قابل پيش‌بيني نيست. طرفين با توجه به ضرورت‌هاي تاكتيكي با هم رابطه برقرار مي‌كردند. اين بار تفاوتي با گذشته دارد. حضور چين به عنوان يك ميانجي يا يك كشور ثالث باعث مي‌شود مساله روابط ايران و عربستان مديريت بشود.»
سفر هيات عربستان سعودي به يمن
به نوشته خبرگزاري صبا، وابسه به گروه حوثي‌ها هيات‌هاي سعودي و عماني براي گفت‌وگو با شوراي عالي سياسي حوثي‌ها وارد صنعا، پايتخت يمن شدند. برخي رسانه‌ها گزارش كرده‌اند كه هيات عربستان در اين سفر با محمد علي حوثي، رهبر ارشد دولت انصارالله در يمن ديدار و گفت‌وگو كرده است. به نوشته رويترز، صبا به نقل از منبعي در شوراي رياست‌جمهوري حوثي‌ها گفت كه اين دو هيات و مهدي المشاط، رييس شوراي عالي سياسي حوثي‌ها در مورد رفع كامل محاصره، توقف حمله نظامي و احياي حقوق مردم يمن از جمله پرداخت حقوق تمام كاركنان دولت از درآمد نفت و گاز، گفت‌وگو خواهند كرد. آسوشيتدپرس هم گزارش داده روز شنبه يك مقام حوثي اعلام كرده كه سعودي‌ها ۱۳ اسير حوثي را آزاد كرده كه همان‌روز به صنعا برده شدند. اين مقام گفت كه اين اسرا در ازاي آزادي چند زنداني سعودي به يمن بازگردانده شدند. اين تبادل زنداني‌ها بخشي از ابتكار سازمان ملل بود كه ماه گذشته توسط طرف‌ها توافق شده بود. بر اساس اين قرارداد قرار است مجموعا ۹۰۰ زنداني آزاد و تبادل شود. در همين حين نيز مقامات عماني براي گفت‌وگو با مقامات حوثي وارد صنعا شدند تا در مورد تمديد آتش‌بس كه در ماه اكتبر تمام مي‌شود، مذاكره كنند. عمان سال‌هاست كه نقش ميانجيگر جنگ داخلي يمن را داشته و ميزبان گفت‌وگوهاي عربستان سعودي و گروه حوثي‌ها بوده است.
احمد عوض بن مبارك، وزير خارجه يمن (در دولت مورد حمايت عربستان) از مذاكرات مستقيم ميان عربستان و انصارالله براي احياي آتش‌بس خبر داد. به گزارش آناتولي، وزير خارجه يمن شب گذشته در مصاحبه با كانال خبري القاهره گفت كه مذاكرات مستقيمي ميان عربستان وانصارالله در رابطه با احياي آتش بس وجود دارد. وي افزود: «تلاش‌هاي عربستان، نشستن يمني‌ها بر سر يك ميز را تسهيل كرده و يمن از اين گفت‌وگوها آگاه است.»
قاسم محبعلي، ديپلمات بازنشسته به «اعتماد» مي‌گويد: «يكي از عللي كه باعث شده بود روابط ايران و عربستان به‌شدت بحراني شود، مساله يمن بود. جنگ يمن عربستان را وارد يك درگيري بي‌سرانجام كرده‌بود. سعودي‌ها مدعي بودند كه جمهوري اسلامي ايران پشتيبان جريان انصارالله يا حوثي‌هاست. به نظر مي‌رسيد كه اگر قرار باشد روابط ايران و عربستان عادي شود، طبيعتا همزمان بايد مساله يمن هم حل و فصل و خيال عربستان راحت شود كه امنيتش از سوي يمن تهديد نمي‌شود. به نظر مي‌رسد كه اين اتفاق به سرعت در حال رخ دادن است.»
با اين حال مقام‌هاي دولت صنعا با احتياط به مذاكرات جاري نگاه مي‌كنند. محمد البخيتي، عضو دفتر سياسي انصارالله يمن در توييتي نوشت: «هنوز زود است به‌طور قطع بگوييم مذاكرات كنوني در صنعا با هيات‌هاي عمان و عربستان براي تحقق صلح حتما موفقيت‌آميز خواهد بود، اما واضح است كه فضاي صلح بر منطقه حاكم است كه موجب اميدواري و خوش‌بيني است. تحقق صلح ميان صنعا و رياض پيروزي براي دو طرف است و بايد همگان براي حفظ فضاي صلح و بستن صفحه گذشته و باز كردن صفحه جديد زخم‌ها و دردهاي كهنه را كنار گذاشته و از تلاش براي كسب امتياز از طريق رسانه‌ها خودداري كنند و نبايد آنچه اتفاق افتاد را فراموش كنيم تا فاجعه تكرار نشود.»
انگيزه‌هاي تهران، رياض و پكن از توافق عادي‌سازي روابط ايران و عربستان
سرعت بالاي فرآيند آشتي ميان عربستان سعودي و جمهوري اسلامي ايران با ميانجيگري چين، اين سوال را پيش آورده است كه بازيگران اين توافق چه منافعي را با دنبال كردن اين فرآيند تعقيب مي‌كنند. قاسم محبعلي، مديركل پيشين غرب آسياي وزارت امورخارجه جمهوري اسلامي ايران در پاسخ به اين سوال به «اعتماد» مي‌گويد: «در عين حال جمهوري اسلامي ايران چه به دليل شرايط داخلي و چه به دليل مشكلات روابط خارجي و همچنين ضرورت‌هاي اقتصادي مجبور است كه از بعضي سياست‌هاي خارجي گذشته خود عقب‌نشيني كند و به نظر مي‌رسد آن تبليغاتي كه در گذشته در خصوص تغيير در كشورهاي خليج فارس به خصوص بحرين و عربستان سعودي مطرح مي‌شد، ظاهرا از دستور كار خارج شده است. البته چنانكه اشاره كردم، شرايط سيال است و ممكن است بار ديگر وضعيت به حالت قبل باز گردد. همزمان عربستان سعودي هم با توجه به پروژه‌هاي اقتصادي بزرگ و بلندپروازانه‌اي كه طراحي كرده است نياز به امنيت دارد، هم ايران براي حل برخي مشكلاتش نياز به امنيت داخلي و رونق روابط خارجي دارد و هم عربستان براي پيشبرد پروژه‌هايش نياز به امنيت دارد.» محبعلي ادامه مي‌دهد: «طرف سوم يعني چين هم به عنوان بزرگ‌ترين مصرف‌كننده انرژي منطقه است، براي اينكه بتواند انرژي را به اندازه كافي و با قيمت مناسب و ارزان به دست بياورد، نياز دارد كه در منطقه خليج فارس امنيت و آرامش برقرار باشد. علاوه بر اين، چين سرمايه‌گذاري‌هاي بزرگي هم در كشورهاي خليج فارس به ويژه عربستان سعودي، امارات متحده عربي و قطر كرده كه پيشبرد آنها نيز نيازمند امنيت است.» محبعلي معتقد است كه فرآيند عادي‌سازي روابط برخي كشورهاي عربي با اسراييل هم در زمينه بهبود روابط كشورهاي عربي با ايران نقش بازي مي‌كند و مي‌گويد: «آنها تصور مي‌كنند كه الان فرصتي پديد آمده است كه توازن و بالانسي در روابط منطقه‌اي خود برقرار كنند و همزمان از پيشبرد رابطه‌شان با هر دو طرف منفعت ببرند.»