سياست منطقي با هدف تامين ثبات
قاسم محبعلي
ديدار فيصل بن فرحان با بشار اسد نشانه‌اي از تمايل بيشتر به حفظ ثبات و آرامش است
نزديك به 12 سال پس از سفر وزير امور خارجه وقت عربستان به سوريه، فيصل بن فرحان وزير امور خارجه اين كشور به دمشق رفت تا با مقام‌هاي ارشد دولت سوريه ديدار و گفت‌وگو كند. يك هفته پيش از اين سفر، فيصل المقداد وزير امور خارجه سوريه به دعوت همتاي سعودي خود عازم شهر جده شده بود. در پايان سفر فيصل مقداد، وزراي خارجه عربستان سعودي و سوريه بيانيه‌اي صادر كردند كه در آن وعده بازگشت سوريه به اتحاديه عرب و عادي‌سازي روابط سوريه و عربستان داده شده بود. سفر بن فرحان به سوريه را مي‌توان سفري براي ادامه گفت‌وگوها ميان سوريه و عربستان به منظور فراهم كردن زمينه براي بازگشت دمشق به جهان عرب دانست. اين سفر بالتبع تاثيراتي بر سياست داخلي و سياست خارجي سوريه خواهد داشت اما اينكه دامنه‌هاي اين تغييرات چقدر خواهد بود، در شرايط فعلي قابل پيش‌بيني نيست. انتظار مي‌رود يكي از موضوعاتي كه تحت‌تاثير قرار گيرد و در خصوص آن گفت‌وگوهايي انجام شود، حضور نيروهاي خارجي در سوريه است. نيروهاي امريكايي، روسي، تركيه‌اي و ايراني در حال حاضر در سوريه حضور دارند و همه اين موارد در مناسبات سوريه با جهان عرب تاثير دارد. همه كشورهاي منطقه در تلاش براي بازسازي روابط هستند؛ ايران و عربستان، تركيه و مصر، قطر و مصر و... نمونه‌هايي از اين تلاش هستند و احياي روابط سوريه و جهان عرب را نيز بايد در همين چارچوب ديد. اين روند به نوعي نشانگر حركت منطقه به سوي ثبات و آرامش است.
نگاه قدرت‌هاي جهاني به تحولات منطقه نيز قابل توجه است. ايالات متحده در سوريه خواستار فروپاشي ساختار نبود. عربستاني‌ها هم نگاه مشابهي دارند. بهبود روابط سوريه با جهان عرب در شرايطي كه برخي كشورهاي عربي منطقه در پي عادي‌سازي روابط با رژيم اسراييل هستند، كمك خواهد كرد كه برخي نگراني‌هاي امريكا و اسراييل در منطقه كاهش يابد. اقداماتي هم كه همزمان با سفر بن فرحان از سوي نهادهاي دولتي ايالات متحده عليه مقام‌هاي ارشد دولت سوريه انجام مي‌گيرد حاوي پيام مشخصي است. واشنگتن مي‌خواهد ابزارهايي براي اعمال فشار عليه سوريه و بشار اسد در اختيار داشته باشد اما نمي‌خواهند ساختار در اين كشور فرو بپاشد يا براي نمونه ارتش منحل شود.
بازيگران ديگر از جمله روسيه هم مخالف روند احياي روابط سوريه نيستند و اين مساله را در كاهش هزينه‌هاي‌شان در سوريه موثر مي‌دانند.
تحولات منطقه به خوبي نشانگر آن است كه همه كشورها به دنبال ثبات و حفظ وضع موجود هستند و سياست‌هايي كه تغييرات گسترده و بزرگ را دنبال مي‌كردند ديگر طرفداران زيادي ندارند. اين مساله حتي در سياست‌هاي فلسطين و لبنان نيز قابل رويت است. بايد توجه داشت وضعيت خاورميانه در طول زمان سيال بوده و تحولات و اتفاقات روي سياست‌ها اثرگذار بوده‌اند. اين باعث مي‌شود آينده روابط در اين منطقه چندان قابل پيش‌بيني نباشد اما در شرايط فعلي كشورها متمايلند كه ثبات در منطقه برقرار باشد و از سياست‌هايي كه به خصوص پس از بهار عربي شكل گرفته بود و به دنبال تغيير بودند فاصله مي‌گيرند. عربستان سعودي يكي از كشورهايي است كه سرمايه‌گذاري‌هاي زيادي در زمينه اهداف بلندپروازانه خود انجام داده و براي به ثمر رسيدن اين سرمايه‌گذاري‌ها دوست ندارد كه جنگ و درگيري در منطقه برقرار باشد.
در اين ميان اسراييل سياستي تنش‌زا دارد؛ حملات به سوريه، تهديدها عليه ايران و اقدامات ديگري كه از سوي تل‌آويو انجام مي‌شود نيز اين مساله را تاييد مي‌كند. واقعيت اين است كه در اسراييل هم تندروهايي نظير بنيامين نتانياهو بر سر كار هستند و گروه‌هاي تندرو همواره از وجود تنش و درگيري سود مي‌برند. گروه‌هاي ديگر علاقه زيادي به اين وضعيت ندارند. اسراييل از تنش و درگيري سود زيادي برده و علاقه‌مند است كه براي حفظ وحدت داخلي و جلب حمايت‌هاي خارجي وضعيت تنش‌آلود باقي بماند. سياست‌هايي نظير شهرك‌سازي‌ها تنها در چنين شرايطي امكان اجرا دارند. اروپا و امريكا به خصوص دموكرات‌ها همسو با اين سياست‌هاي دولت نتانياهو نيستند هرچند كه ساير تندروها و نيروهاي راديكال در منطقه هم با ثبات مخالفند. گروه‌هايي مثل گروه تروريستي داعش هم از تنش‌زايي و عدم ثبات سود مي‌برند.
٭ ديپلمات پيشين و مديركل اسبق غرب آسيا در وزارت امور خارجه